EŻATT qabel ma rritorna s-sema, Ġesù inkariga lid-dixxipli tiegħu biex jixhdu dwaru “f’Ġerusalemm u fil-Lhudija kollha u fis-Samarija u sa l-iktar parti mbiegħda taʼ l-art.” (Atti 1:8) Id-dixxipli għamlu dan b’żelu u b’kuraġġ. Iżda, il-ministeru tagħhom f’Ġerusalemm ma damx ma qanqal oppożizzjoni qawwija kontrihom, u dan wassal biex Stiefnu jiġi maqtul bħala martri. Ħafna mid-dixxipli taʼ Ġesù stkennew f’Antjokja, is-Sirja, waħda mill-akbar bliet fl-Imperu Ruman, xi 550 kilometru lejn it-Tramuntana taʼ Ġerusalemm.—Atti 11:19.

F’Antjokja, id-dixxipli baqgħu jippritkaw “l-aħbar tajba” taʼ Ġesù, u ħafna wħud li ma kinux Lhud bdew jemmnu. (Atti 11:20, 21) Għalkemm il-Grieg kien il-lingwa komuni ġo Antjokja, barra mill-belt u fil-provinċja, is-Sirjak kien il-lingwa tan-nies.

Fit-tieni seklu, hekk kif żdied in-numru taʼ Kristjani li jitkellmu bis-Sirjak, kien hemm bżonn li l-“aħbar tajba” tiġi tradotta bil-lingwa tagħhom. Għalhekk, jidher li partijiet tal-Iskrittura Griega Kristjana ġew tradotti l-ewwel bis-Sirjak, u mhux bil-Latin.

 Madwar is-sena 170 WK, il-kittieb Sirjan Tatian (madwar 120-173 WK) għaqqad l-erbaʼ Evanġelji mnebbħin u, bil-Grieg jew bis-Sirjak, għamel ktieb li hu msejjaħ id-Diatessaron, kelma Griega li tfisser “permezz tal-erbaʼ [Evanġelji].” Maż-żmien, Efrajm is-Sirjan (madwar 310-373 WK) ħareġ ktieb b’kummenti dwar id-Diatessaron, u b’hekk nafu li dan kien qed jintuża mill-Kristjani Sirjani.

Id-Diatessaron hu taʼ interess kbir għalina llum. Għala? Wara l-1801, xi studjużi saħqu li l-Evanġelji nkitbu bejn is-sena 130 WK u s-sena 170 WK, u b’hekk ma setgħux ikunu rakkonti ġenwini tal-ħajja taʼ Ġesù. Però, minn dak iż-żmien ’l hawn instabu manuskritti qodma tad-Diatessaron. Dawn urew biċ-ċar li sa madwar is-sena 150 WK, ħafna nies kienu midħla tal-Evanġelji taʼ Mattew, Marku, Luqa, u Ġwanni. Għalhekk, bilfors li nkitbu qabel. Ukoll, meta Tatian kien qed jagħmel id-Diatessaron, prinċipalment uża l-erbaʼ Evanġelji aċċettati. Dan juri ċar li l-evanġelji apokrifi ma kinux jitqiesu bħala li huma taʼ min joqgħod fuqhom jew li huma parti mill-Iskrittura Mqaddsa.

Madwar is-sena 400 WK, traduzzjoni tal-Bibbja bis-Sirjak bdiet tintuża fit-Tramuntana tal-Mesopotamja. Din it-traduzzjoni abbli saret bejn is-sena 100 WK u s-sena 300 WK, u kienet tinkludi l-kotba kollha tal-Bibbja ħlief it-2 Pietru, it-2 u t-3 Ġwanni, Ġuda, u r-Rivelazzjoni. Hi magħrufa bħala l-Pexitta, kelma li tfisser “Sempliċi” jew “Ċar.” Il-Pexitta hi ktieb antik u importanti ħafna li jgħallimna dwar kif kien qed jitwassal il-messaġġ tal-Bibbja fil-qedem.

Taʼ interess, wieħed mill-manuskritti tal-Pexitta għandu miktub fuqu d-data 459/460 WK, u dan jagħmlu l-iktar manuskritt tal-Bibbja antik b’data eżatta. Madwar is-sena 508 WK, saret reviżjoni tal-Pexitta u din inkludiet il-ħames kotba li kienu neqsin. Saret magħrufa bħala l-Philoxenian Version.

Sa madwar is-sena 1800, kważi l-kopji kollha bil-Grieg tal-Iskrittura Griega Kristjana kienu minn xi 400 WK ’l quddiem. Għalhekk, l-istudjużi tal-Bibbja kienu partikularment interessati f’verżjonijiet bikrin tal-Bibbja bħalma huma l-Vulgata Latina u l-Pexitta Sirjaka. Dak iż-żmien, xi wħud emmnu li l-Pexitta fil-fatt kienet reviżjoni taʼ verżjoni iktar antika bis-Sirjak. Imma qatt ma kien instab ktieb bħal dan. Ladarba l-Bibbja bis-Sirjak bdiet tiġi tradotta madwar is-sena 100 WK, kieku kien hemm verżjoni iktar bikrija din kienet se tikxef iktar dwar l-istorja taʼ traduzzjonijiet tal-Bibbja fil-qedem—xi ħaġa imprezzabbli għall-istudjużi tal-Bibbja! Tgħid veru kien hemm verżjoni iktar antika bis-Sirjak? Kienet se tinstab?

Iva! Infatti, instabu tnejn minn dawn il-manuskritti prezzjużi bis-Sirjak. L-ewwel wieħed hu manuskritt taʼ madwar is-sena 400 WK. Kien fost għadd kbir taʼ manuskritti bis-Sirjak li akkwista l-British Museum fl-1842 minn monasterju fid-Deżert Nitrian fl-Eġittu. Kien jissejjaħ is-Sirjaka Kuretonjana għax instab u ġie ppubblikat minn William Cureton, li kien jieħu ħsieb il-manuskritti fil-mużew. Dan id-dokument prezzjuż fih l-erbaʼ Evanġelji f’dan l-ordni: Mattew, Marku, Ġwanni, u Luqa.

It-tieni manuskritt li għadu jeżisti hu s-Sirjaku Sinajtiku. Dan instab miż-żewġt aħwa tewmin avventurużi li ssemmew fil-bidu taʼ dan l-artiklu. Għalkemm Agnes qatt ma marret l-università, hi tgħallmet tmien lingwi barranin, u waħda minnhom kienet is-Sirjak. Fl-1892, Agnes għamlet skoperta tal-għaġeb fil-monasterju taʼ Santa Katerina fl-Eġittu.

 Hemmhekk, f’kamra mudlama, sabet manuskritt bis-Sirjak. Skont dak li kitbet hi stess, “kien maħmuġ ħafna u l-paġni tiegħu kienu kważi kollha mwaħħlin flimkien għax kien ilu ma jintmess minn xi ħadd” għal sekli sħaħ. Kien manuskritt li fih il-kitba oriġinali kienet ġiet imħassra. Iktar tard, xi ħadd kien kiteb fih bis-Sirjak dwar il-qaddisin nisa. Madanakollu, Agnes għarfet ftit mill-kitba oriġinali u l-kliem “taʼ Mattew,” “taʼ Marku,” jew “taʼ Luqa” fin-naħa taʼ fuq tal-paġna. F’idejha kellha ktieb bis-Sirjak kważi komplut tal-erbaʼ Evanġelji! L-istudjużi issa jaħsbu li dan il-ktieb inkiteb ftit qabel is-sena 400 WK.

Is-Sirjaku Sinajtiku jitqies bħala wieħed mill-iktar manuskritti tal-Bibbja importanti li qatt ġie skopert, importanti daqs manuskritti bil-Grieg bħalma huma l-Manuskritt Sinajtiku u l-Manuskritt tal-Vatikan. Issa hu maħsub li kemm il-Manuskritt Kuretonjan kif ukoll il-Manuskritt Sinajtiku huma kopji tal-Evanġelji bis-Sirjak qodma li nkitbu madwar is-sena 200 WK.

Jistgħu dawn il-manuskritti jkunu utli għall-istudenti tal-Bibbja llum il-ġurnata? Dażgur! Pereżempju, ikkunsidra l-hekk imsejħa konklużjoni twila tal-Evanġelju taʼ Marku, li f’xi Bibbji tidher wara Marku 16:8. Din tidher fil-Manuskritt Alessandrin bil-Grieg li nkiteb wara s-sena 400 WK, fil-Vulgata Latina, u f’postijiet oħra. Imma ż-żewġ manuskritti bil-Grieg li huma taʼ min joqgħod fuqhom u li nkitbu bejn 301 WK u 400 WK—jiġifieri, il-Manuskritt Sinajtiku u l-Manuskritt tal-Vatikan—it-tnejn jispiċċaw f’Marku 16:8. Is-Sirjaku Sinajtiku wkoll m’għandux din il-konklużjoni twila, u dan jagħti iktar prova li l-konklużjoni twila ġiet miżjuda wara u li ma kinitx parti oriġinali tal-Evanġelju taʼ Marku.

Ikkunsidra eżempju ieħor. Wara l-1801, kważi t-traduzzjonijiet kollha tal-Bibbja kellhom ħsieb miżjud fl-1 Ġwanni 5:7 li b’mod falz appoġġa t-Trinità. Però, dan il-kliem ma jidhirx fl-eqdem manuskritti bil-Grieg. Lanqas ma jidher fil-Pexitta, u b’hekk juri b’mod ċar li dan il-ħsieb miżjud fl-1 Ġwanni 5:7 mhuwiex parti mit-test oriġinali tal-Bibbja.

Jidher ċar li, kif wiegħed, Alla Ġeħova pproteġa l-Kelma Mqaddsa tiegħu. Fiha nsibu dan il-ħsieb li jserrħilna moħħna: “Il-ħaxix aħdar nixef, l-inwar dbiel; imma l-kelma t’Alla tagħna, din tibqaʼ għal dejjem.” (Isaija 40:8; 1 Pietru 1:25) Il-verżjoni tal-Bibbja magħrufa bħala l-Pexitta għandha sehem żgħir imma importanti f’li jitqassam il-messaġġ tal-Bibbja b’eżattezza lill-bnedmin kollha.