1. En ang’o ma Jehova osekano mondo okony dhano?

JEHOVA en Nyasaye ma nyakachieng’, kendo osenyisowa gima onego watim mondo wadag nyakachieng’. Puonjgo pok olokore. Muma wacho niya: “Wach Nyasaye osiko nyaka chieng’.” (1 Pet. 1:​23-​25) Mano kaka wamor ni hera ma Jehova oherowago nomiyo okanonwa puonj mabeyo ei Muma!

2. En ang’o ma Nyasaye osekano ei Wachne mondiki mondo jotichne otigo?

² Ei Muma, Nyasaye oserito nyinge owuon ma noyiero mondo joge oti godo. Muma nokwongo tiyo gi nying ni “Jehova Nyasaye” kolero kaka Jehova nochweyo “tienge mag polo gi piny.” (Chak. 2:4) Nyasaye nondiko nyinge nyadinwoya e yor hono kane omiyo Musa Chike Apar ma ne ondiki e kite mopa. Kuom ranyisi, chik mokwongo nowacho kama: ‘An Jehova Nyasachi.’ (Wuok 20:​1-​17) Nying Nyasaye nitie nyaka kindewagi nikech Jehova Nyasaye ma en Jaloch mar piny gi polo, osekano nyingeno ei Wachne, katabed ni Satan osetimo kinda mondo opand nyingno.​​—⁠Zab. 73:28.

3. Katabed ni puonj mag dinde mag miriambo onya e piny, en ang’o ma Nyasaye osemiyowa?

³ To bende, Jehova osekano adiera mang’eny ei Muma. Kata obedo ni puonj mag dinde mag miriambo opong’ e piny, wan to wamor ni Nyasaye osemiyowa ler koda adiera mayudore e wachne! (Som Zaburi 43:​3, 4.) Sama ogendini wuotho e mudho, wan to wamor wuotho e ler ma Nyasaye osemiyowa.​​—⁠1 Joh. 1:​6, 7.

4, 5. En migawo mane makende mwasebedogo chakre higa mar 1931?

⁴ Wan kaka Jokristo, wan gi gikeni majaber miwuoro. Diksonari miluongo ni Collins Cobuild English  Dictionary lero tiend gikeni niya: “Gikeni mag piny gin kido, timbe, koda chal mabeyo duto mayudore e kit ngima joma odak e pinyno, ma en kit ngima mosebedo kipuonjo ji kuom higini mang’eny tieng’ ka tieng’.” Gikeni ma Nyasaye osemiyowa oriwo nyaka gweth maduong’ mar ng’eyo Wachne e yo makare, kendo ng’eyo Nyasaye kod dwache e yo maber chuth. Oriwo koda bedo gi migawo moro makende ahinya.

⁵ Migawono nobedo achiel kuom gikeni ma Nyasaye nochiwonwa e chokruok maduong’ ma ne otim Columbus, Ohio, e piny Amerka e higa 1931. Nyukta mag “JW” ne oketi e kalatas mar program ma ne ng’ato ka ng’ato nigo e chokruogno. Nyaminwa moro nowacho niya: “Owete gi nyimine ne temo ahinya penjore tiend nyukta ariyogo​​—⁠jomoko ne paro ni “JW” tiende en Just Wait, kata ni Just Watch, to jomoko bende ne oyude ka giwacho ni tiende en Jehovah’s Witnesses.” Kindeno ne iluongowa ni Jopuonjre mag Muma, kata kamano chieng’ Jumapil, Julai 26, 1931, ne wachako luongore ni Joneno mag Jehova. Ne en mor maduong’ bedo gi nying mogol e Muma. (Som Isaiah 43:12.) Owadwa moro wacho kama: “Wiya ok nowil gi kaka owete gi nyimine nopamo matek ka gichikre sama ne giwinjo nyingno.” Onge oganda moro amora e piny mangima ma ne dwaro luongore gi nyingno, kata kamano, Nyasaye osegwedhowa kuom higini mokalo piero aboro nikech wasebedo ka watiyo gi nyingno. Mano kaka en gweth maduong’ ahinya bedo Joneno mag Jehova!

6. Gikeni magwa mowuok kuom Nyasaye oriwo wach mane?

⁶ Gikeni magwa mowuok kuom Nyasaye oriwo adiera duto ma ne ofweny chakre chon. Kuom ranyisi, tem ane paro Ibraham, Isaka, kod Jakobo. Nyakabed ni jodongogi kaachiel gi joodgi ne wuoyo kuom kaka ne ginyalo moro chuny Jehova. Kuom mano, ok kawwa gi wuoro ni Josef notamore donjo e terruok mondo kik ‘oketh ne Nyasaye’! (Chak. 39:​7-9) Jokristo mokwongo bende ne opuonjore e wi Nyasaye kendo keto ranyisi maber ne jomamoko. Paulo nopuonjo kanyakla mag Jokristo kaka onego otim nyasi mar Chiemb Odhiambo mar Ruoth mana kaka noyudo kuom Yesu. (1 Kor. 11:⁠2, 23) E kindegi, weche moko momedore makonyowa e lamo Nyasaye “e chuny kendo e adiera” yudore e Wachne mondiki. (Som Johana 4:⁠23, 24.) Muma konyo e keto ogendini duto manie piny owuoth e ler, to ahinya wuon, wan kaka jotich Jehova watiyo gi Muma moloyo.

7. En singo mane ma Nyasaye nomiyowa ma en kaka gikeni marwa?

⁷ E kindegi bende, Jehova pod konyo  joge. (Zab. 118:7) Wasomo e bugewa e wi gima otimo mondo orit joge. Mani miyo wawinjo e chunywa ni Jehova oritowa, kata sama wan e bwo sand. Gima jiwowa ahinya en singo mawacho niya: “Onge gir lueny mothedh mar kedo kodi ma dinyal timo gi moro; kendo ng’ato ka ng’ato mawacho marach kuomi e bura, ning’adne bura in. Ma e gikeni mar jotich Jehova, ma bende e tim makare ma gingo moa kuoma, Jehova owacho.” (Isa. 54:17) Onge gimoro amora ma Satan nyalo timonwa manyalo tiekowa chuth.

8. En ang’o mwabiro nono e sulani koda e sula maluwo?

⁸ Satan osetemo ketho Muma mondo kik ji ong’e nying Jehova kaachiel gi adiera mayudore ei Muma. Kata kamano, Satan ok osenyalo nimar Jehova ok oseyiene chopo dwacheno. Ei sulani koda maluwo, wabiro neno (1) kaka Nyasaye oserito Wachne kik lal; (2) kaka Jehova osetimo mondo ji ong’e nyinge, koda (3) kaka Nyasaye osekonyowa mondo wang’e adiera e ndalowagi.

9-11. Gin ranyisi mage manyiso ni Muma osetony e lwet joma ne dwaro kethe?

⁹ Jehova oserito Muma mondo kik kethe e yo moro amora. Kanisa mar Katholik osetemo geng’o ji kik osom Muma. Pop mag Jo-Katholik nosebedo ka bwogo ji ni ka gisomo Muma, to mano nyalo kelonegi hinyruok. E higa mar 1242, Kanisa nogolo chik ni Mumbe duto ma noselok e dhok ma ji ne nyalo winjo e yo mayot onego owang’. Chike kaka mago bende ne ogol gi pop mamoko e higini mag 1816, 1824 kod higa mar 1832.

¹⁰ Kata obedo ni ji osetemo ahinya mondo giketh Muma, Jehova ok oseyienegi timo kamano. Chiegni higa mar 1382, John Wycliffe ema noloko Muma mokwongo e dho-Ingresa. William Tyndale bende noloko Muma e dho-Ingresa to nikech mano, ne onege e higa 1536. Ka ne inege notweye e yath moro mabor, ma oywak gi dwol maduong’ niya: “Ruoth, yie iyaw wang’ ruodh Ingresa.” Kata kamano ne odeye, ma owang’ ringrene.

¹¹ E higa 1535, jal miluongo ni Miles Coverdale bende noloko Muma e dho-Ingeresa. Coverdale notiyo gi Muma ma Tyndale noloko mondo okonye loko Mumbeno, to kuonde moko nokonyore gi Muma mar dho-Latin koda Mumb Martin Luther mondiki e dho-Jerman. E ndalowagi, wan-gi Muma mar Biblia Takatifu-Tafsiri ya Ulimwengu Mpya. Wamor yudo Mumani nikech ondik wechene e yo maler, madier, kendo mayot tiyogo e tijwa mar lendo. Wamor ni Satan kata mana dhano moro amora ok bi nyalo ketho Muma.

12. Muma mar Tafsiri ya Ulimwengu Mpya osekonyo ji e okang’ maromo nade mondo ging’e nying Nyasaye?

¹² Jehova osegeng’o mondo kik gol nyinge chuth ei Mumbe duto. Kane indiko Muma mar Tafsiri ya Ulimwengu Mpya owetego notimo duto ma ginyalo mondo nying Nyasaye ma en Jehova otigo kuonde duto ma ne nyingno ondikie e buge mokwongo mag Muma. Nyingno yudore e Ndiko mag dho-Hibrania nyadi 6,973 to e Ndiko mag dho-Grik oyudore nyadi 237. Muma mar Tafsiri ya Ulimwengu Mpya sani yudore e dhok mokalo 116. To giesani osego kwan mokalo 178,545,862.

13. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni ji oseng’eyo nying Nyasaye chakre chwech mar dhano?

¹³ Jonyuolwa mokwongo Adam gi Hawa nong’eyo nying Jehova kendo ne gitiyo gi nyingno. Kane Ham onyiso wuon mare achaye bang’ Ataro mar pi, Noa nowacho kama: ‘Odend nying Jehova, Nyasach Shem, kendo Kanaan [wuod Ham] mondo obedi jatichne.’ (Chak. 4:1; 9:​26) Nyasaye owuon noramo niya: “An Jehova; ma e nyinga: duong’ maler ma ango ok anami ng’at moro.” Nomedo wacho kama: “An ie Jehova, onge machielo; onge Nyasaye moro mak mana An.” (Isa. 42:8; 45:5) Jehova oserito nyinge mondo ji e piny mangima ong’e nyingno. Mano kaka en gweth maduong’ tiyo gi nying Jehova kendo tiyone kaka Joneno mage! Mano e gima Muma nyiso kuom wacho ni: “Wanachung bendechewa kuom nying Nyasachwa.”​​—⁠Zab. 20:5.

14. Nying Nyasaye inyalo yud kanye kendo, kopogore gi Muma?

¹⁴ Nying Nyasaye ok yudre mana e Muma kende. Kuom ranyisi, kidi miluongo ni Moabite Stone, ma ne okuny e dala mar Dhiban (Dibon), maen mael 13 (kilomita 21) yo wuok chieng’ mar Nam Kado. Kidino ondikie sigand ruodh Jo-Israel ma nyinge Omri kendo ondikie gima Ruoth Mesha nowacho kuom kaka nong’anjo ne Jo-Israel. (1 Ruo. 16:28; 2 Ruo. 1:1; 3:​4, 5) Kata kamano, en kidi makende ahinya nikech ondikie nying Nyasaye gi nyukta mag dho-Hibrania (Tetragrammaton). Nyuktago bende ondik nyadinwoya e balatago miluongo ni Lachish Letters ma ne okuny e piny Israel.

15. Septuagint en ang’o, to ang’o momiyo ne odwarore ahinya?

¹⁵ Higini mosekalo 2,000, Ndiko mag dho-Hibrania ne olok e dho-Grik, ma omiyo ogo Muma mar Septuagint. Ang’o momiyo ne dwarore ni ogo Muma e dho-Grik? Noyudo Jo-Yahudi osebedo e twech e piny Babulon kuom higini 70. Kane ogonygi e higa mar 537 ka Kristo pok obiro e piny, moko kuomgi noyiero mar dong’ Babulon. Kata kamano, bang’ kinde Jo-Yahudi mang’eny noyiero dhi dak e dala mar Alexandria, e piny Misri kama ji ne wachoe dho-Grik. Mondo ne kony Jo-Yahudigo ne dwarore ni Ndiko mag dho-Hibrania olok e dho-Grik. Moko kuom loko mag Septuagint mar dho-Grik ne nigi nying Nyasaye e dho-Hibrania.

16. Chiw ane ranyisi kaka ne oti nying Nyasaye e buk ma nokwong goyo e higa 1640.

¹⁶ Nying Nyasaye yudore bende e bug Zaburi ma en e buk ma nokwong loko ne pinje mag Amerka mane nie bwo Ingresa. Gocho mokwongo (ma ne ogo e higa 1640) oting’o Zaburi molok e dho-Ingresa ma kindeno kowuok e loko mar dho-Hibrania. Achiel kuom kuonde ma Mumano tiyoe gi nying’ Nyasaye ma ondik ni Iehovah yudore e Zaburi 1:​1, 2. Owacho ni jal mogwedhi en jalo maok chik ite ne joma richo, to ogombo winjo “chik Iehovah.” Mondo iyud weche mathoth kuom nying Nyasaye, ne brosua miluongo  ni Jina la Mungu Litakaloendelea Milele.

17, 18. (a)“Adiera” en ang’o? (b) “Adiera mar Wach Maber” oriwo weche mage?

¹⁷ Wamor tiyone ‘Jehova, Nyasaye wuon adiera.’ (Zab. 31:5) Adiera en ang’o? Gin adiera e wi wach moro. E dhok ma nokwong ndikgo Muma, wach ma kinde mang’eny iloko ni “adiera” wuoyo e wi gima en adier, gima kare kendo mowinjore wagen chuth.

¹⁸ Jehova osekanonwa adiera kendo osemiyowa adierago e okang’ momedore. (2 Joh. 1, 2) Mano e gima wapuonjore e Ngeche 4:​18, mawacho ni: ‘Yor jo makare chal ka ler sama piny yawore, omedore ameda nyaka wang’ chieng’ orieny maler.’ Yesu nowacho e lamo niya: “Wachni en adiera.” (Joh. 17:17) Muma oting’o “adiera mar Wach Maber,” ma gin adierago duto ma wayiego kaka Jokristo. (Gal. 2:​14) Moko kuom adieragi gin mage? Adiera e wi nying Jehova, bedone jaloch e wi gik moko duto, misango mar rawar ma Yesu nochiwo, chier, koda wach Pinyruoth. Koro wabiro puonjore kaka Nyasaye oserito adiera kata obedo ni Satan osetemo ahinya mondo opand adierago.

19,20. Nimrod ne en ng’a, to notemo timo ang’o?

¹⁹ Bang’ Ataro mar pi, ne nitie jadwar ma ratego miluongo ni Nimrod ma ne kwedo Jehova. (Chak. 10:9) Kuom bedo jal makwedo Jehova Nyasaye, Nimrod ne lamo Satan kendo ne ok opogore gi joma ne kwedo wuod Nyasaye, ma Yesu nowuoyo kuomgi niya: “Un mag wuonu Satan, kendo gombo mag wuonu e mudwaro timo. En ne . . . ok ochung’ e adiera.”​​—⁠Joh. 8:​44.

²⁰ Nimrod ne locho e wi Babel koda e gwenge mamoko mayudore e kind aoche mag Tigris kod Efrata. (Chak. 10:10) Wanyalo wacho ni chik ma Nimrod nogolo mar gero Babel kod ohinga mage, nochakore e higa mar 2269 Ka Ndalowa Podi. Mopogore gi kaka Jehova ne dwaro mondo dhano okere opong’ piny mangima, jogedogo nowacho niya: “Biuru, wageruru pacho, kod ohinga, ma wiye nochwe e polo, kendo mondo walos ni wawegi nying’; dipo kokewa e wang’ piny duto.” Kata kamano, chenrono ok ne nyal dhi nyime kane Nyasaye “oketho dhok mar piny duto” mokeyo jogedogo e wang’ piny. (Chak. 11:​1-4, 8, 9) Satan nochano mar chako din achiel ma ng’ato ka ng’ato lamee, kata kamano Jehova nogeng’o mondo kik dwacheno otimre. Omiyo, odiechieng’ kodiechieng’ kwan mar joma lamo Jehova siko medore ameda.

21, 22. (a)Ang’o momiyo lamo madier osebetie kuom kinde duto? (b) En ang’o mwabiro puonjore e sula maluwo?

²¹ Omiyo kinde duto, lamo madier osegabetie. Nikech ang’o? En nikech Jehova Japuonjwa Maduong’, osetimo duto monyalo mondo wayud Muma, wang’e nyinge, kendo wang’e adiera. (Isa. 30:⁠20, 21) Sama walamo Nyasaye kaka odwaro wabedo gi mor madier. Kata kamano, dwarore wabed motang’ kendo waket yie mana kuom gik madier kendo luwo kaka roho maler chikowa.

²² E sula maluwo, wabiro puonjore kaka kanise moko nochako puonjo puonj mag miriambo e wi Nyasaye. Wabiro puonjore ni Muma ok riw lwedo puonj mobamgo. Kendo wabiro neno ni Jehova osegwedhowa kuom miyowa weche madier kuome. Magi duto gin gikeni makende mag jotich Nyasaye.