ELÕÑ armej rejel̦ã bwe ear wõr 12 an Jijej rijjilõk. Bõtab, remaroñ jab jel̦ã bwe ear bar wõr kõrã ro rar l̦oore Jijej im rar epaake. Jet iaan kõrã rein ej Joanna.​—Matu 27:55, UBS; Luk 8:3, UBS.

Ewi wãween an kar Joanna jipañ Jijej ilo jerbalin kwal̦o̦k naan, im ta ko jemaroñ katak jãn joñak eo an?

Joanna ear “lio ippãn Kuzas, rũkõm̦õñã eo an Herod.” Kuzas emaroñ kar e eo ej bõk eddon im lale aolep men ko m̦weien Herod Antipas. Im Joanna ear juon iaan kõrã ro me Jijej ear kõmouri er jãn nañinmej ko aer. Joanna, ekoba kõrã ro jet rekõn itoitak ippãn Jijej im rijjilõk ro an.​—Luk 8:1-3, UBS.

Rũkaki ro an RiJu rar katakin armej ro bwe kõrã ro rejjab aikuj kobal̦o̦k ippãn em̦m̦aan ro el̦aññe ejjab nukwier, im rejjab aikuj itoitak ippãer. Ilo m̦ool, em̦m̦aan ro rejjab lukkuun el̦l̦o̦k ñan kõrã ro im kõnnaanl̦o̦k ñan er. Jijej ear jab l̦oore m̦anit in, ak ear kõtl̦o̦k bwe Joanna im kõrã ro jet ren l̦oore e im rijjilõk ro an.

Joanna ear kõjekdo̦o̦n an rũtõl in kabuñ ro, baam̦le eo an, im ro m̦õttan dike im matõrtõre kõn an kobal̦o̦k ippãn Jijej im rijjilõk ro an. Aolep ro rej l̦oore Jijej rej aikuj pojak in kõm̦m̦an oktak ko ilo mour ko aer aolep iien. Jijej ear kwal̦o̦k kõn ro me rej l̦oore e. Ear ba: “Jinõ im ro jatũ rej armej ro rej roñjake naan ko an Anij im pokaki.” (Luk 8:19-21, UBS; 18:28-30) El̦ap ad m̦õn̦õn̦õ ñan jel̦ã bwe Jijej ej epaake ro me rej kaarmejjeteik er make ñan l̦oore e.

Joanna im kõrã ro jet rar jipañ Jijej im rijjilõk ro an 12 “jãn men ko m̦weieer make.” (Luk 8:3, UBS) Ekkar ñan juon rijeje ej ba: “Luk ejjab kwal̦o̦k bwe kõrã ro rar kõmat m̦õñã, kwal̦kol̦ pileij, im keke nuknuk. Bõlen remaroñ kar kõm̦m̦ani men kein . . . , ak Luk ear jab ba.” Men eo jejel̦ã ej bwe kõrã ro rar kõjerbal jããn ko aer im men ko m̦weieer ñan jipañ Jijej im rijjilõk ro an.

Ke Jijej im rijjilõk ro an rar itoitak im kwal̦o̦k naan, rar jab jerbal bwe en wõr aer jããn ñan kabwe aikuj ko aer. Emaroñ kar wõr 20 uwaaer aolep ekoba Jijej im rijjilõk ro an kab ro rar l̦oor er. Kõn men in, emaroñ kar jabwe jããn ippãer ñan wia m̦õñã im aikuj ko jet aer im ro rar l̦oore er. Meñe emaroñ kar wõr ear kwal̦o̦k karwainene ñan er, ak Kũraij im rijjilõk ro an rar ebbõk nien jããn ippãer bwe ren jab  maroñ reilo̦k wõt ñan ro jet bwe ren kwal̦o̦k karwainene ñan er aolep iien. (Jon 12:6, UBS; 13:28, 29, UBS) Joanna im kõrã ro jet remaroñ kar jabawõt ñan jipañ Jijej im rijjilõk ro an ñan kabwe aikuj ko aer.

Jet rej l̦õmn̦ak bwe ejjel̦o̦k an kõrã in RiJu ro jããn, bwidej, ak men ko ãierl̦o̦kwõt. Bõtab, ekkar ñan jeje ko jãn tõre ko, rej kwal̦o̦k bwe juon kõrã emaroñ lõñ an men kein ilo elõñ wãween ko: (1) emaroñ jolõte men ko m̦weien jemãn el̦aññe ear ejjel̦o̦k jein im jatin l̦addik, (2) ro jet remaroñ lel̦o̦k ak ajel̦o̦k jet iaan men kein bwe ren an, (3) ñe ej m̦are, ekõn lõñ jããn in joortoklik ñan jipañe ñe erro l̦eo jepel, (4) ñe emej l̦eo pãleen, ej jolõti men ko m̦weien, im (5) emaroñ jerbal im kõm̦m̦an make an jããn.

Ejjel̦o̦k pere bwe ro rar l̦oore Jijej rar jabawõt im jipañ ekkar ñan joñan maroñ ko aer. Emaroñ kar wõr kõrã ro rem̦weiie ibwiljin armej ro me rar l̦oore Jijej. Jet rej ba bwe Joanna ear m̦weiie kõnke l̦eo pãleen ear jerbal ñan Herod. Kõn men in, bõlen Joanna eo ear wiaikl̦o̦k nuknuk eo el̦ap on̦ãn me Jijej ear kõn̦ake. Ekkar ñan juon bok, ej ba bwe “kõrã ro pãleen rieo̦ñõd ro rejjab maroñ kar wiaik juon nuknuk rot in.”​—Jon 19:23, 24, UBS.

Baibõl̦ ejjab kajju ba bwe Joanna ear jabawõt kõn jããn. Bõtab, ear kate ñan jipañ Jijej im rijjilõk ro an. Im jemaroñ katak jãn joñak in an. Ej ad wõt pepe ta ko jen jipañ kaki ñan rejetake jerbalin kwal̦o̦k naan. Im ej bar ad wõt pepe el̦aññe jekõn̦aan lel̦o̦k ak jaab. Men eo el̦ap an aorõk ippãn Anij ej bwe jen m̦õn̦õn̦õ in lel̦o̦k ekkar ñan joñan maroñ ko ad.​—Matu 6:33; Mark 14:8; 2 Korint 9:7.

Jejel̦ã bwe Joanna ear pãd ilo iien eo Jijej ear mej, ekoba kõrã ro jet me “rar l̦oor Jijej im jipañe ke ekõn pãd i Galili. Im ebar lõñ kõrã ijo, ro rar itok ippãntok ñan Jerusalem.” (Mark 15:41, UBS) Ke rar bõk ãnbwinnin Jijej jãn al̦al̦ in eñtaan eo ñan lõb eo libõn, Baibõl̦ ej ba bwe kõrã ro “rar itok Ippãntok jãn Galili, rej l̦oorl̦o̦k, im lo lõb eo, im kõjkan An ubõn babu. Im rej jepl̦aak, im kõpooj tol̦aj ko im menin kapit ko.” Kõrã rein me Luk ej kwal̦o̦k kake er ej “Meri Magdalini, im Joanna, im Meri jinen Jemes.” Rein rar jepl̦aak ñan lõb eo libõn Jijej ãlikin raanin jabõt im loe enjel̦ ro me rar ba ñan er bwe Jijej em̦õj an jerkakpeje.​—Luk 23:55–24:10.

Joanna emaroñ kar pãd ilo iien eo ke rũkal̦oor ro, ekoba jinen Jijej im l̦õm̦aro jatin rar koba ippãn doon ilo Jerusalem ilo Pentekost eo ilo iiõ eo 33. (Jerbal 1:12-14) Kõn an kar l̦eo pãleen Joanna jerbal ñan Herod Antipas, emaroñ kar pidodo an Luk jel̦ã kõn Herod kõnke Joanna emaroñ kar jiroñl̦o̦ke. Jemaroñ ba men in kõnke Luk wõt iaan aolep ro rar je bokin Gospel ko ear kõnnaan kõn Joanna.​—Luk 8:3; 9:7-9; 23:8-12; 24:10.

Elõñ men ko jemaroñ katak jãn bwebwenatoun Joanna. Joanna ear kate joñan wõt an maroñ ñan jipañ Jijej. Ejjel̦o̦k pere bwe ear m̦õn̦õn̦õ kõn an kar jabawõt ñan jipañ Jijej im rijjilõk ro an 12 ekoba rũkal̦oor ro me rar itoitak ippãn Jijej im kwal̦o̦k naan. Joanna ear jipañ Jijej im tiljek wõt ñane meñe ilo iien ko reppen. Kõrã ro jeid im jatid remaroñ katak jãn joñak in em̦m̦an an Joanna.