OWADWA moro e piny Kanada nowacho kama: “An ahero tiyo gi thuolona mang’eny kanyachiel gi jaoda moloyo budho gi ng’ato ang’ata. Amedo yudo mor mogundho e ngima ka an kode kendo lit moro amora ma an-go dok chien kanyise gima chanda.” Dichwo moro e piny Australia bende nondiko kama: “Kuom higini 11 mwasedakgo gi jaoda, onge odiechieng’ moro amora mosekalo kaok awuoyo kode. Kend marwa osebedo motegno kendo wasebedo ka wagenore. Goyo mbaka pile kendo e yo maber e gima osekonyowa bedo gi kend ma nigi mor.” Nyaminwa moro e piny Costa Rica nowacho kama: “Wuoyo e yo maber e kindwa osekonyowa, ok mana tego kend marwa, to bende osemiyo wasudo machiegni gi Jehova, oseritowa kik wadonj e tembe, oseketowa machiegni kaka dichwo gi dhako, kendo osemiyo hera manie kindwa omedore.”

² Be in kaachiel gi jaodi ujawuoyo e yo maber, koso uyudo ka goyo mbaka e kindu ok en gima yot? En adier ni chandruoge moko nyalo betie mamiyo wuoyo e kindu kaka dichwo gi dhako bedo matek. Uduto ji ariyo un joma orem kendo uduto un gi kido mopogore opogore, kaluwore bende gi kaka ne upon koda kit anyuola ma uwuokie. (Rumi 3:​23) E wi mano, dichwo gi dhako nyalo bedo gi yore mopogore opogore mag wuoyo. Nikech wechegi, John M. Gottman kod Nan Silver ma gin jonon weche mag kend nowacho ni kend en gima “dwaro ni ng’ato obed gi chir kendo obed gi chuny motegno eka mondo orit kend mare kik kethre.”

³ Mondo kend odhi maber, dwarore ni dichwo gi dhako oti matek e loso kend margi. Timo mano biro miyo giyud mor matamre gi nono. Dichwo gi dhako moherore nyalo yudo mor e kend margi gadier. (Ekl. 9:9) Wapar ane  kend mar Isaka gi Rebeka ma ne nigi hera. (Chak. 24:67) Kata bedni ne gisebedo e kend kuom higini mang’eny, onge kamoro amora e Muma manyiso ni heragi ne odok chien. Inyalo wach kamano bende kuom chwo gi mon mang’eny e kindewagi. Ang’o mosekonyogi? Gisepuonjore wacho adier sama gichiwo pachgi kata wacho gima nie chunygi, kendo giwuoyo e yo mang’won. Gisepuonjore bende nyiso rieko, bolruok, hera, koda luor matut. Koro wadwaro neno kaka kido madwarore ahinyagi, nyalo konyo dichwo gi chiege mondo kinde duto giwuo e yo maber.

⁴ Ngeche 16:20 wacho niya: “Piny nodhi maber kod ng’ato mawinjo wach Nyasaye.” Wach Nyasaye miyowa rieko madwarore mondo okonywa bedo gi kend ma nigi mor. (Som Ngeche 24:3.) Mani nyiso ni Wach Nyasaye e soko mar rieko. Chakruok 2:​18 wachonwa ni Nyasaye nochweyo dhako mondo obed jakony mar chwore. Mano nyiso ni ne ochwegi gi kido mopogore mondo omi gikonyre. Mano emomiyo mon jowuoyo e yo mopogore gi joma chwo. Mon mang’eny thoro wuoyo e wi gima nie chunygi, gihero goyo mbaka e wi jomoko, kendo wuoyo kuom winjruok manie kind osiepe. Wuoyo kodgi e yor hera kendo e yo maratiro miyo ging’eyo ni kare ohergi. To komachielo, chwo mang’eny ok ohero wacho gima nie chunygi, to gihero wuoyo e wi gik matimore, e wi chandruoge koda kaka inyalo lo chandruogego. E wi mano, joma chwo dwaro ni omigi luor.

⁵ Nyaminwa moro modak Britain wacho niya: “Chwora ohero loyo mapiyo chandruok moro amora mobiro, kar mondo ochik ite owinj gima anyise. Mano osechando chunya ahinya nimar gima adwaro en ni otem ng’eyo kaka awinjo e chunya.” Dichwo moro to nowacho kama: “An gi jaoda kane wakendore, nahero rikni kamanyo yore mag loyogo chandruoge ma ne yude. Kata kamano, bang’e nafwenyo ni gima ne odwaro en ni achik ita ne gima owacho.” (Nge. 18:13; Jak. 1:⁠19) Dichwo manyiso rieko matut, en dichwo matemo ahinya ng’eyo gima nie chuny jaode kendo manyo yore monyalo konyego. Oketo ayanga ni odewo ahinya paro ma chiege chiwo koda kaka owinjo e chunye. (1 Pet. 3:7) Dhako manyiso rieko matut, bende temo ahinya ng’eyo kaka chwore janeno gik moko. Sama dichwo gi chiege chopo migepegi kaka Ndiko dwaro, kend margi nyalo kelonegi mor. Sama giluwo Ndiko, mano konyogi riwo paro kanyachiel mondo gitim yiero makare kendo manyiso rieko kinde duto.

⁶ Dichwo gi dhako manyiso rieko, bende ong’eyo ni nitie seche mag ‘ling’ kod mag wuoyo.’ (Ekl. 3:​1, 7) Nyaminwa moro mosebedo e kend kuom higini apar nowacho kama: “Asefwenyo ni seche moko ok ber chako wach moro. Kinde ma chwora odich gi tije mang’eny, ajaweyo mondo kinde okal matin kapok achako nyise wach moro. Mano osemiyo mbaka odhi maber e kindwa.” Mon manyiso rieko bende wuoyo e yo mang’won ka giyiero weche nikech ging’eyo ni wach moyier maber kendo ‘mowach e ndalo mowinjore’ yot rwako kendo moro chuny.​​—⁠Som Ngeche 25:11.

⁷ Dichwo ma Jakristo onego one ni ok ochik ite mana ne gima chiege wacho kende, to onego otim kinda e wacho gima nie chunye. Jaduong’-kanyakla mosebedo e kend kuom higini 27 nowacho niya: “Pod amedo puonjora kaka anyalo nyiso jaoda gima nie chunya.” Owadwa moro mosebedo e kend kuom higini 24 wacho kama: “Nasebedo kaparo ni ‘Ling’ gi wach moro e chunya, nyalo miyo wachno orum.’ Kata kamano, nafwenyo ni wacho gik manie chunya ok nyis ni koro ayom yom. Sama atemo matek mondo awach gik machando chunya, ajakwayo e lamo mondo ang’e weche makare monego atigo kendo  yo maber monego awachgigo. Bang’ mano agamo muya, kae to achako wuoyo.” Gimachielo mabende konyo en wuoyo e sa mowinjore, kaka e seche ma dichwo gi dhako ni kar kendgi ka ginono ndiko modiechieng’ kata somo Muma kanyachiel.

⁸ Lamo en gima konyo ahinya mondo dichwo gi chiege otim dongruok e yo ma giwuoyogo. Ka gadier, ok yot mondo ng’ato olok kido ma nong’iyogo chon. Kata kamano, ka dichwo gi dhako ohero Jehova, gikwaye roho mare maler, kendo gineno kend margi kaka gima ler e wang’ Nyasaye, mano nyalo jiwogi gitim lokruok. Nyaminwa moro mosebedo e kend kuom higini 26 nondiko kama: “An kaachiel gi chwora, waneno kend kaka Jehova nene, omiyo wach weruok onge e pachwa kata matin. Mae miyo watemo matek mondo watiek ywaruok moro amora manie kindwa ka wawuoyo kanyachiel.” Makruok motegno kendo chiwruok ne Nyasaye e yo ma kamano moro Nyasaye kendo kelo gweth mage mang’eny.​​—⁠Zab. 127:1.

⁹ Hera en kido madwarore ahinya e kend nikech hera “ema riwo gik moko duto bedo achiel chuth.” (Kol. 3:​14, The Bible in Luo, 1976) Hera madier medo dongo sama dichwo gi chiege ogenore kinde duto, bed ni gin kinde mag mor kata mag chandruok. Gimedo bedo osiepe ma ngita gi del kendo mohero timo gik moko kanyachiel. Kend machalo kamano itego, ok mana gi timo gik malich ahinya kaka ma inyiso e sinema kata e televison, to itege gi gik ma nenore ni tindo tindo machalo kaka​​—⁠kwake, wachone gima more, bwonjo kode, kendo wuoyo kode kaka jaherani. Gik ma ji neno ni tindo tindo ema konyo kama duong’ e kend. Dichwo moro gi chiege mosebedo e kend kuom higini 19 jagoyo simo kata oro ote machwok e kindgi pile. Dichwono wacho gimomiyo gitimo kamano: “Mondo wang’e ni ng’ato ka ng’ato dhi nade.”

¹⁰ Hera bende jiwo dichwo gi dhako mokendore mondo odhi nyime ng’eyore e yo matut. (Fili. 2:4) Kaka gimedo ng’eyore, e kaka heragi bende medo dongo kata bedni giduto girem. Kend en gima onego omed dongo kendo bedo motegno kaka ndalo medo kalo. Omiyo ka in e kend, penjri ane kama: ‘Ang’eyo jaoda e okang’ maromo nade? Be ang’eyo kaka jaoda winjo e chunye kuom wach moro? Be kinde ka kinde aparo kido ma noywaya kuom jaoda?’

¹¹ Kata obedo ni kend moko nigi mor ahinya, mano ok nyis ni koro gin kend makare chuth, kendo seche moko dichwo gi dhako moherore pod nyalo pogore e paro. Ibrahim gi Sara seche moko ne jopogore e paro. (Chak. 21:​9-​11) Kata kamano, pogruok e paro ok nomiyo winjruok manie kindgi okethore. Nikech ang’o? Ng’ato ka ng’ato kuomgi nomiyo nyawadgi luor matut. Kuom ranyisi, Ibrahim ne jawacho ne Sara niya, “asayi.” (Chak. 12:⁠11, 13) Sara bende ne luwo kaka Ibrahim wacho, kendo nojaluongo Ibrahim ni “ruodha.” (Chak. 18:12) Sama dichwo gi dhako ok omiyore luor, mano nenore e kit weche ma gitiyogo koda chal mar duol ma giwuoyogo. (Nge. 12:18) Kaok giloso gima kelonegi chandruok, to kend margi nyalo bedo gi chandruoge madongo nyime.​​—⁠Som Jakobo 3:​7-​10, 17, 18.

¹² Joma pod nyien e kend onego otem matek mondo giwuo e yo mang’won kendo gi luor. Mano biro miyo obednegi mayot goyo mbaka e yo moyangore maok gipand gimoro amora. Dichwo moro lero niya, “Kata obedo ni higini mokwongo bang’ donjo e kend gin kinde mag mor, kindego bende pod nyalo kelo pek moko. Kaka imedo ng’eyo chuny jaodi, timbene koda dwache, to en bende omedo ng’eyo magi, e kaka chunyu bende nyalo chako chandore! Kata kamano, ber bedo gi paro makare, bedo jambola, nyiso bolruok, horuok kendo keto geno kuom Jehova mondo winjruok manie kindu osik kotegno.” Mano doko puonj maber ne ji duto!

¹³ Dichwo gi dhako manie kend nyalo wuoyo e yo mang’won mana ka gin gi “paro mamuol.” (1 Pet. 3:8) Owadwa moro mosebedo e kend kuom higini 11 nowacho ni bolruok konyo joma okendore loyo chandruoge nikech kidono konyogi mondo gikwa ng’wono ka ng’ato ochwanyo nyawadgi. Jaduong’-kanyakla moro mosebedo e kend kuom higini 20, nowacho kama: “Seche moko wacho ni ‘Mos ng’wonna’ nyalo konyo kama duong’ moloyo wacho ni ‘Aheri.’” Nomedo wacho  niya: “Achiel kuom gik makonyo ng’ato onyis bolruok mapiyo en lamo. Sama an kaachiel gi jaoda wakwayo Jehova kanyachiel e lamo, mano paronwa ni wan dhano morem kendo paro kaka Nyasaye osenyisowa ng’wono makende. Mano konya mondo ane gik moko e yo makare.”

¹⁴ Kata kamano, sunga ok kony kata matin e kelo winjruok e kind dichwo gi dhako. Sunga nyalo monogi wuoyo nikech omiyo ng’ato ok bed gi chir mar kwayo ng’wono ka chwanyruok oneno. Kar mondo ng’ato obolre konyiso nyawadgi ni, “Mos; yie ing’wonna,” ng’at ma jasunga biro manyo yore moko mondo onyisgo ni gima otimo nikare. Kar mondo ochok chir e chunye mondo oyie gi ketho mare, ng’at ma jasunga biro wuoyo mana kuom ketho matindo tindo mag jaode. Sama jaode ochwanye, kar mondo omany kuwe, iye wang’ mapiyo kendo onyalo kata mana chulo kuor kotiyo gi weche mager kata ling’ maok owuo gi jaode. (Ekl. 7:9) Kuom adier, sunga nyalo ketho kend. Ber keto e paro kinde duto ni “Nyasaye tamo josunga, to omiyo jo mamuol ng’wono.”​—Jak. 4:6.

¹⁵ Kik wapar ni sunga ok nyal donjo e kend magwa. Dwarore wafweny chon kapo ni wan gi kidono kendo watem gole mapiyo. Paulo nonyiso Jokristo wetene niya: “Kik uwe chieng’ podhi ka pod un gi mirima. Kik umi Satan kinde.” (Efe. 4:⁠26, 27) Weyo maok waluwo Wach Nyasaye nyalo miyo weche obed matek kayiem nono. Nyaminwa moro nowacho gi chuny malit niya: “Kinde moko, an gi chwora ne ok wasebedo ka waluwo puonj manie Jo Efeso 4:⁠26, 27. To mano nomiyo seche moko weche bedo matek ma nindo ok terwa gotieno! ” Mano kaka en gimaber wuoyo kanyachiel mapiyo kendo kwayore ng’wono kapok weche odhi marach! En adier ni seche moko bende, dichwo gi chiege onego omire thuolo moromo mondo pachgi okuwe kapok gichako wuoyo e wi wach ma nochwanyogi. Bende onego gikwa Jehova e lamo mondo okonygi nyago kido mar bolruok. Mani biro konyogi kik giket pachgi mana kuomgi gima chando chunygi giwegi, to giket pachgi bende kuom kaka ginyalo loyo chandruogegi.​—Som Jo Kolosai 3:⁠12, 13.

¹⁶ Bolruok bende nyalo konyo dichwo gi dhako oket pachgi kuom kido koda gik mabeyo ma ng’ato ka ng’ato neno kuom nyawadgi. Kuom ranyisi: Dhako nyalo bedo gi nyalo moro makende motiyogo e konyo joode. Ka chwore en ng’ama bolore, ok obi bedo gi paro ni chiege oloye, to obiro jiwo chiege mondo omed tiyo maber gi michno, kendo mano biro nyiso ni omor gi jaodeno. (Nge. 31:⁠10, 28; Efe. 5:⁠28, 29) Kata kamano, dhako ma bolore ok bi sungore kata chako ng’ayo wach ni onyalo timo gik moko e yo maber moloyo chwore. To nikech gin “ringruok achiel,” sunga ma kamano nyalo hinyogi giduto.​​—⁠Math. 19:​4, 5.

¹⁷ Onge kiawa ni diher mondo kend mari obed kaka mar Ibrahim kod Sara, kata kaka mar Isaka gi Rebeka​—kend ma nigi mor madier, masiko, kendo mamiyo Jehova duong’. Ka en kamano, ne kend kaka Jehova nene. Many rieko ei Wach Nyasaye. Bed mamor gi kido mabeyo ma jaodi nigo mondo hera manie kindu omedre. (Wer 8:6) Tem ahinya mondo inyag kido mar bolruok. Mi jaodi luor. Ka utimo magi duto, to kend maru biro kelonu mor kendo Wuonu manie polo biro bedo mamor. (Nge. 27:11) Mano biro miyo iwach kaka dichwo moro mosebedo e kend kuom higini 27 nowacho niya: “Ok ang’eyo kaka ngimana nyalo chalo ka chiega onge. Kend marwa medo bedo motegno pile ka pile. Mano en nikech wahero Jehova kendo wawuoyo e yo maber e kindwa.”