AFUKU amo kunyuma, bidye bya mambo a bantapani bya mu ntanda ya Kushika byaitabije bukamoni bwa bubela bobabepēle bantu babidi amba, abatapana ne kwibatyibila mambo a lufu. Abo pa kuyuka’mba i bya bubela, ba avoka balonga bukomo ne kunyongolola’ko muntu umo wadi ulambikilwe mambo a butapani. Ino bajidiki ba bijila kebabwenyepo kulonga kintu pa muntu mukwabo—mwanda badi ke bamwipaye kala.

Nansha boloke byo bubwanya kunyengakanibwa mu ntanda yonso ya bijila, ino Bible witusoñanya amba: “Kine kyoloke kyonka e kyokalonda.” (Kupituluka 16:20) Shi batyibi balonda buno boloke, nabya bene kibundi bakamwena’mo. Bijila bya Leza byāpele Isalela ngikadilo ya mungya bijila imanine pa kubulwa mboloji ne pa boloke. Tulangulukilei bidi pa bino Bijila ne kumona shi “mashinda andi [Leza] onso i moloke swā.”—Kupituluka 32:4.

Bantu bamwenanga’mo shi batyibi badi na bwino, boloke ne kebatyibwepo milomo. Bijila byāpelwe Isalela na Leza byādi bisambila pa mvubu yādi na bano batyibi ba bwino. Ku ngalwilo’tu kwa lwendo lwa muntanda mutuputupu, bālombwele Mosesa kukimba “bana-balume babwanye biyampe, badi namino bakamwe Leza, bana-balume ba binebine, bashikilwe lupeto lwa bukondame” ba kwingila bu batyibi. (Divilu 18:21, 22) Myaka makumi aná pa kupita’po, wākomeneja monka kamweno kādi mu kwikala na ‘bantu ba ñeni, bakwivwanija, ne ba bwino’ ba kutyibila bantu mambo.—Kupituluka 1:13-17.

Tutwa twa myaka pa kupita’po, Yehoshafata * Mulopwe wa Yuda wāsoñanya batyibi amba: “Dyumukai na kyo mulonga, mwanda kidye kyo mutyiba kekyamuntu’po, ehe, nanshi i kya Yehova, ino Yehova nandi udi nenu mu kidye. Ino pano namino kutyinwa kwa Yehova kwikale ko mudi; dyumukai mulongeko; mwanda kudi Yehova Leza wetu kekudipo bukondame nansha kubangwa kwa bantu, amba yeu ye yeu, nansha kutambula bya majika-kanwa, mhm.” (2 Bilongwa 19:6,7) Mu uno muswelo, mulopwe wāvulwije batyibi amba shi bakwata butyibi na mfwatakani ne lwiso, Leza wādi wa kwibalambika kibi kyonso kyādi kya kulupuka’ko.

Kitatyi kyādi kilonda batyibi ba Isalela ino misoñanya ya peulu, muzo wādi ukingwa ne kwikala na mutyima-ntenke. Inoko, Bijila bya Leza byāletele ne misoñanya yākweshe batyibi bakwete butyibi bwendele’mo, nansha ke mu myanda mikomo bininge. Lelo ayo mine i misoñanya’ka?

Nansha batyibi bātongelwe byobādi banenwe kwikala bana-balume ba tunangu ne bwino, kebādipo bafwaninwe kukulupila bwino nansha tunangu twabo pa kutyiba mambo. Yehova Leza wēbapele misoñanya ne bulombodi, bine byādi bya kwibakwasha bakwate butyibi boloke. Buludiki bumo bwāpelwe batyibi bene Isalela i buno.

Kuyuka mwikadile myanda ne pa mfulo. Leza wālombwele batyibi bene Isalela kupityila kudi Mosesa amba: “Ivwanai mambo a bāna benu, mutyibe molokele.” (Kupituluka 1:16) Batyibi babwanya kutyiba mambo molokele enka shi bayukile myanda yonso senene. O mwanda Leza wāsoñenye bantu bādi batyiba myanda amba: “Ukepangula ne kukimbidila ne kujija.” Batyibi bādi bafwaninwe kuyuka mu kidye shi mambo a butapani i a “binebine” kumeso kwa kutyiba mambo.—Kupituluka 13:14; 17:4.

Kuteja bukamoni bwa tumoni. Binenwa bya tumoni byādi na mvubu pa kuyuka mwikadile myanda. Bijila bya Leza byānene amba: “Kamoni kamo konka kekatalukilapo muntu pa bukondame, shi bukondame ka, shi bukondame ka, nansha pa bubi, shi bubi ka, shi bubi ka, bwa longa, ehe; poso pa kyakanwa kya tumoni tubidi, nansha pa kyakanwa kya tumoni tusatu, mwanda ukakomejibwa.” (Kupituluka 19:15) Bijila bya Leza byāsoñenye tumoni amba: “Kokikolwa kukobolola mwanda wa bubelabubela, kokedya nsambi na mubi kwikala kamoni kakondame.”—Divilu 23:1.

Kubulwa budimbidimbi mu kidye kya kuketa mambo. Bonso bādi na myanda bādyumwinwe kupebwa mfuto shi ababepa mu kidye amba: “Ebiya batyibi-bamambo’ba bakepanguja na kininga, ino kadi talapo bidi, shi kamoni’ka kekale kamoni ka bubelabubela kajingulula mwanabo bya bubelabubela bitupu, nankyo mukamulonga aye mwalangile kulonga mwanabo; enka nabya ukafundula bubi umbukata mobe.” (Kupituluka 19:18, 19) O mwanda shi muntu wabepa mu kidye mwanda wa kuyata kipyanwa kya mukwabo, wādi unenwe kupebwa mfuto ya kufuta bintu bidingakene na byaādi ukimba kuyata. Shi wabepela muntu wayukile amba waipailwe pampikwa mwanda, wadi unenwe kupebwa mfuto ya lufu. Buno bulombodi bwādi bukankamika muntu esambe bya bine.

Kutyiba Mambo pampikwa mboloji. Shi abayuka bukamoni bonso, batyibi bādi batyiba mambo senene. Pa kino, kanda ne kanda ka mu Bijila bya Leza kādi na mvubu mikatampe: “Kemukapupapo myanda mu kidye, kokalemekelapo muntu ku ngitu amba yeu i yeu, mulanda, mpeta i mpeta; ino nanshi monka mwendele boloke e mokaludikila mwikadi nobe.” (Levi 19:15) Mu myanda yonso, batyibi bādi banenwe kutyiba mwanda mobyendele, ke na  kwimaninapo pa mumwekelo ne ludingo lwa boba badi na mambo.

Ino misoñanya yālombwelwe patōkelela mu Bijila bya Leza byāpelwe Isalela pano ke padi tutwa twa myaka, kadi ikidi na kamweno mu biketelo bya mambo bya dyalelo. Kitatyi kyoilondwa, bukondame ne kubulwa boloke bibwanya kwepukwa.

Mosesa wāipangwile bene Isalela kino kipangujo amba: “Muzo mukatampe udi kwepi le, udi ne bitungo ne misoñanya bwa mukanda-wabijila bino byonso byoloke namino’bi, byo nemubikila dyalelo dino’di?” (Kupituluka 4:8) Na bubine, ke kwādipo muzo mukwabo wādi wa kumona bino byabuyabuya. Mu umbikalo wa Mulopwe Solomone, mwine wākimbile mu bunkasampe bwandi kulonga mwendele bijila bya Yehova, bantu “baikala talala nyā” ne kwimwena ndoe ne ntundubuko, “kudya ne kutoma ne kusepelela.”—1 Balopwe 4:20,25.

Ino i kya bulanda, mwanda bene Isalela bāvundamine Leza wabo mwenda mafuku. Leza wānene kupityila kudi mupolofeto Yelemia amba: “Talapo, bafutulula kinenwa kya Yehova; penepo le i muswelo ka wa bwino udi mwabo, a?” (Yelemia 8:9) Mfulo mfulō, Yelusalema wāikala ke “kibundi kya mashi” kiyule “byamunyanji.” Ku mfulo kyāonakanibwa ne kushala masala mu bula bwa myaka 70.—Ezekyele 22:2; Yelemia 25:11.

Mupolofeto Isaya wāpityile mu bitatyi bya makambakano mu mānga ya Isalela. Pa kwela milangwe kunyuma, wātonwenwe kusapula bubinebine bukatampe butala padi Yehova Leza ne Bijila Byandi amba: “Madingi obe po adi panopanshi bekadi ba panopantanda balombolwa boloke.”—Isaya 26:9.

Na nsangaji yonso, Isaya wāpelwe bukomo bwa kufumika myanda ya bulopwe bwa Yesu Kidishitu, Meshiasa Mulopwe amba: “Ukatyibila balanda ne boloke, ne kutopeka ne buluji bakōkekōke ba panopanshi.” (Isaya 11:3,4) Bine, dino i dyese dya kutendelwa didi na bonso bakekala bu babikalwa ba Meshiasa Mulopwe mu Bulopwe bwa Leza!—Mateo 6:10.