Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Lelo Wadi Uyukile Kala?

Lelo Wadi Uyukile Kala?

Kutentekela pa bubinga bwa mu Bible, le i bika bikwabo bilombola’mba bene Isalela bādi bapika mu Edipito?

Bible unena’mba bene Midyana pobāendele na Yosefa mu Edipito, mukulutuba Yakoba ne kisaka kyandi bātambile mu Kenani bāvilukila mu Edipito. Bāshikete mu ntanda ya Ngoshena mu Edipito, ku Mulupu wa Nile. (Ngo. 47:1, 6) Bene Isalela “badi bevudija’nka kwivudija ne kwikomeja.” Ebiya bene Edipito bākwatwa bene Isalela moyo ne kwibengidija kaji ka bupika.​—Div. 1:7-14.

Basantaudi bamo ba ano mafuku bafutululanga ino mānga ya mu Bible ne kwiita bu mfumo. Inoko, kudi bubinga bulombola’mba bene Semite * bāikele bu bapika mu Edipito wa kala.

Kimfwa, befundi ba bintu bya kishiyekulu bāsokwele bifuko bya kala kutunduka kwa Edipito. John Bimson unena’mba, bukamoni bulombola’mba kutunduka kwa Edipito kudi bifuko 20 ne kupita bya bene Semite. Ne kadi, James Karl Hoffmeier Mwifundi wa bintu bya kishiyekulu bya mu Edipito unena’mba: “Tamba mu 1800 kutūla mu 1540 Yesu Kaile, Edipito kyādi kifuko kisangaja bene Semite kuvilukila’ko.” Ubweja’ko amba: “Buno bula bwa kitatyi i bukwatañane na ‘bitatyi bya bakulutuba’ kadi i bukwatañane na bitatyi ne myanda ilombwelwe mu Ngalwilo.”

Kudi bubinga bukwabo bwa kunshi kwa Edipito. Pa mbuba ya mu Bulopwe bwa tamba mu 2000–1600 Yesu Kaile, pādi majina a bapika bādi bengila mu njibo ya kunshi kwa Edipito. Majina 40 ne kupita pa ano majina i a bene Semite. Bano bapika nansha bengidi, bādi bengila mingilo ya kutēka, kusuka bisandi, ne mingilo ya kuningilwa. Hoffmeier unena’mba: “Byādi bingila bene Semite makumi aná ne musubu mu njibo imo ya kunshi kwa Edipito, nanshi bimweka bu mu Edipito bādi’mo bavule, nakampata ku Mulupu.”

David Rohl Mwifundi wa bintu bya kishiyekulu walembele amba majina a bapika bamobamo “atelwanga pamo bwa majina a bantu otutanga mu Bible.” Kimfwa, pa bipindi bya mivungo padi majina meifwane na majina a ba Isakala, Ashela, ne Shipala. (Div. 1:3, 4, 15) Rohl ufudija na kunena’mba, “buno i bukamoni bwa bine bulombola’mba bene Isalela bādi bapika mu Edipito.”

Bimson unena’mba: “Myanda ya mu Bible ya bupika bwa mu Edipito ne ya Divilu i mibingijibwe mu mānga.”

^ mus. 4 Dijina Semite i ditambe ku dijina dya Shema, mwana umo mu bana basatu ba Noa. Bimweka’mba mu lutundu lwa Shema mubadilwa ne bene Elama, bene Ashidia, bene Kaladea ba pa kala, Bahebelu, bene Shidea, ne bisaka bishileshile bya bene alabia.