L̦õmn̦ake m̦õk am̦ jam̦bol̦o̦k ñan juon aelõñ me kwõjjañin kar pãd ie m̦okta. Kwõjaje kajjien armej ro, kõn m̦anit eo, m̦õñã ko, im jããn ko rej kõjerbali. Ejjel̦o̦k pere bwe men in enaaj kainepataik eok.

Ãindeinl̦o̦k wõt ñe kwõj jino riiti Baibõl̦ eo. Ilo am̦ riiti, kwõmaroñ riiti bwebwenatoun armej ro im jikin ko ilo iien ko etto me kwõjjab lukkuun jel̦ã kaki. Kwõmaroñ riiti im loe an kwal̦o̦k kõn RiPilistia ro im m̦anit ko me kwõjjab lukkuun mel̦el̦e kaki, ãinwõt m̦anit eo me armej ro rej “kekõl nuknuk ko” aer. Bareinwõt, kwõmaroñ riiti im loe an kwal̦o̦k kõn juon kain m̦õñã etan manna im juon kain jããn etan dakma. (Exodus 16:31; Joshua 13:2; 2 Samuel 3:31; Nihimaia 7:70) Kwõmaroñ pok kõn men kein. Ej ãinwõt ñe kwõj etal ñan juon aelõñ me kwõjjañin kar pãd ie m̦okta. Bõtab, ñe ewõr juon eo ej jipañ eok kõmel̦el̦eik aolep men ko ilo aelõñ eo, ejjel̦o̦k pere bwe enaaj kar l̦ap am̦ kam̦m̦oolol.

Ke rar jino jei naan ko ilo Baibõl̦ ilo iiõ eo 1513 m̦okta jãn Kũraij, kar karõk bwe en wõr ro rej jipañ armej ro ñan mel̦el̦e jeje kein. Ñan waanjoñak, Moses, rũtõl eo jinointata an RiIsrael ro, ear “jino an kõmel̦el̦eik er” kõn jeje kein.​—Duteronomi 1:5, UBS.

Jãn iien in l̦o̦k ñan 1,000 iiõ ko tokãlik, el̦akkar wõr ro im rar kõmel̦el̦eik kobban Jeje ko. Ilo iiõ eo 455 m̦okta jãn Kũraij, juon jarlepju el̦ap in RiJu ro, ekoba elõñ ajri, rar kweilo̦kl̦o̦k ippãn doon ilo juon mel̦an ilo Jerusalem. Ro rar katakin rar pãd ijo im “riiti Kien ko an Anij” ñan armej ro. Ak ebar wõr juon men el̦apl̦o̦k rar kõm̦m̦ane. Rar “kõmel̦el̦eiki, bwe armej ro ren maroñ mel̦el̦e kaki.”—Nihimaia 8:1-8, UBS.

Limabukwi iiõ ko tokãlik, Jijej Kũraij ear kõm̦m̦ane ejja men in wõt ñan katakin armej ro. Ilo m̦ool, elõñ armej rar jel̦ã kajjien im rar n̦aetan rũkaki. (Jon 13:13) Ear katakin armej ro kajjojo, ekoba jarlepju in armej ro. Juon iien, ear kõnnaan ñan juon jarlepju im kwal̦o̦k ñan er Katak eo an Ioon Tol̦ eo. Men in ear kõm̦m̦an bwe jarlepju eo en “bwilõñ kõn wãween an katakin er.” (Matu 5:1, 2; 7:28, UBS) Ilo iiõ eo 33, Jijej ear kõnnaan ippãn ruo iaan rũkal̦oor ro an ke rar etal ilo ial̦ eo aerro l̦o̦k ñan juon bukwõn epaake Jerusalem. Ke ear kõnnaan ippãerro, ear “kõmel̦el̦eik Jeje ko” ñan erro.​—Luk 24:13-15, 27, 32.

Rũkal̦oor ro an Jijej rar bar katakin ro jet kõn Naanin Anij. Juon iien, ke juon ruutiej jãn Itiopia ear riiti jet naan jãn Jeje ko, rũkal̦oor eo etan Pilip ear kepaake im ba: “Kwõmel̦el̦e ke kõn men kan̦e kwõj kõnono?” Innem RiItiopia eo ear ba: “Iaan aõ nãj mel̦el̦e ñe ejjel̦o̦k en̦ ej kõmel̦el̦eik eõ?” Kõn men in, Pilip ear kõmel̦el̦eiki.​—Jerbal 8:27-35, UBS.

Ãinwõt ro ilo iien ko etto, Ri Kõnnaan ro an Jeova rainin rej bar jipañ armej ro ñan mel̦el̦e kõn kobban Baibõl̦ ilo 239 aelõñ ko ipel̦aakin lal̦ in. (Matu 28:19, 20) Kajjojo wiik rej jipañ elõñl̦o̦k jãn 9 milien armej ro ñan lukkuun mel̦el̦e kõn ta ko Baibõl̦ ej ba. Elõñ iaan rein me rej katak rar itok jãn kabuñ ko me rejjab tõmak ilo katak ko kõn Kũraij. Ejjel̦o̦k on̦ãn katak im armej ro remaroñ katak ilo m̦õko im̦weer ak ilo bar juon jikin em̦m̦an ippãer. Jet rej katak ilo aer kõjerbal talboon ak Internet.

Jouj im kajjioñ tõpar jabdewõt iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova ñan kal̦apl̦o̦k am̦ mel̦el̦e kõn men in. Kwõnaaj loe bwe el̦ap tokjãn Baibõl̦ eo ñan “katakin kõn m̦ool eo im ñan kauwe nana, im kajim̦we bõd ko, im lel̦o̦k naan in katakin kõn mour eo ejim̦we, bwe eo ej jerbal ñan Anij en maroñ in pol̦õmãn ñan an kõm̦m̦ani aolep kain jerbal ko rem̦m̦an.”​—2 Timote 3:16, 17, UBS.