Malu a mu nsombelu

Yehowa udi ufuta bimpe badi balamate njila wende

MALONDA KUDI ROMUALD STAWSKI

Pakatuadija mvita mibidi ya buloba bujima mu Kabitende 1939, kuvua mvita mikole mu tshitupa tshia ku nord kua Pologne. Mvua ne mvula tshitema ne ngakumvua muoyo wa kuya kudimuenena nkayanyi muaba uvuabu baluanganyina mvita. Ngakumvua bibi pangakamona bitalu panshi ne muishi uvua upatshisha mioyo ya munda. Nansha mumvua ngela meji bikole mua kufika kumbelu tshiyi mupete njiwu, imue nkonko yakamvuila: “Bua tshinyi Nzambi udi ulekela malu makuate buôwa nunku enzeka? Udi ku luseke lua tshiluilu kayi mu mvita eyi?”

PAKAVUA mvita yamba kujika, bavua benzeja bansongalume bua kuenzela mbulamatadi wa bena Allemagne mudimu. Nsonga uvua ubenga, bavua bamuowa ku mutshi anyi ku tshilamba ne kamanyinu kafunda mu tshiadi ne: “mutungidianganyi” anyi “muena tshinyangu.” Tshimenga tshietu tshia Gdynia tshivua pankatshi pa biluilu bibidi. Patuakaya kukeba mâyi ku mpenga kua tshimenga, masashi ne bombe biakatupitshila anu mu mitu ne muakunyanyi wa balume Henryk kufuaye. Bua nsombelu au wa lutatu, mamu wakaya netu bunayi buetu mu nzubu wa muinshi mua buloba bua kusungila mioyo yetu. Muine amu muakunyanyi wa bidimu bibidi Eugeniusz wakafua disama dia muminu.

Ngakadiebeja kabidi ne: “Nzambi udi penyi? Bua tshinyi mmulekele dikenga dionso edi?” Nansha mumvua muena Katolike wa dilambu ne mbuela mu misa pa tshibidilu, tshiakapeta mandamuna to.

Ndi ngitaba bulelela bua mu Bible

Mandamuna a nkonko yanyi akaluila kumvua tshiyi mutekemene. Mvita yakajika mu 1945, ne  ku ntuadijilu kua 1947, Ntemu wa Yehowa mukuabu wakatukumbula kumbelu mu Gdynia. Mamu wakayukila nende ne ngakumvua amue malu avuabu bayukila. Malu avuaye wamba avua umvuika majalame, nunku tuakitaba pakatubikilaye mu tshisangilu tshia bena Kristo. Nansha mumvua tshiyi muanji kushindama mu bulelela bua mu Bible, mu ngondo umue patupu ngakatuadija kudisangisha ne kasumbu kakese ka Bantemu ba mu musoko au ne kutuadija kuyisha bakuabu bua nsombelu mulenga udi kayi ne mvita ne dienzelangana bibi. Biakampesha disanka dia bungi.

Mu Kabitende 1947, ngakatambula mu mpuilu wa tshijengu mu tshitupa tshia Sopot. Mu ngondo muitanu wakalonda, ngakatuadija bumpanda-njila bua pa tshibidilu, mpitshisha dîba dianyi dia bungi bua kuambila bantu mukenji wa mu Bible. Balombodi ba bitendelelu bavua baluisha bikole mudimu wetu ne basaka bantu bua kuikala ne tshikisu kutudi. Umue musangu musumba wa bantu bavua bafike munda bakatubunda, kutuasa mabue, kutukuma bikole. Musangu mukuabu badiambike bakaji ba muaba au ne balombodi ba bitendelelu bakasaka tshisumbu tshia bantu bua kutubunda. Tuetu kunyemena ku nzubu wa bampulushi, kadi bantu abu bakajingila nzubu au, bafuna bulobo bua kutukuma. Ndekelu wa bionso bampulushi bakuabu bakalua ne tuakumbuka muaba au batulame bimpe.

Tshikondo atshi, kakuvua kuanji kuikala tshisumbu nansha tshimue mu tshitupa tshietu atshi to. Misangu mikuabu tuvua tulala muitu. Kadi tuvua ne disanka bua kuenza mudimu wetu wa buambi nansha mu nsombelu au. Lelu, kudi bisumbu bishindame mu tshitupa atshi.

Mudimu wa ku Betele ne dinkuata

Mu 1949 bakambikila ku Betele mu tshimenga tshia Łódź. Tshivua diakalenga dia kuya kuenzela mudimu muaba wa nunku eu! Bia dibungama, tshiakenzaku matuku a bungi to. Mu Kabalashipu 1950, ngondo umue kumpala kua mbulamatadi kukandikaye mudimu wetu, bakatukuata ne bana betu bakuabu ba ku Betele. Bakangela mu buloko, kungelabu nkonko ne tshikisu.

Bu muvua tatu wenza mudimu mu mazuwa avua aya pa tshibidilu ku New York, bampulushi bavua bangela nkonko bakajinga kungitabijija ne: tatu uvua mutentekedi wa ditunga dia États-Unis. Bakangela nkonko kakuyi tuseku nansha tukese. Kabidi bampulushi banayi bakangenzeja bua ngitabe malu avuabu bashiminyina muanetu Wilhelm Scheider uvua utangila tshikondo atshi mudimu wetu mu Pologne. Bakangela nkodi ku bikankanyi. Pamvua mulale panshi mashi bipueka, ngumvua ne: tshivua kabidi mua kutantemena lutatu alu, ke meme kuela lubila ne: “Yehowa, ngambuluishe!” Bavua bankengesha kukemabu ne kulekelabu kunkuma. Katupa kîpi, kulalabu tulu. Ngakumvua disulakana ne kupetulula bukole. Bualu ebu buakangitabijija ne: Yehowa utu wandamuna basadidi bende badilambule ne dinanga dionso padibu bamuela mbila. Buakakolesha ditabuja dianyi ne kundongeshabu bua kueyemena Nzambi menemene.

Mu luapolo lua ndekelu luvuabu bangenzele muvua malu avuabu banshiminyine bela meji ne: meme ke uvua muambe. Pangakabenga, mpulushi mukuabu wakangambila ne: “Neumvuije malu aa ku kabadi!” Muena lukanu uvua munnange wakambela bua kubenga kusumpakana, bualu musalayi mulumbuluishi uvua ne bua kukonkonona luapolo lua ndekelu alu, ne bivua ne bua kumpetesha mushindu wa kuleja muvua malu au mikale a dishima. Ne ke muakenzekabi.

 Mudimu wa butangidi bua tshijengu ne buloko bukuabu

Bakandekela mu Tshiongo 1951. Kunyima kua ngondo umue, ngakatuadija kuenza mudimu bu mutangidi wa tshijengu. Nansha muvuabu bakandike mudimu wetu, meme ne bana betu bakuabu tuvua tukankamija bisumbu ne tuambuluisha Bantemu netu bavua benze tusumbu tukese bua kuepuka bampulushi batshienda mu mabungi. Tuvua tukankamija bana betu bua batungunuke ne mudimu. Bidimu biakalonda, bana betu aba bakambuluisha batangidi bena ngendu ne bakenza mudimu wa dipatula mikanda ya malu a mu Bible ne kuyabanya mu musokoko ne dikima dionso.

Dikuabu dituku mu Tshisanga 1951, kunyima kua tshisangilu tshia bena Kristo, bakankuata mu njila kudi bampulushi bavua benda bantentekela. Bu mungakabenga bua kuandamuna nkonko yabu, bakaya nanyi mu buloko bua ku Bydgoszcz ne kutuadijabu kungela nkonko anu butuku abu. Bakantumina dîyi bua kushala muimane ku tshimanu matuku asambombo munya ne butuku, tshiyi ne tshiakudia anyi tshiakunua ne mu muishi wa bungi wa makanya a bampulushi. Bakankuma ne mulangala, kungoshabu ne makanya. Pangakafua tshipuka, bakangela mâyi ne kutungunukabu ne dingela nkonko. Ngakalomba Yehowa bukole bua kutantamena lutatu alu ne wakankuatshisha.

Dishala mu buloko bua ku Bydgoszcz divua ne amue malu mimpe. Ngakapeta mpunga wa kuambila bantu bulelela bua mu Bible bamvua tshiyi mua kupetangana nabu bu meme tshiyimu. Bushuwa, kuvua mpunga ya bungi ya kuyisha. Bena lukanu bavua bateleja lumu luimpe ne muoyo mujima bualu bavua mu nsombelu wa dibungama kayi ditekemena.

Mapangadika abidi adi ashintulula nsombelu wanyi

Pakandekelabu mu 1952, matuku makese ngakapetangana ne Nela, muanetu wa bakaji uvua mpanda-njila wa lukunukunu. Uvua wenzela bumpanda-njila ku sud kua Pologne. Pashishe wakenza mudimu mu tshituvua tubikila ne: “mfulu wa mampa,” muaba musokome utuvua tupatuila mikanda yetu. Uvua mudimu mukole uvua ulomba kuikala ne lungenyi lua didifila ne mutabuluke. Tuakaselangana mu 1954, ne kutungunuka ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba too ne patuakalela Lidia muanetu wa bakaji. Pashishe tuakangata dipangadika dia ne: bua meme kutungunuka ne mudimu bu mutangidi muena ngendu, bivua bikengela bua Nela imanyike mudimu wende wa ku dîba ne ku dîba, ashale ku nzubu bua kulama muana.

Anu mu tshidimu atshi, tuvua ne bua kuangata dipangadika dikuabu dia mushinga. Bakandomba bua kuenza mudimu bu mutangidi wa distrike mu tshitupa tshinene tshia Pologne. Tuakasambila ne kuela meji bikole. Mvua mumanye muvuabi bia mushinga bua kukankamija bana betu bu muvuabu bakandike mudimu wetu. Bavua bakuata bana betu ba bungi, nunku kuvua dijinga dikole dia kubakankamija mu nyuma. Ngakitaba mudimu eu ne dikuatshisha dia Nela. Yehowa wakangambuluisha bua kuenza mudimu eu bidimu 38.

Ditangila mudimu wa “mfulu ya mampa”

Mu matuku au, mutangidi wa distrike uvua utangila mudimu wa “mfulu ya mampa,” ivua miaba misokome. Bampulushi bavua batutentekela dîba dionso, bakeba kumanya miaba ayi bua kuimanyika midimu yetu. Imue misangu bavua bafika ku disokolola imue miaba, kadi katuvua  tupangila biakudia bia mu nyuma to. Bivua bimueneke patoke ne: Yehowa uvua utulama.

Bua muntu kuenzaye mudimu eu mukole ne wa njiwu, bivua bikengela ikale muena lulamatu, mutabuluke, ikale ne lungenyi lua didifila ne butumike. Ngikadilu ayi ke ivua yambuluisha bua “mfulu wa mampa” atungunuke kakuyi bualu. Bivua kabidi bikole bua kupeta muaba muimpe bua mudimu eu wa mu musokoko. Imue miaba ivua imueneka mikumbane, kadi bana betu ba miaba ayi kabavua ne budimu to. Miaba ivua kayiyi mimpe, bana betu bavua ne budimu bua bungi. Bana betu bavua baditatshisha bikole. Bushuwa, mvua nganyisha bana betu bonso bamvua ngenza nabu mudimu.

Dibingisha lumu luimpe

Mu bidimu abi bia ntatu, bavua batubanda dîba dionso mutuvua tushipa mikenji ne tuluisha mbulamatadi ne bavua baya netu ku tubadi. Bivua lutatu bualu kakuvua bantu bavua mua kutulumbuluila bilumbu to. Bamue balumbuluidianganyi bavua batumvuila luse, kadi bavua batshina bua ne: bantu bonso nebalue kubamanya ne kabavua basue kubungamija bamfumu. Kadi Yehowa uvua mumanye majinga etu, ne mu tshikondo tshiakanyine wakashintulula nsombelu au.

Alojzy Prostak, mutangidi muena ngendu wa mu tshimenga tshia Kraków, wakakengeshibua pavuabu bamuele nkonko, ne bakaya nende mu lupitadi lua mu buloko. Bua lulamatu luende pavuabu bamututa ne bamukengesha mu lungenyi, bena buloko bakuabu bavua mu lupitadi bakatuadija kumunemeka ne kumuanyisha. Witold Lis-Olszewski, umue wa ku balumbuluidianganyi wakakema bua dikima dia muanetu Prostak. Muntu au wakayukila ne muanetu misangu mivule ne kumulaya ne: “Padibu anu bandekela ne bangitabila bua kutuadija mudimu wanyi, nengikale mua kulumbuluila Bantemu ba Yehowa.” Ke tshiakenzaye.

Mukalenge Olszewski uvua ne kende kasumbu ka balumbuluidianganyi kavua kadisuike bua kutuambuluisha. Bushuwa, divua dipangadika dimpe. Tshikondo tshivuabu batuluisha bikole, bakalumbuluila bana betu bilumbu 30 ku ngondo, tshilumbu tshimue ku dituku! Bu muvua Mukalenge Olszewski ne bua kumanya bimpe bilumbu bionso, bakampesha mudimu wa kumonangana nende misangu yonso. Tuakenza nende mudimu pamue bidimu muanda mutekete mu bidimu bia 1960 ne bia 1970.

Ngakamanya malu a bungi a bundumbuluila mu matuku au. Misangu mivule mvua ntangila muvua bilumbu bienda ku tubadi, ngumvua mêyi a balumbuluidianganyi (mimpe ne mabi), mmona ngenzelu ya dilumbuluila nayi muntu ne ngumvua mêyi a bena kuitabuja nanyi bavuabu bafunde. Bionso ebi bivua ne mushinga bua kuambuluisha bana betu, nangananga aba bavuabu babikidisha bu bantemu mu tshilumbu, bua bamanye tshivuabu mua kuamba anyi kubenga kuamba.

Pavuaku tshilumbu ku tubadi, misangu mivule Mukalenge Olszewski uvua ulala ku nzubu ya Bantemu ba Yehowa. Kabivua bua ne: kavua ne mfranga ya kufuta ku nzubu wa tshilala benyi, kadi bivua amu bu muakambaye musangu mukuabu ne: “Kumpala kua diya ku kabadi, ntu musue kupetaku meji anudi nawu.” Tuakabinga misangu ya bungi ku tubadi bua diambuluisha diende. Wakandumbuluila misangu mivule, ne kakitaba bua meme kumupesha makuta. Musangu mukuabu wakabenga bua katumufutshi bua bilumbu 30 bivuaye mutulumbuluile. Bua tshinyi? Wakamba ne: “Ndi musue kunuambuluishaku kakese mu mudimu wenu.” Pabi bivua bikengela kumufuta mfranga ya bungi. Bamfumu bavua bamanye mudimu wa kasumbu ka Mukalenge Olszewski, kadi nansha nanku kakapingana tshianyima bua kutuambuluisha to.

Mbikole bua kumvuija mushindu muimpe uvua bana betu bayishe ku tubadi dîba dia bilumbu abi. Ba bungi bavua balua ku tubadi bua kutangila muvuabu balumbuluisha bilumbu ne bua kukolesha bawetu bavuabu bafunde. Tshikondo tshivuaku bilumbu bia bungi menemene, ngakabala mu tshidimu tshimue bana betu batue ku 30 000 bavua balue bua kukolesha bakuabu. Bulelela, bavua musumba munene wa Bantemu!

Mudimu mupiamupia

Mu 1989 bakanyisha mudimu wetu. Bidimu bisatu kunyima bakibaka ne kubanjija biro bia Betele bipiabipia. Bakambikila bua kuenza mudimu mu Tshibambalu tshia malu a mpitadi, mudimu ungakanyisha ne disanka dionso. Tuvua  bantu basatu mu mudimu eu ne tuvua tuambuluisha bana betu bavua ne tshilumbu tshia mashi bua kubingisha mmuenenu udibu nende pa tshilumbu etshi bilondeshile kondo kabu ka muoyo ka bena Kristo.​—Bienzedi 15:29.

Meme ne mukajanyi tudi ne dianyisha dia bungi bua diakalenga ditudi nadi dia kusadila Yehowa. Nela utu misangu yonso ungambuluisha ne unkankamija. Ndi anu ne dianyisha dîba dionso, bualu pamvua ne midimu ya bungi ya Nzambi anyi pavuabu bangela mu lukanu, kavua udiabila bua mumvua tshiyi ku nzubu to. Mu bikondo bikole, uvua usamba bakuabu pamutu pa kuteketa anyi kusumpakana.

Tshilejilu mu 1974, bakatukuata ne batangidi bena ngendu bakuabu. Bamue bana betu bavua bamanye bualu ebu bakasua kumanyisha mukajanyi mu mêyi mimpe. Pakamumonabu, bakamuebeja ne: “Muanetu Nela, udiku mua kumvua lumu lubi anyi?” Kumpala wakuminyina ne buôwa bualu wakela meji ne: mvua mufue. Kadi pakamanyaye tshivua tshingenzekele, wakamba ne disulakana ne: “Udi ne muoyo! Ki mmusangu wa kumpala udibu bamukuata to.” Bana betu bakalua kungambila kunyima ne: bakakema bikole bua meji ende mimpe.

Nansha mutuvua tupeta imue ntatu, Yehowa uvua misangu yonso utubenesha bu mutuvua balamate njila wende. Tudi ne disanka dia bungi bua mudi muanetu wa bakaji Lidia ne bayende Alfred DeRusha benze dibaka dimpe dia bena Kristo. Mbakoleshe bana babu ba balume, Christopher ne Jonathan balue basadidi ba Nzambi badilambule, ne muanda eu udi uvudija disanka dietu. Muakunyanyi wa balume Ryszard ne wa bakaji Urszula badi pabu bena Kristo ba lulamatu kukadi bidimu bivule.

Yehowa katu muanji kutulekela nansha, ne tudi basue kutungunuka ne kumusadila ne muoyo mujima. Tudi badimuene bulelela bua mêyi a Musambu 37:34 aa: ‘Windile Yehowa, ulamate njila wende, yeye neakubandishe bua wewe kupiana buloba.’ Tudi bindile tshikondo atshi ne muoyo mujima.

[Tshimfuanyi mu dibeji 17]

Mu mpuilu muenzela mu lubanza lua muanetu mukuabu mu Kraków, mu 1964

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Meme ne mukajanyi Nela, ne muananyi wa bakaji Lidia, mu 1968

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne muana wa balume udi Ntemu kumpala kua dimupandabu mutshima kabayi bamuela mashi

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne Munganga Wites, mfumu wa bapandi ba mitshima ya bana kakuyi diela mashi mu lupitadi lua mu Katowice

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne Nela mu 2002