Kimbai Yehova, Mubandaudi wa Mityima

“Nkimbei bidi, kadi mukekalanga bōmi.”—AMOSE 5:4.

1, 2. Panena Bisonekwa amba Yehova “ubandilanga pa mutyima,” bisakanga kushintulula bika?

 YEHOVA LEZA wāsapwidile mupolofeto Samwele amba: “Muntu ubandila ponka paelele meso, ino Yehova ubandilanga pa mutyima.” (1 Samwele 16:7) Lelo Yehova “ubandilanga pa mutyima” namani?

² Mu Bisonekwa, mutyima wingidijibwanga divule bu kyelekejo kya mwikadile muntu munda mwandi—masakila andi, milangwe yandi, kusolokwa mutyima kwandi, ne kisanso kyandi. Nanshi popa panena Bible amba Leza ubandilanga mutyima, kishintulula amba katalangapo enka mimwekelo ya panja kete, ino ubambilanga meso sō pa mwikadile muntu binebine.

Leza Wabandaula Isalela

3, 4. Kukwatañana na Amose 6:4-6, i ngikadilo’ka yādi mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi?

³ Pāikele Mubandaudi wa mityima kwela meso pa bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi mu mafuku a Amose, le wāmwene bika? Amose 6:4-6 wisambila pa boba bādi “balāla pa matanda a meno a nzovu, ne kwiolola abo bene pa tutanda twakololokwa twabo.” Amba bādi badya “twana-twamikōko twa mu luombe, ne  bañombe bāna ba umbukata mwa kipombo.” Bano bantu bādi bemba “ñimbo ya bitupu ku diwi dya kapindo,” kadi bādi “batoma vinyu mu ntuo.”

⁴ Kwivwana bino bintu dibajinji kukokeja kumweka bu kusangaja. Bampeta bādi bashikete mu makoma a abo mobo a buya bwa dyangi, badya bidibwa bya panshi pa nkata ne kutoma bitomibwa bineñene, kadi bepwija mukose na byombanwa bya panopano bya ñimbo. Kadi bādi na “matanda a meso a nzovu.” Bafundi ba bintu bya kishiyekulu ke batane bisongwa bilumbuluke bivulevule bya meno a banzovu mu Samadia, mwipata mwa bulopwe bwa Isalela. (1 Balopwe 10:22) Bivule bine byādi padi bilamikwa ku bipungwa pala pala nansha ku mumbu.

5. Mwanda waka Leza wāfityīlwe bene Isalela ba mu myaka ya Amose?

⁵ Lelo Yehova wāfityilwe mutyima mwanda’po’tu bene Isalela bādi bashikete mu maloa, bedila bidibwa bya musonso, betomena vinyu milumbuluke, ne kwiivwanina minjiki miyampe? Mhm! Mwanda aye ye upānanga bintu byonso mwanda wa muntu aloelelwe būmi. (1 Temote 6:17) Ino bilokoloko bibi, ngikadilo imbi ya mutyima wabo, mwikadilo wabo wampikwa kulēmeka Leza, ne kubulwa kuswa bene Isalela bakwabo byo byādi bimufityija mutyima.

6. I ngikadilo’ka ya ku mushipiditu yadi’mo Isalela mu mafuku a Amose?

⁶ Boba ‘bādi beolola pa tutanda twabo, badya twana twa mikōko, batoma vinyu, ne komba byombanwa bya ñimbo’ bādi ba kutulumuka. Ke-pantu bāipangwilwe amba: “Banwe musonsolola kulampe difuku dibi”? Na bubine bādi bafwaninwe kufitwa pangala pa ngikadilo yādi’mo Isalela, ino abo “kebafityilwepo pa disusu dya Yosefa.” Leza kādipo utala’nka kufuka ku makasa kwa muzo, ino wāmwene amba, ku mushipiditu, Yosefa—ko kunena amba Isalela—wādi mu ngikadilo ya malwa. Ino bantu bādi balonga byonso byobasaka belwe’ko ne kwilwa. Dyalelo nadyo bantu bavule badi na mwikadilo wa uno muswelo. Padi kuyuka bayukile amba tudi mu bitatyi bikomo, ino abo byokebadipo mu makambakano, balengwa ne bufudilwe bwa bakwabo bwine ne kusangela myanda ya ku mushipiditu kwine mpika.

Isalela—Muzo Wenda Oneka

7. I bika byādi bya kufikila bene Isalela pa mwanda wa kupela kuteja bidyumu bya Leza?

⁷ Mukanda wa Amose ulombola mwenda monekela muzo, nansha byoumweka ku meso bitupu amba i mushikatyije. Byobādi bapela kulonda bidyumu bya Leza ne kulemununa milangwe yabo, Yehova wādi wa kwibapāna mu makasa a balwana nabo. Bine bene Ashidia bādi banenwe  kwiya kwibakulumuna pa matanda abo a meno a banzovu a buya bwa dyangi ne kwibabulwila mu bumisungi. Maloa onso ne koaya jimejime!

8. Isalela wāponene namani mu ngikadilo imbi ya ku mushipiditu?

⁸ Lelo muzo wa Isalela wāponēne namani mu ino ngikadilo ya bulanda? Byonso byāshilwile mu 997 K.K.K., pobāpyene Mulopwe Solomone kudi wandi mwana Lehaboma ebiya bisaka dikumi bya Isalela byekalañanya na kisaka kya Yuda ne Benjemani. Mulopwe umbajinji wa bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi wādi Yeloboame I “mwana Nebata.” (1 Balopwe 11:26) Yeloboame wānekenye mityima ya bantu ba mu bulopwe bwandi amba kwenda kukatōta Yehova ku tempelo kupungijana mpata. Ino na bubine, kādipo udidila bantu bulanda, mhm. Kyaādi usaka i kukinga tumweno twandi. (1 Balopwe 12:26) Yeloboame wādi utyina amba shi bene Isalela bendelele na kwenda ku tempelo mu Yelusalema ku masobo a ku mwaka ku mwaka, mwenda mafuku bakafula ku kujokeja dikōkeji dyabo ku bulopwe bwa Yuda. O mwanda pa kutyina amba bakamubomboka, Yeloboame wāshimika byana bya ñombe bibidi bya nsahabu, kimo mu Dani, kikwabo mu Betele. Ponka’po butōtyi bwa byana bya ñombe bwāikala ke mutōtelo wa mbulumatadi mu Isalela.—2 Bilongwa 11:13-15.

9, 10. (a) I masobo’ka a mutōtelo āshilwile Mulopwe Yeloboame I? (b) I muswelo’ka wāmwene Leza masobo ādi asobwa mu Isalela mu mafuku a Mulopwe Yeloboame II?

⁹ Penepo Yeloboame wātompa kushinga mutōtelo mupya’wa mumwekelo ulengeja bantu bewitabije. Wālongolwele’ko bidīlo bityibila ku masobo ādi asobwa mu Yelusalema. Tutanga mu 1 Balopwe 12:32 amba: “Yeloboame watonga kidilo mu kweji wa dyamwanda, mu difuku dya dikumi ne atano dya kweji’wa, kyeifwana na kidilo kya mu Yuda, ino wakanda ne ku madabahu; enka nenki walonga mu Betele, kutapila bitapwa ku bana ba ñombe bālongele’ba.”

¹⁰ Yehova kāitabijepo ano masobo a mutōtelo. Kadi kāfindilepo mumweno wandi kupityila kudi Amose myaka katwa kupita’po, mu umbikalo wa Yeloboame II, mulopwe wa bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi mu 844 K.K.K. (Amose 1:1) Kukwatañana na Amose 5:21-24, Leza wānene amba: “Nashikwe nafutulula masobo enu, kabidi nkikatokelwapo mu bitango byenu bikola. Eyo, nansha mwela ko ndi byakwela bisōkwe byenu, ne byakwela bya bukula, nkiketabija’byopo; nansha kukabandilapo byakwela byakufwija bya banyema benu banune. Fundula kondi lunwa lwa ñimbo yobe; mwanda nkikevwanapo kuvuma kwa tupindo tobe. Ino mundudi mupita’nka bwa mema, ne boloke’nka bwa munonga mukatakata.”

Kwiifwana kwa mu Ano Mafuku

11, 12. I kwiifwana’ka kwiifwene mutōtelo wa mu Isalela wa kala na wa Bipwilo bya Kine Kidishitu?

¹¹ I bine, Yehova wābandawile mityima ya bene Isalela bādi bekuja mu masobo, kadi  wāpelele ano mafetyi ne byakwela bisokwe byonso kumo. Ne dyalelo nadyo mo monka, Leza upelanga mafetyi a Bipwilo bya Kine Kidishitu, kimfwa Noele ne Pasaka. Ku batōtyi ba Yehova, boloke ne kujilula bijila kebikwatañenepo nansha dimo, ne mwinya ne fukutu nabyo kebipwenepo.—2 Kodinda 6:14-16.

¹² Kudi kwiifwana kukwabo kwiifwene butōtyi bwa Bipwilo bya Kine Kidishitu na bwa bene Isalela bādi batōta byana bya ñombe. Kimfwa bamo betela bu bene Kidishitu, nansha byobetabije bubinebine bwa mu Kinenwa kya Leza, ino butōtyi bwa Bipwilo bya Kine Kidishitu ke bwimaninepo pa buswe bwa bine bwa kuswa Leza. Shi bwadi bwimanine’po, longa binenanga bikoma bantu kutōta Yehova “na mushipiditu ne bubinebine” mwanda buno bo butōtyi bumusangaja. (Yoano 4:24, NW) Ne kadi Bipwilo bya Kine Kidishitu kebilekangapo “mundudi mupita’nka bwa mema, ne boloke’nka bwa munonga mukatakata.” Ino bityimpilanga nyeke panshi misoñanya ya Leza ya mu mwikadilo. Bitalanga bitupu busekese ne bubi bukwabo bukatampe, bifikija’nka ne kwesela kwisonga kwa bantu ba ngitu imo!

“Sanswai Biyampe”

13. Mwanda waka tufwaninwe kulonda binenwa bidi mu Amose 5:15?

¹³ Yehova unena boba bonso basaka kumutōta mwasakila’mba: “Shikwai bibi sanswai biyampe.” (Amose 5:15) Buswe ne mushikwa i kusolokwa mutyima kukomo kutambanga mu mutyima wa kyelekejo. Ino mutyima udimbañananga, o mwanda tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso bwa kwiulama. (Nkindi 4:23; Yelemia 17:9) Shi tutala bitupu mutyima wetu utamija bilokoloko bibi, tukatulumuka’tu ketudi kala baswe bintu bibi ne kushikwa byobya biyampe. Ne shi twingidija bino bilokoloko na kulonga bubi, nabya tuyukei amba nansha tubaingila na bupyasakane bwa ntanda ne ntanda, Leza kaketutōkelwapo mutyima. Nanshi tulombei Leza etukwashe ‘tushikwe bibi, tusanswe biyampe.’

14, 15. (a) Mu Isalela, i bāni bādi babadilwa mu balonga biyampe, ino bamo mu abo bādi bamonwa namani? (b) Tukokeja kukankamika namani boba badi mu mwingilo wa kitatyi kyonso dyalelo?

¹⁴ Inoko, ke bene Isalela bonsopo bādi balonga bibi ku meso a Yehova. Bantu bamo, kimfwa ba Hosea ne Amose, bādi ‘basenswe biyampe’ kadi bāingidile Leza bu bapolofeto na kikōkeji. Bakwabo bādi batyipa ne mityipo ya bu bene Nazila. Mu mafuku onso a bwine Nazila bwabo, bādi bejiba kutenga ku bintu bilupuka ku mañanza, nakampata vinyu. (Umbadilo 6:3, 4) Lelo bene Isalela bakwabo bādi bamona namani būmi bwa kwipāna bwa bano bantu ba lwitabijo? Malondololo asansa mutyima a kino kipangujo alombola koneka kwādi konekele uno muzo ku mushipiditu. Amose 2:12 unena’mba: “Ke mupe bene Nazila vinyu kutoma; ne kusõnanya bapolofeto amba: Kemukifumikapo.”

¹⁵ Bano bene Isalela bādi bafwaninwe kukwatwa bumvu, ne kwikala na mutyima wa kushinta milongelo yabo pa kumona kimfwa kya kikōkeji kya bene Nazila ne kya bapolofeto. Ino yō, abo bādi bakimba na nshikani yonso kuzozeja bantu ba dikōkeji amba baleke kutumbija Leza ntumbo. Netu ketufwaninwepo nansha dimo kuzenza bakwetu bene Kidishitu bapania, bamishonele, batadi bendakana, ne bekadi ba mu kisaka kya Betele amba bemike mwingilo wa kitatyi kyonso, bajokele mu bobwa butelwa bu būmi buyampe. Ino twibakankamikei bendelele na mwingilo muyampe obengila!

16. Mwanda waka bene Isalela ba mu myaka ya Mosesa bādi biyampe kutabuka ba mu mafuku a Amose?

¹⁶ Eyo, bene Isalela bavule bādi shabo bapete ku ngitu mu myaka ya Amose, inoko ‘kebādipo bampeta ku meso a Leza.’ (Luka 12:13-21) Bankambo babo bādi badya’nka mana kete mu ntanda mutuputupu myaka 40 mituntulu. Kebādipo badya besobela bañombe ba mu bidīlo nansha kolola maitu pa matanda a meno a banzovu. Inoko Mosesa wēbalombwele bintu mobikadile, amba: “Yehova Leza obe wakwesela mu mingilo yonso ya kuboko kobe; . . . ino myaka ino’i ke makumi aná Yehova Leza obe wadi wikele nobe, kwabudilwepo kantu nansha kamo.” (Kupituluka 2:7) I amo, bene Isalela mu  ntanda mutuputupu bādi nyeke na bintu byādi bibasakilwa binebine. Kupityidila, bādi mu buswe, bulami, ne mu madyese a Yehova!

17. Mwanda waka Yehova wātwejeje pa kala bene Isalela mu Ntanda ya Mulao?

¹⁷ Yehova wāvulwije bene Isalela ba mu myaka ya Amose amba wātwejeje bankambo babo mu Ntanda ya Mulao ne kwibakwasha batūkije balwana nabo bonso. (Amose 2:9, 10) Ino mwanda waka Leza wālupwile bene Isalela mu ntanda ya Edipito wēbatweja mu ntanda ya mulao? Le i mwanda wa bāye bevube mu maloa onkaonka ne kwilwa Umpangi wabo? Mhm! Ino i mwanda wa bekale kumutōta mu bwanapabo ne mu butōki bwa ku mushipiditu. Inoko bekadi ba bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi kebāshikilwepo bibi ne kusanswa biyampe. Ino abo bādi batōta byelekejo bisongwe pa kyaba kya kutōta Yehova Leza. Bine i bya bumvu mpata!

Yehova Ulomba Bantu Beshintulwile

18. Mwanda waka Yehova i mwitunyongolole ku mushipiditu?

¹⁸ Leza kāikelepo kupumpunya mwiendelejo moneke wa bene Isalela. Wālombwele patōka mwimanino wandi amba: ‘Nkemulomba kwishintulwila pa bukondame bwenu bonso.’ (Amose 3:2) Bino binenwa bifwaninwe kwitulanguluja pa kunyongololwa kotwanyongolwelwe mu bupika bwa Edipito wa dyalelo, ke ino ngikadilo imbi ya bintu kadi. Kitunyongololwedile Yehova ku mushipiditu ke mwandapo wa kulondalonda bitungo bya kwisakila. Ino i mwanda wa tumutumbije na mutyima umo mu bwanapabo ne mu mutōtelo utōka. O mwanda batwe bonso tukeshintulwila pangala pa mwingidijijo otwingidija bwanapabo bwaetupele.—Loma 14:12.

19. Mungya Amose 4:4, 5, bene Isalela bavule bāikele kuswa bika?

¹⁹ Ino i kya bulanda, musapu munane wa Amose kewālondelwepo na bavule mu Isalela. Mupolofeto utānda patōka, mu Amose 4:4, 5, ngikadilo ya mutyima wabo wa misongo ya ku mushipiditu, amba: “Iyai ku Betele ne kujilula; ku Ngilengale kuvudija kujilula; . . . mwanda kine kino’ki mus[e]nswe’kyo, a banwe bāna ba Isalela.” Bene Isalela kebātamijepo mutyima wa kusaka bintu biyampe. Kebālaminepo mityima yabo. O mwanda bavule bāfudile kuswa bibi bāshikwa’ko biyampe. Bano batōtyi bajendakane ba byana bya ñombe kebādipo ba kushinta. O mwanda Yehova wādi wa kwibalomba beshintulwile kadi bādi ba kufwila mu bubi bwabo!

20. Muntu ukokeja namani kulonda binenwe mu Amose 5:4?

²⁰ Pa kusaka mwine Isalela wa mu myaka’ya ekale nyeke mukōkele kudi Yehova, kewādipo mwanda mutyetye. Bine, i bikomo kwela muongo ku bakwabo, monka muyukile kala bene Kidishitu ba dyalelo, banuke ne batame bene kumo. Inoko buswe bwa kuswa Leza ne mutyima wa kusaka kumusangaja byātonwene bene Isalela bamo bālonda butōtyi bwa bine. Bano bo abo bāityilwe na Yehova lwito lwa kyanga lulembelwe mu Amose 5:4 amba: “Nkimbei bidi, kadi mukekalanga bōmi.” Dyalelo nadyo Leza ulombola lusa lwandi ku bano besāsa ne bamukimba na kutambula buyuki bwa binebine bwa Kinenwa kyandi ne kulonga kiswa-mutyima kyandi. Eyo, ke kipēlapo kulonga namino,  ino kulonga’kyo ko kutwala ku būmi bwa nyeke.—Yoano 17:3.

Ntundubuko Nansha Byokudi Nzala ya ku Mushipiditu

21. I nzala’ka iponene boba kebadipo mu mutōtelo wa bine?

²¹ Ino i bika byādi bitengele boba bāpelele kukwatakanya butōtyi bwa bine? I nzala mipite’byo kubipa—ke nzala ya ku mushipiditu kadi! “Talapo bidi, mafuku āyako’a,” mo mwānenene Mfumu Mubikadi Yehova, “nkatuma kipupo kya nzala muntanda, ke kipupo kya bidībwapo, mhm, nansha bu-kyumwa kya mema, ehe, ino nanshi i kya kwivwana binenwa bya Yehova.” (Amose 8:11) Bipwilo bya Kine Kidishitu bidi mu nzala mikomo ya ku mushipiditu. Ino bantu ba mityima miyampe badi’mo bamonanga ntundubuko ya ku mushipiditu ya bantu ba Leza ne kutūtyika bātūtyikila mu bulongolodi bwa Yehova. Kwishila kwa ngikadilo ya Bipwilo bya Kine Kidishitu na ngikadilo idi’mo bene Kidishitu ba bine i kulombolwe mu bishima byānene Yehova amba: “Talapo bidi, bengidi bami bakadya, ino banwe mukekala na nzala; talapo bidi, bengidi bami bakatoma, ino banwe mukekala na kyumwa; talapo bidi, bengidi bami bakasepelela, ino banwe mukafwijibwa bumvu.”—Isaya 65:13.

22. I kika kinenenwa amba tudi na buluji bwa kusangela?

²² Lelo batwe bengidi ba Yehova tukwete na mutyika bidibwa ne madyese otweselwa ku mushipiditu? Bine, ponso potwifunda Bible ne mabuku a bwine Kidishitu, tutanwa ku kupwila kwetu kwa pa kipwilo, ku kubungakana, ne ku bitango twimonanga bwa batwe bemba ne tusepo mwanda wa ngikadilo miyampe ya mutyima. Tusangalanga pa kwivwanija kotwivwanije biyampe Kinenwa kya Leza, kubadila’mo ne bupolofeto bwa Amose bwa ku bukomo bwa mushipiditu.

23. Boba batumbija Leza bamwenanga’mo byabuyabuya’ka?

²³ Nanshi, ku boba bonso baswele Leza, basaka kumutumbija ntumbo, bupolofeto bwa Amose bwibasapwila musapu wa lukulupilo. Nansha shi tudi mu bufudilwe bwa namani dyalelo, nansha shi tudi mu matompo a muswelo’ka mu ino ntanda ya kavutakanya, batwe baswele Leza tweselwanga nandi kadi tudi na bidibwa biyampe bya ku mushipiditu. (Nkindi 10:22; Mateo 24:45-47) O mwanda ntumbo yetu yonso tutumbija’yo Leza, mwine upāna bintu byonso pa mwanda wa kamweno ketu. Shi ke pano, batwe bonso tusumininwei enka kumutumbija ntumbo na mutyima umo nyeke ne nyekeke. Ano o madyese a nsangaji otukapebwa shi tukimba Yehova, Mubandaudi wa mityima.

Lelo Ukalondolola Namani?

• I ngikadilo’ka yādi’ko mu Isalela mu mafuku a Amose?

• Ngikadilo yādi’mo bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi iifwene na bika dyalelo?

• I nzala’ka yālailwe idi’ko dyalelo, ino i bāni kebafu’yopo?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 17]

Bene Isalela bavule bādi mu makoma ino kwikala na ntundubuko ya ku mushipiditu mpika

[Kifwatulo pa paje 18]

Kankamika bengidi ba kitatyi kyonso bendelele na mwingilo wabo muyampe

[Bifwatulo pa paje 21]

Mu bantu ba Yehova ba nsangaji kemudipo nzala ya ku mushipiditu