ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင်က အောက်တိုဘာလ နှောင်းပိုင်းမှာ ကျင်းပမယ့် ယူအန် အထွေထွေ အစည်းအဝေးမှာ အီရီထရီးယားက လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုနဲ့ပတ်သက်တဲ့ နောက်ဆုံးရ အချက်အလက်တွေကို အစီရင်ခံသွားပါမယ်။ ဒီကော်မရှင်ကို ၂၀၁၄၊ ဇွန်လမှာ ဖွဲ့စည်းခဲ့တယ်။ နိုင်ငံသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်ကို အီရီထရီးယား အစိုးရ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ချိုးဖောက်နေမှုကို စုံစမ်းဖို့ တစ်နှစ် လုပ်ပိုင်ခွင့် ရထားတယ်။ a

“အီရီထရီးယား အစိုးရရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုဟာ အကွက်ကျတယ်၊ ကျယ်ပြန့်တယ်၊ ပြင်းထန်တယ်” လို့ ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင် (COIE) ကောက်ချက်ချတယ်။ ၂၀၁၅၊ ဇွန် ၂၃ မှာ ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင်က စုံစမ်းတွေ့ရှိချက်၊ အဆိုပြုချက်တွေ ပါဝင်တဲ့ အစီရင်ခံစာကို ဂျီနီဗာမြို့မှာ ရှိတဲ့ ယူအန် လူ့အခွင့်အရေး ကောင်စီ (HRC) ဆီ တင်ပြခဲ့တယ်။ ၂၀၁၅၊ အောက်တိုဘာ ၂၉ မှာလည်း နယူးယောက်မြို့၊ ယူအန် အထွေထွေ အစည်းအဝေး တတိယ ကော်မတီဆီ နောက်ဆုံးရ အချက်အလက်တွေနဲ့အတူ နောက်တစ်ကြိမ် လျှောက်လဲသွားမှာ ဖြစ်တယ်။ b

ယူအန် လူ့အခွင့်အရေး ကောင်စီဆီ တင်ပြတဲ့ အစီရင်ခံစာအပြင် ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင်က စာမျက်နှာ ၄၈၄ မျက်နှာပါ အစီရင်ခံစာ တစ်စောင်ကိုလည်း ထပ်ဆင့် တင်သွင်းခဲ့တယ်။ အဲဒီအစီရင်ခံစာမှာ ပါတဲ့ စုံစမ်းတွေ့ရှိမှု အသေးစိတ် ဖော်ပြချက်တွေက ယေဟောဝါသက်သေတွေ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခံနေရမှုကို အာရုံစိုက်မိစေတယ်။ သက်သေခံတွေ နိုင်ငံရေးမှာ ကြားနေလို့ဆိုပြီး အီရီးထရီးယား အစိုးရက ၁၉၉၃၊ လွတ်လပ်ရေး ရပြီးချိန်ကစပြီး ပစ်မှတ်ထား နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခဲ့တယ်။ ပြင်းထန်ဆိုးရွားတဲ့ အကျဉ်းထောင်တွေမှာ သက်သေခံတွေ နှစ်ရှည် ထောင်ချခံရပြီး နှိပ်စက်ခံရကြတယ်။ သက်သေခံတွေကို အစိုးရက နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် ရုပ်သိမ်းတယ်။ မှတ်ပုံတင် အချက်အလက်တွေ သိမ်းတယ်။ အစိုးရအလုပ်တွေကနေ ထုတ်ပစ်တယ်။ စီးပွားရေး လိုင်စင်တွေ သိမ်းတယ်။ နိုင်ငံသားတစ်ယောက်ရဲ့ ခံစားခွင့်တွေ မပေးဘူး။

အကြံပြုချက်များစွာ ဖော်ပြပြီးတဲ့နောက် ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင်က အီရီထရီးယား အစိုးရကို အောက်ပါအချက်တွေ လုပ်ဆောင်သင့်တယ်လို့ ဖော်ပြတယ်။

“ယေဟောဝါသက်သေတွေ အပါအဝင် ဘာသာရေး အုပ်စုတွေကို ပစ်မှတ်ထား နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းတာတွေ ရပ်တန့်ရန်၊ နိုင်ငံသား ဖြစ်ခွင့်နဲ့အတူ သက်ဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးတွေ ပြန်ပေးအပ်ရန်။”

“တရားဝင် ခွင့်ပြုချက်မရထားတဲ့ ဘာသာရေးတွေကို နှိပ်ကွပ်တဲ့အနေနဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေအပြင် လက်နက်ကိုင် တိုက်ပွဲမဝင်သူတွေကို အတင်း နှင်ထုတ်နေမှုများ ရပ်တန့်ရန်။” c

ဂျီနီဗာမြို့မှာ ယူအန် စုံစမ်းရေး ကော်မရှင်တင်ပြပြီးနောက် ၂၀၁၅၊ ဇွန် ၃၀ မှာ ယူအန် လူ့အခွင့်အရေး ကောင်စီက “လူ့အခွင့်အရေးကို အီရီထရီးယား အစိုးရ အကွက်ချ၊ ကျယ်ကျယ်ပြန်ပြန့်၊ ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချိုးဖောက်နေမှုကို အပြင်းအထန် ရှုတ်ချပြီး” ဆုံးဖြတ်ချက် တစ်ရပ် ချခဲ့တယ်။ d ဒီဆုံးဖြတ်ချက်မှာ ယေဟောဝါသက်သေတွေစပ်လျဉ်းတဲ့ ကော်မရှင်ရဲ့ “အဆိုပြုချက်တွေကို ချက်ချင်း အကောင်အထည်ဖော်ဖို့” ယူအန် လူ့အခွင့်အရေး ကောင်စီက အီရီထရီးယားအစိုးရကို တိုက်တွန်းထားတယ်။ အောက်ပါအချက်တွေကို လုပ်ဆောင်ဖို့လည်း တိုက်တွန်းထားတယ်။

• “နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် ရုပ်သိမ်းတာ၊ ညှဉ်းပန်းမှု၊ ရက်စက်စွာ၊ လူမဆန်စွာ နှိပ်စက်မှုတွေကို ရပ်တန့်ရန်။”

• “ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံရသူတွေအတွက် လွတ်လပ်တဲ့၊ မျှတတဲ့ တရားစီရင်ရေး ရစေရန်။”

• “လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာ တွေးခေါ်ခွင့်၊ သိစိတ်၊ ဘာသာရေး၊ ယုံကြည်ချက်တွေမှာ လွတ်လပ်ခွင့်၊ အေးချမ်းစွာ စုဝေး ပေါင်းသင်းခွင့် ရှိခြင်းဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကို လေးစားလိုက်နာရန်။”

အီရီထရီးယားမှာ လက်ရှိ ယေဟောဝါသက်သေ ၅၄ ယောက်၊ သူတို့အနက် သုံးဦးက ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံထားရတာ ၂၁ နှစ် ကျော်ပြီ။ တစ်ယောက်ကို အမှုစွဲဆိုခြင်း၊ ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်း မရှိဘူး။ တချို့ကို သတ္တု ကွန်တိန်နာတွေ၊ မြေတစ်ဝက်မြှုပ် ဆောက်ထားတဲ့အဆောက်အအုံတွေမှာ ဖမ်းချုပ်ထားတယ်။ အခြေအနေ ဆိုးလွန်းတဲ့၊ အပူလွန်၊ အအေးလွန်တဲ့ နေရာတွေပါ။ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ အီရီထရီးယားမှာရှိတဲ့ ညီအစ်ကို/မတွေ ဒုက္ခခံနေရတာကို သိကြပြီး နှိပ်စက်ညှဉ်းဆဲနေတာကို အစိုးရ ရပ်တန့်ပေးဖို့ မျှော်လင့်နေကြတယ်။