1, 2. a) Sagl-bʋg la a Salomo kõ kom-bɩɩsã? b) Bõe yĩng tɩ saglgã tar yõod ne kiris-neb nins sẽn tar yʋʋm 50 bɩ sẽn yɩɩd rẽ wã me?

A ZEOVA vẽnega rĩm a Salomo t’a sagl kom-bɩɩsã, n yeel woto: “Tẽeg f naandã yell f bi-bɩɩlem wakat tɩ f toogã wakat nan ka ta ye.” Bõe la a Salomo sẽn bool tɩ ‘toogã wakatã’? Yaa kʋʋlmã. A rɩka makr n bilg zu-loees nins kʋʋlmã sẽn wat ne wã. A goma nus sẽn digd yelle, kars sẽn pa le tar pãnga, yẽn sẽn sʋʋgde, nin sẽn pa le ne sõma, tʋb sẽn pa wʋmd sõma, zoobd sẽn pelgde, la kuub yelle. Rẽnd pa lingr t’a Salomo sagl tõnd tɩ d tẽeg d Naandã yell d bi-bɩɩlmã wakat ye.—Karm-y Koɛɛg Soab 12:1-5.

² Kiris-neb nins sẽn tar yʋʋm 50 bɩ sẽn yɩɩd rẽ wã wʋsg ket n tara keelem. Tõe tɩ b zugã pelgame, la b pa tar zu-loees nins fãa a Salomo sẽn bilgã ye. Rẽ yĩnga nin-kãens me tõe n tũu saglg ning a Salomo sẽn kõ kom-bɩɩsã, n tẽeg b Naandã yell bɩ? Nand tɩ d leok sok-kãnga, d na n deng n bao n bãnga saglgã sẽn dat n yɛɛlga.

3. Tẽeg d Naandã yellã rat n yeelame tɩ bõe?

 ³ Baa d sã n sɩng n tũuda a Zeova na maan yʋʋma, yɩta sõma tɩ d mi n bʋgs d Naandã sẽn yaa kãseng to-to wã zugu. Vɩɩmã pa kũun sẽn be yamleoog sɩda? Ninsaalbã pa tol n tõe n bãng a Zeova sẽn naan bũmb ninsã fãa, la a sẽn naan-b to-to wã ye. Bũmb ka tɛkã a sẽn naanã yaa sẽn na yɩl tɩ d rɩ d vɩɩmã yõod tɩ pidi. D sã n bʋgsd bũmb nins a Zeova sẽn naanã zugu, kɩtdame tɩ d maneg n kɩs sɩd t’a nong-d lame, la t’a yamã la a pãngã ka koak ye. (Yɩɩl 143:5) La tẽeg d Naandã yellã baoodame me tɩ d tags a sẽn dat tɩ d maan bũmb ninsã yelle. D sã n bʋgsd bõn-kãens zugu, na n kɩtame tɩ d rat n maan d sẽn tõe fãa a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ d vɩɩmã tõre, n wilg-a d mi-beoogo.—Koɛ. 12:13.

4. Kiris-neb nins sẽn sɩng n tũud a Zeova na maan yʋʋmã tõe n soka b mens sok-bʋgo, la bõe yĩnga?

⁴ Yãmb sã n sɩng n tũuda a Zeova na maan yʋʋma, yɩta sõma tɩ y sok y meng woto: ‘Mam sẽn ket n tar keelem bilfã, bõe la m tõe n maane?’ Y sẽn yaa kiris-ned yʋʋm sẽn vẽsgã, bũmb la y tõe n maan tɩ y taabã pa tõe ye. Wala makre, y tõe n zãmsa kom-bɩɩsã bũmb nins y sẽn zãms a Zeova nengẽ wã. Y tõe n togsa y tẽed-n-taasã bark nins y sẽn paam Wẽnnaam tũudmã pʋgẽ wã. Rĩm a Davɩɩd ra pʋʋsda a Zeova n kotẽ t’a sõng-a t’a maan woto. A yeelame: “Wẽnnaam, yãmb zãmsa maam hal m yãadem wakate. . . . Baa mam sã n kʋʋl tɩ m zug pelge, bɩ y ra bas maam ye, hal tɩ m tõog n wilg zãmaan-kãngã nebã yãmb nug tʋʋma, la m wilg zãmaan ning sẽn wata yãmb pãngã.”—Yɩɩl 71:17, 18.

5. Wãn to la kãsembã tõe n zãms b tẽed-n-taasã bũmb nins b sẽn bãng b sẽn lebg a Zeova Kaset rãmbã tɛka?

⁵ Wãn to la y tõe n zãms y tẽed-n-taasã bũmb nins y sẽn bãng y sẽn lebg a Zeova Kaset soabã tɛka? Y tõe n boola kom-bɩɩsã tɩ b wa yãmb yirã, tɩ y sõs ne taab tɩ keng b raoodo. Wall y kos-b tɩ b yãag yãmb tɩ y moon koɛɛgã. Woto, b sã n ne yãmb sẽn moond ne yẽesmã, b bãngdame t’a Zeova tʋʋmdã kõt-y-la sũ-noogo. A Elihu yeelame: “Mam tagsame tɩ m na n basame tɩ nin-kẽembã gom n zãms tõnd yʋʋm wʋsg yam.” (Zoob 32:7) Tʋm-tʋmd a Poll sagla saam-bi-pogs nins yʋʋm sẽn vẽsgã tɩ b kõ neb a taabã mak-sõng ne b no-goam la b manesem. A yeelame tɩ pʋg-yãansã segd n ‘zãmsa neb a taabã sẽn yaa sõma.’—Tɩt 2:3.

6. Bõe la kiris-neb nins yʋʋm sẽn vẽsgã tõe n maan n sõng b taabã?

⁶ Yãmb sã n yaa kiris-ned yʋʋm sẽn vẽsge, bũmb wʋsg la y tõe n maan n sõng y taabã. Bõe yĩng tɩ d yet woto? Bũmb kẽer la y mi rũndã-rũndã, tɩ yʋʋm 30 bɩ 40 sẽn looge, y ra pa mi ye. Wala makre, y mii y sẽn tõe n tik Biiblã zug n sõs ne ned tɩ kẽ-a. Y sã n yaa kãsem-soaba, n wa mik tɩ y tẽed-n-taag n maand bũmb sẽn tõe n wa ne yelle, y mii y sẽn tõe n sõng-a to-to. (Gal. 6:1) Tõe tɩ y tara minim tigingã tʋʋm pʋgẽ, tigis-kãsemsã tʋʋm wall Rĩung rot meeb pʋgẽ. Tõe me tɩ y mii y sẽn tõe n sõs ne logtor to-to t’a sak n tɩp d tẽed-n-taag n pa naag ne zɩɩm ye. Baa y sẽn deeg lisgã sã n nan pa kaoose, y tara minim sẽn tõe n naf y taabã. Makre, y sã n tara kambã, y tara minim kambã wubr wɛɛngẽ. Vẽenega, kiris-neb nins sẽn yaa kãsembã tõe n zãmsa b tẽed-n-taasã bũmb wʋsgo, n wilg-b sor la b  keng b raoodo, tɩ naf tigingã neb fãa.—Karm-y Zoob 12:12.

7. Bõe me la kiris-neb nins yʋʋm sẽn vẽsgã tõe n maan n sõng kom-bɩɩsã?

⁷ Bõe me la y tõe n maan n sõng y tẽed-n-taasã? Y tõe n sõnga kom-bɩɩsã tɩ b bãng b sẽn tõe n maan to-to n paam ned n zãms Biiblã, la b sẽn tõe n zãms ned Biiblã to-to. Y sã n yaa saam-bi-poaka, y tõe n sõnga pʋg-bɩɩsã tɩ b bãng b sẽn tõe n ges b kom-bõonegã yell to-to la b tʋm a Zeova tʋʋmdã. Y sã n yaa saam-biiga, y tõe n sõnga kom-bɩɩsã tɩ b sã n na n sõs tigingã taoor bɩ b maan dẽ ne yẽesem, la y sõng-b me tɩ b paam minim koɛɛgã mooneg pʋgẽ. Y sã n tɩ kaag y tẽed-n-taag sẽn kʋʋle, y mii y sẽn na n sõs ne-a to-to tɩ keng a raoodo. Woto me yaa bũmb y sẽn tõe n wilg kom-bɩɩsã. Rẽnd baa y sã n pa le tar pãng wa pĩndã, y ket n tõe n sõnga kom-bɩɩsã wʋsgo. Wẽnnaam Gomdã yeela woto: “Kom-bɩɩs pãng la b waoogre. La nin-kẽemb me zoob-peend la b waoogre.”—Yel. 20:29.

8. Bõe la a Poll maan a kʋʋlem zugẽ?

⁸ Baa tʋm-tʋmd a Poll sẽn wa n kʋʋlã, a kell n tʋma a Zeova tʋʋmdã wʋsgo. Yʋʋmd 61 b sẽn wa n yiis-a bãens roog Rommã, rẽ t’a ra zoe n gilga tẽns wʋsg n moon koɛɛgã, la a seg zu-loeese. A ra tõe n kell n paa Rom n moone. (2 Kor. 11:23-27) A sã n da kell n pa be, yaa vẽeneg tɩ Rom saam-biisã sũur na n yɩɩ noogo. La a Poll yãame tɩ zĩis a taab la b ra rat koe-moondb n yɩɩda. Rẽ n so t’a le sɩng a misioneer tʋʋmdã. Yẽ ne a Tɩmote la a Tɩt kẽnga Efɛɛze, n wa yi be n kẽng Kɛrɛt. Wõnda b kẽnga Masedoan me. (1 Tɩm. 1:3; Tɩt 1:5) A Poll ra magdame n na n kẽng Ɛspayn, la d pa mi a sã n tõogame ye.—Rom 15:24, 28.

9. Tõe tɩ yɩɩ wakat bʋg la a Pɩɛɛr tɩ sõng n moon zĩig koe-moondbã sẽn pa waooge? (Ges-y sõsgã sɩngrẽ fotã.)

⁹ Tʋm-tʋmd a Pɩɛɛr me tɩ sõng n moona zĩig koe-moondbã sẽn pa waooge. Tõe t’a sẽn wa n dabd be wã t’a tara yʋʋm 50 la zaka. Bõe yĩng tɩ d yet woto? Wõnda yẽ ne a Zezi da yaa rog-taase, bɩ a yɩɩda a Zezi bilfu. Rẽnd yẽ ne tʋm-tʋmdb a taabã sẽn wa n tigim Zerizalɛm yʋʋmd 49 wã t’a zemsa yʋʋm 50. (Tʋʋ. 15:7) Yʋʋm a wãn tigis-kãng poore, a Pɩɛɛr kẽnga Babilon. Wõnda a ra rat n moona zʋɩf-rãmbã sẽn yaa wʋsg beenẽ wã. (Gal. 2:9) A sẽn wa n gʋlsd a pipi lɛtrã yʋʋmd 62 t’a ket n bee Babilon. (1 Pɩɛ. 5:13) Tõe tɩ pa yɩ nana ne a Pɩɛɛr t’a tɩ zĩnd sãand weoog ye. La a pa bas t’a yʋʋmã sẽn vẽsgã kɩt t’a pa maan a sẽn tõe tɛk a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ n paam sũ-noog ye.

10, 11. Bõe la a Robert ne a pagã maan b kʋʋlem zugẽ?

¹⁰ Rũndã-rũndã, kiris-neb nins sẽn tar yʋʋm 50 bɩ sẽn yɩɩd woto wã wʋsg mikame tɩ b yɛlã toeemame, tɩ b tõe n maan bũmb kẽer a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ b sẽn da pa tõe n maane. Kẽer yikame n tɩ sõngd n moond zĩis koe-moondbã sẽn pa waooge. A Robert ne a pagã maana woto. B sẽn wa n zems yʋʋm 55, b mikame tɩ bũmb kẽer la b tõe n maan a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ. B ra tara bi-yende, la rẽ tɩ biigã bɩɩme, n tɩ vɩ zĩig a to. B roagdbã me maana kaalem. Sẽn paase, b roagdbã bas-b-la ne ligd bilfu. B magame n mik tɩ b sã n koos b zakã, b tõe n yaoa b samã, tɩ ligdã kell n sek b na rɩ n tãag wakat ning a Robert sẽn na n sɩng a retrɛtã ligd rɩkre. B wʋmame tɩ Bolivi tẽngã, neb wʋsg sakda Biibl zãmsgo, la tɩ beenẽ vɩɩmã pa toog ye. Rẽ n so tɩ b yãk yam n kẽng be. A Robert yeelame: “Yɩl n minim beenẽ vɩɩmã pa yɩ nana ye. Ra yaa toor fasɩ ne Etazĩni vɩɩmã sẽn yaa to-to wã. La d modgrã pa yɩ zaalem ye.”

 ¹¹ A paasa woto: “D tʋmda tigingã tʋʋm wʋsg masã. Neb kẽer la d zãms Biiblã tɩ b reeg lisgu. Zak a ye rãmb la tõnd zãmsd Biiblã, tɩ yaa neb nus sẽn pa zãade. Sẽn paase, b sẽn vɩ tẽn-bil ning pʋgẽ wã zãra ne tigingã. La semen fãa, baa so-toakã sẽn pa nana wã, b modgdame n wat tigissã. Zakã rãmb wɩngda ne a Zeova tũudmã, hal tɩ b bi-kãsengã lebg wakat fãa so-pakda. Woto nooma tõnd wʋsgo.”

12, 13. A Brian sẽn dɩk a retrɛtã poore, bõe la yẽ ne a pagã maan-yã?

¹² Tigims nins sẽn yaa bu-zẽms tigimsã sã n paam tɩ saam-biis la saam-bi-pogs yʋʋm sẽn vẽsg wa teel-ba, nafd-b-la wʋsgo. Sẽn paase, naag nin-kãensã n moon tõe n yɩɩ noog wʋsgo. Wala makre, a Brian sẽn vɩ Ãngeletɛɛrã wilgame tɩ yẽ sẽn wa n dɩk a retrɛtã t’a tara yʋʋm 65, la tɩ yẽ ne a pagã ra tara sẽka, n yaool n pa mi bũmb b sẽn na n maan tɩ kõ-b sũ-noog ye. Ad a sẽn yeele: “Tõnd kambã ra bɩɩme, n pa le vɩ ne tõnd ye. Koɛɛgã mooneg sasa, d ra pa paamd neb sẽn dat n zãms Biiblã me ye. Daar a yembre, mam sega bi-bɩɩg sẽn yaa sinoa n tʋmd inivɛrsite a ye pʋgẽ. Mam yeel-a lame t’a tõe n wa kelga tõnd tigsgã, t’a sak n wa. Rẽ poore, m sɩnga Biibl zãmsg ne-a. Semen a wãn poore, a tʋmd-n-taag sẽn yaa sinoa me sɩngame n tũud-a n wat tigissã. Semen a yiib rẽ poore, a to n sɩng tigissã waoongo, tɩ pa yã n kaoos tɩ naas-n-soab me sɩng ye.”

¹³ A paasame: “Sinoa a nu soab sẽn wa n kos maam Biibl zãmsgo, mam tagsa woto: ‘Mam sẽn tar yʋʋm 65 wã pa rat n yeel tɩ m segd n dɩka retrɛt a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ ye.’ Rẽ n so tɩ m sok m pagã sẽn tar yʋʋm 63 a sã n dat n zãmsa sinoaamdo, t’a sake. D baoa kasɛt-rãmb b sẽn maan n zãmsd nebã sinoaamdã n kelgdẽ. Yʋʋm piig la woto d sẽn sɩng sinoaamdã zãmsgo. Tõnd sẽn moond sinoa-rãmbã kɩtame tɩ yaa wa d pa kʋʋl ye. D sẽn sɩngã tɛka, d zãmsa sinoa-rãmb 112 Biiblã. Bãmb fãa la bal ra wata tigissã. Rũndã-rũndã, b nin-yend n yaa wakat fãa so-pakda.”

14. Bõe la kiris-neb nins yʋʋm sẽn vẽsgã pa segd n yĩmi, la wãn to la a Poll makrã tõe n keng b raoodo?

¹⁴ Pa kiris-neb nins fãa sẽn tar yʋʋm 50 bɩ sẽn yɩɩd rẽ wã n tõe n tʋm a Zeova tʋʋmdã wʋsg ye. Nin-kãensã kẽer laafɩ wã paoodame, tɩ sãndã segd n ges b kamb yelle, wall b roagdb sẽn kʋʋl yelle. La y pa segd n yĩm t’a Zeova nanda modgr ning y sẽn maan a tʋʋmdã pʋgẽ wã ye. Dẽnd wall tɩ y sãam y sũur y sẽn pa tõe n maan bũmb kẽerã, maan-y y sẽn tõe wã ne sũ-noogo. Tẽeg-y tʋm-tʋmd a Poll makrã. A sẽn wa n be bãens roogã, a ra pa le tõe n gilg n moon ye. La ned sã n da wa a nengẽ fãa, a moonda a soabã koɛɛgã, wall a tũnug ne Gʋlsg Sõamyã n keng a tẽebo.—Tʋʋ. 28:16, 30, 31.

15. Bõe yĩng tɩ d nand kiris-neb nins sẽn kʋʋlã?

¹⁵ A Zeova sũur nooma ne bũmb nins sẽn kʋʋl-bã sẽn maand a tʋʋmdã pʋgẽ wã me. A Salomo wilgame tɩ kʋʋlmã wakat pa nana ye. La a Zeova nanda modgr ning kiris-neb nins yʋʋm sẽn vẽsgã sẽn maand n pẽgd-a wã. (Luk 21:2-4) Kiris-nin-kãensã sẽn kõt mak-sõng tẽebã la sũ-marã wɛɛngẽ wã kɩtame tɩ tigingã neb fãa nand-ba.

16. Bõe la a Ann ra pa na n tõog n maane, la bõe la a tõog n maan n waoog Wẽnnaam?

¹⁶ Biiblã goma pʋg-yãang yʋʋr sẽn boond t’a Ann yelle, n yeel t’a ra pẽgda Wẽnnaam ne yẽesem. A Zezi rogmã wakat t’a ra yaa pʋg-kõore, n tar yʋʋm 84. Ra na n yɩɩ toog t’a vɩɩmd n kaoos hal n wa lebg a Zezi karen-biiga, n paam vʋʋsem sõngã zaeeb wall a moon Rĩungã koe-noogã. La a Ann ra maanda bũmb nins a sẽn tõe wã ne sũ-noogo. Biiblã wilgame t’a ra ‘waoogda Wẽnnaam yʋng ne wĩntoogo.’ (Luk 2:36, 37) Maan-kʋʋdã sã n da wa kẽ wẽnd-doogẽ wã yibeoog la zaabr n na n yõog wisdu, nebã ra tigimda taab wẽnd-doogã zak pʋgẽ n pʋʋs b sũyã pʋsẽ na maan minit 30, t’a Ann ra be nin-kãens sʋka. A sẽn wa n yã a Zezi sẽn ket n yaa bi-pɛɛlgã, a “togsa neb nins fãa sẽn gũud Zerizalɛm fãagrã a Zezi yelle.”—Luk 2:38.

17. Wãn to la tigingã neb tõe n sõng kiris-neb nins sẽn kʋʋl wall sẽn bẽedã?

¹⁷ Rũndã-rũndã, d segd n gũusdame n get d sẽn tõe n sõng d tẽed-n-taas nins sẽn kʋʋl wall sẽn bẽedã to-to. B kẽer dat n waa tigissã wall tigis-kãsemsã ne b sũur fãa, la b pa tõe ye. Wãn to la tigingã neb tõe n sõng-ba? Tẽns kẽer pʋsẽ, b maandame tɩ b tõe n pa yir n kelg tigissã ne telefõn. La zĩis sãnda, woto pa bũmb sẽn tõe ye. Baasgo, kiris-neb nins sẽn pa tõe n wa tigissã tõe n teela tũudum hakɩkã. Wala makre, b tõe n pʋʋsa a Zeova n kos t’a ning tigingã barka.—Karm-y Yɩɩl Sõamyã 92:14, 15.

18, 19. a) Wãn to la kiris-neb nins sẽn kʋʋlã tõe n kengd b taabã raood n yaool n pa miẽ? b) Ãnda n tõe n tũ Biiblã saglgã n ‘tẽeg a naandã yelle’?

¹⁸ Kiris-neb nins sẽn kʋʋlã tõeeme n pa mi tɩ b mak-sõngã kengda b tẽed-n-taasã raood wʋsg ye. Tẽeg-y-yã a Ann yelle. A ra kẽnda wẽnd-doogẽ wã daar fãa, yʋʋm wʋsgo. Tõe t’a ra pa mi tɩ b na n gʋlsa a mak-sõngã la a sẽn da nong a Zeova to-to wã Biiblã pʋgẽ, tɩ baa rũndã bɩ neb karemdẽ tɩ kengd b raood ye. Yaa vẽeneg tɩ yãmb sẽn wilgd tɩ y nonga a Zeova tɩ y tẽed-n-taasã neẽ wã, b pa na n tol n yĩm ye. Yaa rẽ la Biiblã sẽn yeel tɩ: “Zoob-peend yaa wa waoogr maanfo. La yaa tɩrlem sor zug la b paamd-a” wã.—Yel. 16:31.

¹⁹ A Zeova tʋʋmdã pʋgẽ, tõnd ned kam fãa tara bũmb a sẽn pa tõe n maane. La d sã n ket n tar keelem bilfu, bɩ d maan d sẽn tõe fãa n ‘tẽeg d naandã yell tɩ d toogã wakat nan ka ta ye.’—Koɛ. 12:1.