1, 2. (a) Le i biselwa’ka bimo byādi na mukumbi mwine Isalela? (b) Lelo bambutwile badi pamo bwa bakumbi mu buluji’ka?

BAKUMBI ba mu Isalela wa kala bādi mu būmi bukomo. Kebādipo banenwe kūminina’nka kyanga ne mashika, ino bādi bakinga luombe lwabo ku banyema babudyani ne ku bantu babi. Bakumbi bādi babandaula mikōko kitatyi ne kitatyi ne kundapa owa ubela nansha mwitape bilonda. Bādi bata mutyima bininge ku twana twa mikōko mwanda ketwādipo na bukomo pamo bwa mikōko mikulu.—Ngo. 33:13.

² Bambutwile bene Kidishitu badi pamo bwa bakumbi mu buluji kampanda, mwanda balombolanga ngikadilo idi na kamweno ku bakumbi ba banyema. Badi na kiselwa kya kutamija babo bana “na kwibalemununa ne kwibadyumuna bidyumu bya Yehova.” (Ef. 6:4) Lelo uno i mwingilo upēla? Mhm! Bana balwanga na lunsamfwakanwa lwa Satana ne mifwatakanyo yabo ya kubulwa kubwaninina. (2 Tm. 2:22; 1 Yo. 2:16) Shi udi na bana, le i muswelo’ka okokeja kwibakwasha? Tulangulukilei bidi pa bintu bisatu bya kulonga pa kukumba bobe bana—kwibayuka, kwibadisha ne kwibaludika.

3. Le bambutwile pa kusaka ‘kuyuka mwendele’ babo bana, bafwaninwe kulonga bika?

³ Mukumbi muyampe ubandaulanga mukōko ne mukōko senene pa kuyuka shi i mukomo. Mu muswelo wa kyelekejo, ubwanya kulonga na bobe bana namino. Bible unena amba: “Uyuka biyampe’tu mwendele ñombe yobe.” (Nki. 27:23) Pa kulonga namino, ufwaninwe kuyuka bilongwa, milangwe ne mwiivwanina bobe bana. Lelo ukebiyuka namani? Muswelo umo muyampe i wa kwisamba na bobe bana kitatyi ne kitatyi.

4, 5. (a) Lelo i madingi’ka mayampe abwanya kukwasha bana balombole bambutwile milangwe yabo? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.) (b) Le i bika byowalongele pa kusaka bobe bana bapēlelwe kwisamba nobe?

⁴ Bambutwile bamo bamwene amba i bikomo bininge kwisamba na babo bana kitatyi kyo basongola—babwanya padi kwishisa ne kuvutakanibwa pa mwanda utala kulombola milangwe ne mwiivwanino wabo. Shi bobe bana badi uno muswelo, le i bika byokokeja kulonga? Pa kyaba kya kuningila obe mwana mwana-mulume nansha mwana-mukaji mwisambe mīsambo ya zenzeka, longa bukomo bwa kwingidija mikenga yomudi nayo. (Kup. 6:6, 7) Usakilwa padi kulonga bukomo bukatampe mwanda wa kulongela bintu pamo. Ukokeja kukananga nansha kwenda nabo mu motoka, kukaya nabo, nansha kwingila nabo mingilo ya mwinjibo ya bukile bukya. Bino bintu bibwanya kukwasha bankasampe bemone bu bapēlelwe ne kulombola milangwe yabo patōkelela.

⁵ Le bikekala namani shi obe mwana umweka bu wishisanga kwisamba? Ubwanya kutompa kulonga bintu mu muswelo mukwabo. Kimfwa, pa kyaba kya kwipangula obe mwana mwana-mukaji muswelo waapityijanga difuku, ubwanya kwisambila pa mwapityilanga dyobe. Ubwanya kulondolola biyampe koku ulangulukila pa mwapityilanga difuku dyandi. Nansha pa kuyuka bilanga obe mwana pa mwanda kampanda, mwipangule bipangujo bikwatañene na bintu byatele’ko mutyima. Ubwanya kumwipangula mulangila mulunda nandi pa mwine mwanda’wa. Kupwa ubwanya kumwipangula madingi mene akapa mulunda nandi.

6. Lelo kwikala na kyaba ne ulumbwa kushintulula bika?

⁶ Na bubine, shi usaka bobe bana bakulombole milangwe yabo, bafwaninwe kukumona bu udi na kyaba ne ulumbwa. Shi bambutwile bamweka bu bavudilwe bya kulonga pa kwisamba, bankasampe mu kisaka kebakebalombolapo padi myanda yabo. Kadi le tunene bika pa kwikala muntu ulumbwa? Bilomba kulonga bivule kupita’ko’tu kunena’mba, “ukokeja kwiya kondi kitatyi kyo-kyonso.” Bobe bana bankasampe basakilwa kumona amba, kukapēlulapo yabo myanda nansha kwibafunina. Bambutwile bavule baletanga kimfwa kiyampe mu uno mwanda. Kayla nkasampe wa myaka dikumi ne kitema unena amba: “Mbwanya kulombola tata kintu kyo-kyonso. Nkatyampangapo pa ludimi, katyibengapo mbila bukidibukidi, ino utejanga. Kupwa umpanga nyeke madingi mayampe.”

7. (a) Lelo i kilongwa’ka kya bujalale kibwanya kulonga bumtwile pa mwanda utala kwinangila mwanda wa kwisonga? (b) Lelo i muswelo’ka ubwanya bambutwile kulobeja babo bana abo kuyuka mpika?

⁷ Nansha kitatyi kyomwisambila pa myanda itenga—kimfwa, kwinangila mwanda wa kwisonga—ta mutyima ku kuleka kwisambila pa bidyumu byoidilwe kufundija bobe bana pa muswelo muyampe wa mwa kupwijija uno mwanda. Tulete kimfwa: Fwatakanya’po bidi shi ubaenda ku leshitola, ubajingulula amba mukanda ulembelwe’ko bidibwa udi’nka na bidyumu bitala pa bidibwa bya sumu. Ukatamba padi mu kino kifuko ne kukakimba leshitola mikwabo. Bobe bana nabo babwanya kulonga muswelo umo onka shi baya kukimba madingi kodi, ino bintu byonso byodi nabyo ku “mukanda wa madingi” i enka bidyumu bisumininwe. (Tanga Kolose 3:21.) Na bubine, ikala na kitungo kya kulonga bintu na bujalale. Kaka umo nkasampe witwa bu Emily unena amba: “Bambutwile  bami po besambilanga nami pa kwinangila mwanda wa kwisonga, kebesambilangapo bibi uno mwanda. Balombolanga nsangaji idi mu kuyuka muntu senene ne kusokola wa kwisonga nandi. Kino kyaunkyeshe mpēlelwe kwisambila nabo pa uno mwanda. Na bubine, nkimbanga kwibatweja mu kipwano kyo-kyonso kyompwana na muntu pa kyaba kya kwibafya’kyo.”

8, 9. (a) Lelo i kamweno’ka kadi mu kuteja mwana pampikwa kumutyiba? (b) Le i bika byokamwena’mo shi uteja bobe bana?

⁸ Kukwatañana na byobya binene Kayla, ubwanya kulombola amba ulumbwanga na kuteja bobe bana na kitūkijetyima. (Tanga Yakoba 1:19.) Katia inabana ulelele bana kasuku unena amba: “Pa kala nkyadipo ntūkijija wami mwana mwana-mukaji mutyima. Nkyadipo mupa mukenga wa kupwa byanena. Nadi nkōka kumuteja nansha kupela’tu kupuñanibwa. Ino pano ponshityile mwiendelejo wami, wami mwana nandi washintile wandi. Pano ketwiivwananga bininge.”

⁹ Shabana umo witwa bu Ronald watenwe na mwanda wa uno muswelo na wandi mwana mwana-mukaji nkasampe. Unena amba: “Nakalabele dibajinji kitatyi kyaunombwele amba wasanswa nsongwalume wa ku masomo. Ino ami pa kulangulukila pa muswelo wikele Yehova na bengidi bandi na kitūkijetyima ne bujalale, namona amba bikekala biyampe kupa wami mwana mwana-mukaji mukenga wa kulombola milangwe yandi kumeso kwa kutompa kumulemununa. Bine, nasangele! Musunsa’tu mubajinji, nayukile milangwe ya wami mwana mwana-mukaji. Aye pa kupwa kwisamba, napēlelwa kwisamba nandi na buswe. Na mu kitulumukila’tu, waitabija madingi ami. Walombola’mba usakanga bya binebine kushinta mwiendelejo wandi.” Kwisamba na bobe bana kitatyi ne kitatyi kukakukwasha uyuke milangwe yabo ne mobeivwanina. Kino nakyo kikakukwasha wikale na lupusa lukatampe mu butyibi bobakwata mu būmi bwabo. *

10, 11. Le ukakwasha bobe bana namani baleke kupaluka?

¹⁰ Mukumbi muyampe uyukile’mba mukōko o-onso ubwanya kupaluka mu luombe. Padi ubwanya kukokwa na biyombo bibishi bidi kulampe bityetye ne kusonsolokela’ko, mfulo mfulō wapaluka ao mwine ku luombe. Mu muswelo umo onka, mwana ubwanya kupalukila bityebitye mu dishinda dya kyaka kya ku mushipiditu, waikala pa ditompo dya kupwana kipwano kibi nansha kwipwija  mukose kubi. (Nki. 13:20) Le ukakwasha’po namani pa kusaka ino ngikadilo ileke kwendelela?

¹¹ Kitatyi kyofundija bobe bana, longa’po kintu bukidibukidi shi ubajingulula bintu bilombola bukōkekōke. Longa bukomo bwa kutamija ngikadilo ya bwine Kidishitu idi na bobe bana, ino isakilwa padi ne kuningijibwa. (2 Pe. 1:5-8) Kitatyi kya butōtyi bya kisaka i kitatyi kiyampe kulonga namino. Mwingilo wa Bulopwe wa Kweji 10, 2008 wisambila pa ino mpangiko amba: “Mitwe ya bisaka i mikankamikwe kusela kiselwa kyabo kya kuyuka shi balondanga kitatyi ne kitatyi mpangiko miyampe ya kifundwa kya Bible kya kisaka.” Lelo umwenanga ne pa mfulo mu ino mpangiko ya buswe ya kukumba bobe bana? Kulupila amba bobe bana bakasangela bininge kutangidija kotangidije kumeso kuvuija bisakibwa byabo bya ku mushipiditu.—Mat. 5:3; Fid. 1:10.

¹² Tulangulukilei bidi pa byobya byanene nkasampe witwa bu Carissa pa muswelo umwenanga Kisaka kyabo mu mpangiko ya Butōtyi bwa kisaka. Unena’mba, “nsenswe kushikata kotushikatyilanga pamo ne kwisamba. Potuloñanga namino, tukomejanga kijimba kya bulunda, ne kunena bintu biyampe bikavulukwa. Tata ulēmekele mpangiko yetu ya Butōtyi bwa Kisaka. I kisangaja’po kashā pa kumona amba wibukwete na mutyika—ne kadi kino nkinengejanga nami nebukwate na mutyika. Kadi kimpanga bubinga buvule bwa kumulēmekela bu tata wami ne bu mutwe wa ku mushipiditu.” Kaka umo nkasampe witwa bu Brittney wanene amba: “Butōtyi bwa kisaka bwamfwenyenye pabwipi na bambutwile bami. Bunombolanga amba basakanga kwivwana yami myanda ne amba bantele mutyima bya binebine. Bwitukwashanga twikale bu kisaka kikomo kadi kikutyile umbumo.” Na bubine, kudisha bobe bana ku mushipiditu—na kampata kupityila ku butōtyi bwa kisaka—i muswelo umbajinji ubwanya kukwikadija bu mukumbi muyampe. *

13. Le i muswelo’ka ubwanya kukankamikwa mwana engidile Yehova?

¹³ Mukumbi muyampe wingidijanga mukombo mwanda wa kuludika ne kulwila luombe lwandi. Kitungo kyandi kibajinji, i kuludikila mikōko yandi ku ‘madyo mayampe.’ (Ezk. 34:13, 14) Byodi mbutwile, le nobe udi na kino kitungo kimo kyonka kya ku mushipiditu? Usakanga kuludika bobe bana bengidile Yehova. Usakanga bobe bana beivwane na mwēivwanine mulembi wa mitōto wālembele amba: “Ndoelelwe monka mu kulonga kiswa-mutyima obe, abe Leza wami; eyo i binebine, mukanda-obe-wabijila udi umutyima wami.” (Ñim. 40:8) Bankasampe balombola kusangela kwa uno muswelo, bakapāna būmi bwabo kudi Yehova ne kubatyijibwa. Na bubine, bafwaninwe kutabula dino ditabula shi abatama biyampe mwa kukwatyila buno butyibi kadi basakanga kwingidila Yehova bya binebine.

14, 15. (a) Lelo bambutwile bene Kidishitu bafwaninwe kwikala na kitungo’ka? (b) Mwanda waka nkasampe ubwanya kulombola kutatana pa mwanda utala mutōtelo wa bine?

¹⁴ Ino, le bikekala namani shi bobe bana bamweka bu kebendelelangapo ku mushipiditu—padi batatana ne lwitabijo lwabo? Longa bukomo bwa kukomeneja mobadi buswe bwa kuswa Yehova Leza ne kufwija’ko pa byonso byalongele. (Kus. 4:11) Penepa shi ababwanya kulonga namino, bakekala na bukomo bwa kukwata butyibi abo bene pa mwanda utala kutōta Leza.

¹⁵ Pano’ko bidi, lelo bikekala namani shi bobe bana abashilula kutatana? Le ubwanya kwibakumba ne kwibakwasha namani bamone  amba kwingidila Yehova ye būmi bwine buyampe ne amba kukebakwasha bekale na nsangaji ya nyeke? Longa bukomo bwa kuyuka bintu bine bilengeja batatane. Kimfwa, lelo obe mwana mwana-mulume upatanyanga bine bufundiji bwa mu Bible, nansha ubudilwe’tu kikulupiji kyasakilwa mwanda wa kwibubingija kumeso a bakwabo? Lelo obe mwana mwana-mukaji upwanga mwanda kupityila ku misoñanya ya Leza ya tunangu’ni, nansha wimonanga bu udi bunka nansha kwepukwa na bakwabo?

¹⁶ Nansha shi i bintu’ka bilengeja kuno kutatana, ubwanya kukwasha obe mwana ajule muji o-onso wa kutatana bintu bya ku mushipiditu. Namani? Madingi amwenwe na bambutwile bavule bu mayampe i a kukimba kuyuka bilanga wabo mwana mwana-mulume nansha mwana-mukaji na kumwipangula amba: “Le ulanga namani pa kwikala bu mwine Kidishitu? Momwena, le i bintu’ka byomwene bu bya kamweno? Le bikalomba kujimija bika? Le umona’mba ukajimija bivule kupita byokamwena’mo, byobya byotudi nabyo dyalelo ne byobya bilailwe mu mafuku āya kumeso? Namani? Na bubine, ufwaninwe kwipangula bino bipangujo mu bishima bya abe mwine kadi na kanye, mu muswelo muyampe, ke pamopo bwa abe umulonga ekizame. Kitatyi kyomwisamba, ubwanya kwisambila pa Mako 10: 29, 30. Bankasampe bamo bakokeja kukimba kusoneka milangwe yabo na kulonga milongo ibidi—umo wa bintu bya kujimija, ne mukwabo nao wa bintu bya kumwena’mo. Kumona bino bintu pa papye kubwanya kulombola patōka myanda yonso ne kwibakwasha balonge bukomo bwa kwiipwa. Shi tusakilwa kwifunda dibuku Bifundija Bible ne “Buswe bwa Leza” na bantu basangela, lelo betu bana ke pepi! Lelo wifundanga nabo?

16, 17. Lelo bambutwile babwanya kukwasha babo bana beendeje mungya bubinebine muswelo?

¹⁷ Kyaba kimo, bobe bana bakasakilwa kukwata butyibi abo bene pa mwine obakengidila. Kokalanga’mba baketabija lwitabijo lobe kitabijeitabije. Bafwaninwe abo bene kwiendeja mungya bubinebine. (Nki. 3:1, 2) Le bikekala namani shi bimweka bu obe mwana i mukomenwe kupwana na Leza? Mukwashe alangulukile pa bipangujo pamo bwa bino: “Lelo nayukile namani’mba Leza udi’ko? Lelo i bika binkulupija amba Yehova Leza umwene bu ngidi na mvubu? Mwanda waka nkulupile amba misoñanya ya Yehova idi’ko mwanda wa kamweno kami?” Wilombole bu mukumbi muyampe na kuludika obe mwana nansha bobe bana na kitūkijetyima, na kulombola’mba mashinda a Yehova i mashinda mayampe mu būmi. *—Loma 12:2.

18. Lelo bambutwile bakeula Yehova Mukumbi Mukatakata namani?

¹⁸ Bene Kidishitu ba bine bonso basakanga kwiula Mukumbi Mukatakata. (Ef. 5:1; 1 Pe. 2:25) Nakampata bambutwile basakilwa kuyuka mwikadile luombe lwabo—ko kunena’mba babo bana balēme—ne kulonga bukomo bwabo bonso mwanda wa kwibaludikila ku madyese ebabikile Yehova. Shi ke pano, kumba bobe bana na kwibatamija nyeke mu dishinda dya bubinebine!