Muntu ūminina i muntu utyumwina mu manwi shi wafikilwa na kibi. Buno bwino bumwekelanga ku kufikilwa na kintu kibi. Mwana byakakokejapo kwifunda lwendo kwampikwa kupona, mo monka obe mwana nandi kabwanyapo kunekenya mu būmi kwampikwa kutanwa na bikoleja.

Bana bamo batyumukwanga mutyima shi abakomenwa kulonga kintu, kutanwa na makambakano, nansha kulemununwa. Bakwabo nabo batyumukwanga mu bidyoma. Inoko bafwaninwe kuyuka buno bubinebine bwa amba:

• Kyaba kimokimo babwanya kukomenwa kulonga kintu.​—Yakoba 3:2.

• Makambakano atananga muntu ye-yense mu būmi.​—Musapudi 9:11.

• Kulemununwa kudi na mvubu pa kuyuka bintu.​—Nkindi 9:9.

Kūminina kukakwasha obe mwana alwe na bikoleja bya mu būmi na kikulupiji.

Shi obe mwana wakomenwa kintu.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Moloke ubwanya kupona misunsa isamba-ibidi, kadi ukabūka monka.”—Nkindi 24:16.

Kwasha obe mwana amone bintu mobikadile. Kimfwa, le i bika byakalonga shi wapone ekizame ku masomo? Ubwanya padi kuleka’o na kunena’mba, “Nkisapo kubinga!”

Kufundija obe mwana kūminina kukamukwasha alonge bukomo bwa kwilumbulula. Mu uno muswelo, ukalwa na makambakano pa kyaba kya kwialeka amuzozeje.

Ne kadi kokamupwila makambakano. Inoko, mukwashe ayuke bya kulonga. Ubwanya kumwipangula’mba, “I bika byobwanya kulonga pa kwivwanija biyampe bintu byobakufundija?”

Shi makambakano abafika.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Banwe papo kuyuka mukekadila būmi bwenu kesha mpika.”​—Yakoba 4:14.

Bintu bitufikila mu būmi kebilayangapo. Muntu mpeta dyalelo ubwanya kwikala mulanda dya kesha; yewa mukomo dyalelo nandi ubwanya kubela dya kesha. Bible unena’mba: “Bantu ba lubilo kebawinangapo nyeke mu lubilo, nansha ba bukomo  kunekenya bulwi, . . . mwanda kitatyi ne myanda yampikwa kulaa bibafikilanga bonso.”​—Musapudi 9:11.

Byodi mbutwile, i biyampe ulonge bukomo bwa kukinga obe mwana ku kyaka. Ino na bubine kukabwanyapo kukinga obe mwana ku makambakano onso a mu būmi.

Shako, padi obe mwana kakudile bininge ubwanya kujimija kaji nansha kubulwa misokwe. Ino ubwanya kumukwasha alwe na makambakano makwabo—kimfwa, shi bulunda bubatyibika nansha shi wafwilwa muntu wa mu kisaka. *

Shi abalemununa obe mwana.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Ivwana madingi . . . amba wikale wa tunangu mu mafuku a kumeso.”​—Nkindi 19:20.

Kulemununa mwana ke kumusanshijapo; ino i kumulombola’mba kudi kilongwa nansha mwikadilo wafwaninwe kushinta.

Shi ufundija obe mwana etabije bulemununi, mukamwena’mo banwe bonso. Shabana umo witwa bu John unena’mba, “Shi bana kebalemununwapo, kebakaboilapo ñeni ku bilubo byabo. Bakatanwa nyeke na makambakano mavule, kadi bikakulomba kwibapwila’o. Kino kiletelanga bambutwile ne bana makambakano.”

Le ubwanya kukwasha obe mwana namani amwene mu bulemununi? Shi abalemununa obe mwana​—ku masomo nansha kwepi​—kokanena’mba kebadipo bafwaninwe kumulemununa. Inoko ubwanya kumwipangula’mba:

• “Ulanga i kika kyobakulemunwinanga?”

• “Le ubwanya kwilumbulula namani?”

• “Le ukalonga namani shi ubatanwa monka na uno mwanda?”

Vuluka’mba bulemununi buyampe bukakwasha obe mwana, tamba’nka pano ne pakatama pene.