ENOKE wāikele’ko mu bula bwa myaka mivule pano pa ntanda. Padi tubwanya kutatana, inoko uno muntu wālēle myaka 365—ko kunena’mba i misunsa iná na būmi bwa boba beja bininge pa ntanda dyalelo! Nanshi mungya kitatyi’kya, wādi kanunupile. Myaka 5 000 kunyuma, bantu bādi balāla myaka mivule kutabuka dyalelo. Adama, muntu umbajinji wādi na myaka tutwa tusamba ne kupita pābutwilwe Enoke, kadi Adama wālonga monka myaka tutwa tusatu tukwabo! Bamo mu bana ba Adama bālēle myaka mivule kupita ne ino. Nanshi na myaka 365, Enoke wādi ukidi’mo, pamo bwa muntu ukidi na myaka mivule kumeso. Inoko na bubine, būmi bwandi kebwāendelelepo.

Enoke wādi mu kyaka kikatampe. Mumone mwanyemena, wakomenwa kwivwanija mutyima būmu wa bantu baatamba mu kusapwila musapu wa Leza. Mapala abo i mayule bukalabale. Bano bantu bādi bamushikwe. Bāfutulwile musapu wandi, ne kupunika Leza mwine wāmutumine. Kebādipo babwanya kulwa na Yehova, Leza wa Enoke, inoko na bubine bādi babwanya kulwa na muntu waātumine! Padi Enoke ye uno wādi ulanga’mba kakimonepo monka kisaka kyandi. Le wādi ulanga mukajandi, bandi bana bana-bakaji ne wandi mwana mwana-mulume Metuzala ne wandi munkana Lameka? (Ngalwilo 5:21-23, 25) Le pano kubapu?

Nsekununi ya Enoke i mikutakane mwanda keisambilwe’popo bininge mu Bible. Mānga yandi i misekununwe’tu mu kīpi mu mikanda isatu kete ya mu Bible. (Ngalwilo 5:21-24; Bahebelu 11:5; Yude 14, 15) Inoko, na bubine ano mavese atelwa’a, alombola myanda mikatampe ya mwādi mwikadile būmi bwa uno muntu wa lwitabijo lukatampe. Le nobe ulelele kisaka? Lelo kodi mulwe na makambakano a kulwila kyokya kyoyukile bu kyoloke? Shi i amo, ubwanya kuboila ñeni mivule ku lwitabijo lwa Enoke.

Bantu ba mu kitatyi kya Enoke bādi banonga-bibi. Lwādi lukongo lwa busamba-bubidi lwa ku musuku wa Adama. Shako, bantu bādi bakidi kubwipi na bubwaninine bwa mu ngitu bwādi bidi na ba Adama ne Eva kupwa bājimija’bo. O mwanda mwine bantu bādi bekala’ko kitatyi kilampe. Nansha nankyo, bādi mu ngikadilo mibi mu mwikadilo ne ku mushipiditu. Bukalabale bwādi butāle. Kino kisela kyāshilwile mu lukongo lwa bubidi, Kena paāipaile mwanabo Abele. Kudi muntu umo wa ku lutundu lwa Kena wādi wianya amba i mukalabale kadi wa kinongo kupita Kena! Mu lukongo lwa busatu, mwēbweja bibi bikwabo. Bantu bāshilwile kwita pa dijina dya Yehova, ino ke pa mwandapo wa kwidilēmeka nansha kutōta. Bādi bine batela dijina dijila dya Leza na kafutululo ne na kubulwa bulēme.—Ngalwilo 4:8, 23-26.

Uno mutōtelo wa disubi wādi ke musambakane mu kitatyi kya Enoke. Enoke pa kutama, wādi unenenwe kutonga. Le uketumpa mu kibumbo kya bantu ba mu andi mafuku’ni nansha le ukakimba Leza wa bine, Yehova, mwine wāpangile diulu ne ntanda? Ye uno wālongele bukomo bwa kwifunda myanda ya Abele, muntu wāipailwe mwanda wa kutōta Yehova mu muswelo umusangaja. Enoke wākwete butyibi bwa kwiula Abele. Ngalwilo 5:22 witulombola’mba: “Enoke . . . wadi unanga ne Leza.” Uno muneneno upandula Enoke bu muntu wakaminwe Leza mu ntanda  ya bantu bampikwa bwine Leza. I muntu mubajinji utelelwe na Bible uno muswelo.

Kadi enka uno vese wa mu Bible unena’mba Enoke wādi’nka unanga na Yehova ne paābutwile wandi mwana Metuzala. Nanshi tukokeja kumona Enoke wikele na kisaka paādi na myaka 65. Wādi na mukaji, dijina’ko keditelelwepo mu Bisonekwa nansha bungi bwa bandi “bāna bana-balume ne bana-bakaji.” Shi mbutwile unañanga na Leza palela ne kusasaketa kisaka, nanshi kakabulwepo kwikitamija mu mashinda a Leza. Enoke wāivwanije amba Yehova umusakila alamate nyeke kudi wandi mukaji. (Ngalwilo 2:24) Na bubine wālongele bukomo bonso mwanda wa kufundija bandi bana myanda ya Yehova Leza. Byāikala namani?

Bisonekwa kebinenenepo bivule pa uno mwanda. Kebīsambilepo pa lwitabijo lwa Metuzala mwanā Enoke, mwine ulombwelwe na Bible bu wālele myaka mivule kupita bantu bonso, kutūla ne ku mwaka wa Dilobe dikatampe. Inoko, Metuzala wābutwile mwana mwana-mulume wāmwinika bu Lameka. Ba Lameka ne nkambo wandi Enoke bāikele’ko pamo mu bula bwa myaka katwa ne kupita. Lameka pa kutama, wāmwekeje lwitabijo lutendelwa. Yehova wāmupele bukomo bwa mushipiditu bwa kunena bupolofeto padi wandi mwana Noa, ne buno bupolofeto bwāfikidile pa kupwa kwa Dilobe. Noa, pamo’nka bwa nkambulula wandi Enoke, bo batelelwe bu bantu bādi bananga na Leza. Noa kāmwenepo Enoke. Inoko Enoke wāshile kipyanwa kikatampe. Noa ye uno wāyukile myanda ya kino kipyanwa kudi shandi Lameka, nansha kupityila kudi nkambo wandi Metuzala, pakwabo nansha kudi Yaledi, Shandya Enoke, wāfwile papo Noa aye na myaka 366.—Ngalwilo 5:25-29; 6:9; 9:1.

Vuluka kwishila kudi pa ba Enoke na Adama. Nansha Adama byaādi mubwaninine, wālubīle Yehova ne kupyanika lutundu lwandi butomboki ne musala. Ino Enoke, wampikwa kubwaninina, aye wādi unanga na Leza ne kushīla lutundu lwandi kimfwa kya lwitabijo. Adama wāfwile pādi Enoke na myaka 308. Lelo kisaka kya Adama kyādidile uno mukulutuba wabo wa kwisakila? Ketuyukilepo. Nansha bikale namani, Enoke aye “wadi unanga ne Leza.”—Ngalwilo 5:24.

Shi ulelele kisaka, tala ñeni yobwanya kuboila ku lwitabijo lwa Enoke. Nansha kukwatakanya kisaka ku ngitu byokudi na mvubu, ino ekudipo kitabukile mvubu kukwatakanya kisaka ku mushipiditu. (1 Temote 5:8) Ukavuija kino kisakibwa ke enkapo na byonena, ino i ne na byolonga. Shi utonge kunanga na Leza na mwālongele Enoke, kwitabija misoñanya ya Leza ya ku bukomo bwa mushipiditu iludike būmi bobe, nabya nobe ukashila kisaka kyobe kipyanwa kikatampe—ke kimfwa kiyampe kya kwiula kadi.

Padi Enoke ye uno wēmwene bunka bu muntu wa lwitabijo mu ino ntanda ya bantu bampikwa lwitabijo. Ino le Yehova, Leza wandi wāmuvulukile? En-en. Difuku dimo Yehova wēsamba na uno mwingidi wandi wa kikōkeji. Leza wāpele Enoke musapu wa kusapwila bantu ba mu andi mafuku. Mu uno muswelo, wālongele Enoke ke mupolofeto, mupolofeto wa musapu mubajinji kutelwa mu Bible. Twi bayuke  kino kupityila kudi Yude, mwanabo na Yesu wāpelwe bukomo bwa mushipiditu asoneke myaka tutwa pa kupita’po binenwa bya bupolofeto bwa Enoke. *

Le bupolofeto bwa Enoke i bwepi? I buno bwa amba: “Talai! Yehova waiya na tununu makumi twa bajila bandi, kufikidija butyibi pa bonso, ne kutuluja bonso bampikwa bwine Leza pa bilongwa byabo byonso byampikwa bwine Leza byobālongele mu bumpikwa bwine Leza, ne pa bintu byonso bisansa byādi bimunena babipya-mambo bampikwa bwine Leza.” (Yude 14, 15) Enoke wādi na kikulupiji kikatampe kya amba bino bintu bikafikidila binebine. Kwadi byobya bitelelwe mu bupolofeto byādi’nka na ke bilongeke kala. Bapolofeto bakwabo nabo bānenene na kikulupiji kya uno muswelo. Mwanda udi’po i uno: Mupolofeto i munene kintu kisa kufikidila bya binebine na akyo ke kilongeke kala!—Isaya 46:10.

Lelo kyādi kipēla kudi Enoke kupāna uno musapu wa butyibi, nansha ke ku bantu babwanya kwivwana? Vuluka, musapu wādi wa kidyumu—i mwingidije bishima “bumpikwa bwine Leza” misunsa iná mituntulu mwanda wa kutuluja bantu, bilongwa byabo ne muswelo obādi bebilonga. Buno bupolofeto bwādyumwine bantu bonso amba ntanda yabo yobelongele tamba bapangwa mu Edena i ya disubi dyonkadyonka. Kadi amba panopano ponka Yehova ukonakanya fututu ino ntanda pakāya na “tununu makumi twa bajila bandi”—ke kibumbo kya bulwi kya bamwikeulu bakomokomo kadi. Enoke wāsapwile kino kidyumu kya Leza pampikwa moyo, kadi wādi’tu bunka! Padi nkasampe Lameka wādi utala ne kutulumuka bukankamane bwa nkambo wandi. Shi bidi namino, nanshi ye kyawāikadile na bukankamane.

Lwitabijo lwa Enoke lulengeja twiipangule shi tumonanga ino ntanda yotudi’mo mwiimwena Leza. Butyibi bwāsapwile Enoke bukidi’ko ne dyalelo; butalanga ne ntanda ya dyalelo enka na mobwādi bwikadile mu mafuku’a. Monka mwānenene kidyumu kya Enoke, Yehova wāletele Dilobe dikatampe pa konakanya ntanda yampikwa bwine Leza ya mu mafuku a Noa. Inoko bonakani’bwa i kimfwa’tu kya bonakani bukatampe bwiya kumeso. (Mateo 24:38, 39; 2 Petelo 2:4-6) Ne dyalelo dine, Leza i muteakanye’ko tununu makumi twa bajila bandi mwanda wa kuleta butyibi boloke pa ntanda yampikwa bwine Leza. O mwanda batwe bonso tufwaninwe kulama kino kidyumu kya Enoke mu ñeni ne kusapwila’kyo bakwabo. Kisaka ne balunda netu babwanya kwitupaluka. Tubwanya kwimona bwa batwe badi bunka. Inoko Yehova kāelelepo Enoke; kadi kakelapo bengidi bandi ba kikōkeji ba dyalelo!

Le būmi bwa Enoke bwāfudile namani? Mu muswelo kampanda, byālongekele pa lufu lwandi i bitulumukwa kupita ne bya mu būmi bwandi bine. Ngalwilo unena’tu amba: “Enoke wadi unanga ne Leza, penepa ne kwāya jimejime! mwanda Leza wamutekwine.” (Ngalwilo 5:24) Le Leza wātekwine Enoke namani? Mutumibwa Polo wāshintulwile mwenda mafuku amba: “Pa lwitabijo Enoke wātundulwilwe kutyina’mba wakamona lufu, kadi kātenwepo kuntu nansha kumo mwanda Leza wāmutundulwile; ino kumeso kwa kutundululwa’ye wātambwile bukamoni amba wāsangeje Leza.” (Bahebelu 11:5) I bika byādi bisaka kunena Polo pa kulemba’mba “wātundulwilwe kutyina’mba wakamona lufu”? Malamuni amo a Bible anena’mba Leza wāselēle Enoke mūlu. Ino ke amopo. Bible unena’mba Yesu Kidishitu ye muntu mubajinji kusangulwa ne kwenda mūlu.—Yoano 3:13.

 Pene’pa Enoke “wātundulwilwe” mu buluji’ka kutyina’mba “wakamona lufu”? Bimweka bu Yehova wājimankenye būmi bwa Enoke, mwanda wa kumwepeja ku kufwa lufu lwa masusu. Dibajinji bidi, Enoke “wātambwile bukamoni amba wāsangeje Leza.” Namani? Padi kumeso kwa lufu lwandi, Enoke watambwile kimonwa kudi Leza, kya mukekadila ntanda ke paladisa. Enoke pa kupwa’tu kumona kino kiyukeno kimwekelele kya kwitabijibwa na Yehova, wāponena mu tulo twa lufu. Mutumibwa Polo, pa kwisambila padi Enoke ne pa bana-balume ne bana-bakaji bakwabo ba kikōkeji, unena’mba: “Bano bonso bāfwidile mu lwitabijo.” (Bahebelu 11:13) Kupwa, balwana nandi ye bano bākimbile umbidi wandi, ino kewātenwepo “kuntu nansha kumo,” padi i mwanda Yehova wēujimankenye, kutyina bakamuyola mwanda wa kutumbija mutōtelo wa bubela. *

Byotwapwa kulangulukila pa Bisonekwa, tutompe pano kufwatakanya mwadi mwa kufudila būmi bwa Enoke. Fwatakanya’po bidi uno mwanda, ne kekwadipo muswelo mukwabo wa mwa kulongela. Enoke wādi unyemakana, ke mukōke. Balwana nandi kashā bamulonda tupolobela, bayulwe bukalabale mwanda wa musapu wandi wa butyibi. Enoke wātana kifuko mwa kufyama kitatyi kampanda, koku uyukile amba kebasapo kwija kunsokola. Lufu lubilubi lwādi lumubenze. Pafyeme’pa, wālombe Leza wandi. Ebiya waivwana bwa ndoe ku mutyima. Kimonwa kimwekelele enka bwa aye umwene bilongeka, kibamuselela kulampe.

Langa wamone ntanda mishile mpata na yaādi’mo. Milumbuluke pamo bwa budimi bwa Edena, ino yampikwa’mo bakelubi ba kwiilama kutyina bantu bakatwela’mo. Muyule bantu, bana-balume ne bana-bakaji—bonso bakomo nkē, bununu mutupu. Mudi ndoe yonkayonka. Mutupu bantu bamupangapanga mwanda wa mushikwa nansha mwanda wa kipwilo na mobyāikadile kwadi. Enoke mwine wēmwenine Yehova umukulupija, kumuswa, ne kumwitabija. Wakulupila amba kino kifuko i kyandi; mo mwakekala. Enoke pakiselelwe na ino ndoe, wapūta meso ne kuponena mu tulo tukatampe, twampikwa kulota.

Mu tuno tulo mo mwadi ne dyalelo—tulo twa lufu, mulamwe senene mu luté keludi mpwilo lwa Yehova Leza! Monka mwālaile’kyo Yesu mafuku pa kupita’po, difuku dikīya, dya boba badi mu luté lwa Leza dyobakevwana diwi dya Kidishitu ne kutamba mu bibundu, dyobakaputūla meso ne kumona ntanda mipya miyampe kadi ya ndoe.—Yoano 5:28, 29.

Le wabilanga kukekala’mo? Langa poketana na Enoke. Vuluka bintu bisangaja byotukefunda kwadi! Uketusapwila shi bino byotwafwatakanya pa mwāfudile būmi bwandi bisenselela ku mobyāikadile. Inoko pano kudi kala kintu kyotufwaninwe kwifunda kwadi na kampeja-bukidi. Polo pa kupwa kwisambila padi Enoke, wābwejeje’ko amba: “Pampikwa lwitabijo kebibwanikapo kusangaja Leza.” (Bahebelu 11:6) Bine buno i bubinga bukatampe botudi nabo bwa kwiwila lwitabijo lukomo lwa Enoke!