MUMA OK EN BUG SAYANS. KATA KAMANO, OTING’O WECHE MOKO MAG SAYANS MA NODUOG OFWENY MANA BANG’E. NE ANE RANYISI MOKO.

Be piny nigi chakruokne?

Josayans mong’ere ahinya nosebedo ka wacho ni piny nosieko kende. Sani koro giduto giyie ni piny ne nigi chakruok. Muma nosewacho mano chon ahinya.—Chakruok 1:1.

Piny chalo nade?

Chon ahinya, ji ne paro ni piny en kama opedhore. Kuom higni 2,500 mosekalo, josayans ma Jo-Grik ne wachoga ni piny olworore. Kata kamano, higni 200 motelo ne mano, noyudo ka janabi Isaya osewacho ni ‘piny ong’inore.’—Isaiah 40:22.

Be polo moting’o sulwe nyalo bedo moti ma kethre?

Jasayans ma Ja-Grik miluongo ni Aristotle ma ne odak e higni mag 300 ka Kristo Podi, ne puonjo ni piny kende ema nyalo bedo moti ma kethre to polo moting’o sulwe ok nyal bedo moti kata kethore. Puonjno nolandore kuom higni miche mang’eny. Kata kamano, e higni mag 1800, josayans nochako puonjo ni gik manie piny kod manie polo duto nyalo bedo moti ma kethre. Achiel kuom josayans ma nolando puonjno ahinya ne en Lord Kelvin. Nowacho ni Muma owuon wacho kama e wi polo gi piny: “Giduto giniti kaka law.” (Zaburi 102:25, 26) Kelvin noyie gi gima Muma wacho ni Nyasaye nyalo yiero mar geng’o gik mochueyo kik ti ma kethre.—Eklesiastes 1:4.

Ang’o mosiro planet duto moriwo nyaka pinywani?

Aristotle nopuonjo ni chuech ma yudore e polo kaka chieng’, dwe, kod sulwe ochanore e gik molwore, kendo moro ka moro ni machiegni gi nyawadgi to piny e manie diere tir. E higni mag 1700 bang’ Kristo, josayans nosechako yie ni sulwe kod planet duto ok oliero e wi gimoro amora. Kata kamano, e higni mag 1400 Ka Kristo Podi, bug Ayub nosewacho ni Jachuech “ong’awo piny, to onge gi mong’awoe.”—Ayub 26:7.

KATA OBEDO NI MUMA OK EN BUG THIETH, OTING’O PUONJ MOKO MA LAKTECHE TINDE TIYOGO.

Keto jotuo kar kendgi.

Chike Musa ne wacho ni joma nigi tuo mar dhoho oket kar kendgi. Lakteche nochako luwo chikno higni 700 mosekalo kendo chikno pod tiyo nyaka e kindewagi.—Tim Jo-Lawi sula mar 13 kod 14.

Luokruok bang’ mulo ng’at motho.

Ka pok ochopo higni mag 1800, lakteche ne muloga jomotho kae to bang’e gidok thiedho jotuo ma ok gilogo. Timo kamano ne miyo ji mang’eny tho. Kata kamano, chike Musa nosewacho ni ng’ato ang’ata momulo ng’at motho ne bedo ng’at ma ok ler. Chikego bende ne wacho ni ng’at ma kamano ne nyaka luokre maler. En adier ni chike kaka mago ne geng’o tuoche mathoth.—Kwan 19:11, 19.

Yiko oko mar dhano.

Higa ka higa, nyithindo ma kwan-gi okalo milion achiel gi nus tho nikech diep. Diep goyogi nikech alwora ma gidakie opong’ gi oko mar dhano ma ok owit e yo malong’o. Chike Musa nosewacho ni oko mar dhano onego oyik mabor ahinya gi kama dhano odakie.—Rapar mar Chik 23:13.

Kinde mowinjore mar tero joma chwo nyange.

Chik Nyasaye ne dwaro ni nyathi ma wuoyi oter nyange e odiechieng’ mar aboro bang’ kosenyuole. (Tim Jo-Lawi 12:3) Remb nyithindo ma eka oa nyuol niga gi nyalo mar weyo chuer ka gimoro ong’adogi mana bang’ juma achiel. E kinde machon ka ne weche mag thieth pok ochopo e okang’ mamalo, Muma ne osewacho chon ni nyathi ma eka oa nyuol onego oter nyange mana bang’ juma achiel nikech timo kamano ne konyo.

Kido mabeyo miyo ngima ng’ato bedo maber.

Lakteche kod josayans wacho ni ng’at ma mor, ma nigi geno, ma goyo erokamano, kendo moikore ng’wonone jomamoko ok bedga gi tuoche mathoth. Muma wacho niya: “Chuny mamor kelo ngima maber, to chuny mool kelo tuo.”—Ngeche 17:22, The Bible in Luo, 1976.