META jkun itir, ajruplan ġett joħloq tidwir mgħaġġel fl-​arja fit-​truf tal-​ġwienaħ. Din l-​arja li tobrom, imsejħa vortiċi, toħloq frizzjoni, u b’hekk iżżid il-​konsum tal-​fjuwil. Teffettwa ħażin ukoll lill-​ajruplani li jkunu qed isegwu fil-​qrib. B’hekk, ajruplani li jkunu se jitilqu mill-​istess runway iridu jħallu biżżejjed ħin bejniethom biex il-​vortiċi jisfaw fix-​xejn.

Inġiniera tal-​ajruplani skoprew mod kif inaqqsu dawn il-​problemi. Is-​soluzzjoni tagħhom? Ġwienaħ żgħar vertikali li ġew ispirati mir-​rix f’tarf il-​ġewnaħ milwi ’l fuq t’għasafar li jtiru fl-​għoli, bħall-​kuċċarda prima, l-​ajkli, u ċ-​ċikonji.

Ikkunsidra: Waqt it-​titjir, ir-​rix f’tarf il-​ġwienaħ taʼ dawn l-​għasafar kbar jiltewa ’l fuq sakemm ikun kważi vertikali. Dan jagħmel bilanċ tajjeb bejn kemm il-​ġwienaħ ikunu kapaċi jtellgħu l-​għasfur iktar ’il fuq u l-​inqas tul tal-​ġwienaħ. Itejjeb ukoll l-​aċċelerazzjoni u l-​veloċità. L-​inġiniera ddisinjaw ġwienaħ t’ajruplani b’forma simili. Billi użaw apparat innovattiv biex isir magħruf x’effett ikollha l-​arja li tgħaddi b’veloċità minn fuq il-​ġwienaħ, sabu li jekk tarf il-​ġwienaħ jiġi milwi preċiżament skont ’il fejn tkun sejra l-​arja, l-​aċċelerazzjoni u l-​veloċità tal-​ajruplan jitjiebu—illum b’sa 10 fil-​mija jew iżjed. Ir-​raġuni? Il-​ġwienaħ żgħar vertikali jnaqqsu l-​frizzjoni billi jnaqqsu l-​vortiċi. Iżjed minn hekk, il-​ġwienaħ żgħar vertikali joħolqu wkoll imbottatura li “tagħmel tajjeb għal ftit mill-​frizzjoni li s-​soltu jkollu l-​ajruplan,” tgħid l-​Encyclopedia of Flight.

B’hekk, il-​ġwienaħ żgħar vertikali jippermettu lill-​ajruplani jtiru iżjed ’il bogħod, jitgħabbew b’iżjed piż, ikollhom ġwienaħ iqsar—li jagħmluha iżjed faċli biex jipparkjaw—u jiffrankaw il-​fjuwil. Pereżempju, fl-​2010, il-​kumpaniji tal-​ajru “madwar id-​dinja ffrankaw 2 biljun gallun fjuwil tal-​ġettijiet” u kkontribwew għal tnaqqis kbir fit-​tinġis tal-​ajruplani, jgħid rapport tal-​aħbarijiet tan-​NASA.

Int x’taħseb? Tarf il-​ġewnaħ milwi ’l fuq tal-​għasafar li jtiru fl-​għoli ġie bl-​evoluzzjoni? Jew ġie disinjat?