¿Tijmajtoya?
¿Tlake tlamantli kinextia israeleuanij nelia tlatekipanojkej ipan Egipto kej Biblia kiijtoua?
Biblia kiijtoua teipa kema madiáneuanij kiuikakej José ipan Egipto, itata uan iikniuaj kiskej tlen Canaán uan yajkej Egipto. Inijuantij mochantitoj ipan Gosén, kampa nopa ueyatl Nilo monamiki ika ueyi atl Mediterráneo (Gén. 47:1, 6). Israeleuanij “tlauel momiakilijtiajkej” uan kipixkej “chikaualistli”. Yeka, egiptoeuanij pejkej majmauij uan kinchiualtijkej israeleuanij ma elikaj inintekipanojkauaj (Éx. 1:7-14).
Maske ipan ni tonali se keskij ixtlamatinij kiijtouaj tlen ijkuilijtok ipan Biblia amo nelia panok, onka se keski tlamantli tlen kinextia ipan altepetl Egipto itstoyaj semitas * katli kinchiualtiyayaj ma tlatekipanokaj.
Nopa arqueólogos kipantijtokej kampa uejkajkia mochantijtoyaj maseualmej ipan Egipto (ika norte). Nopa ixtlamatketl John Bimson kiijtoua kiasitokej kipano se 20 imiaka kampa mochantijtoyaj semitas. Nojkia, James Hoffmeier, katli momachtijtok tlen uejkajkia panok ipan Egipto, kiijtok: “Uelis ipan 1800 uan tlanki ipan 1540 a.u.J., katli kamanaltiyayaj tlajtoli semíticas tlen itstoyaj ipan Asia occidental yajkej ipan altepetl Egipto”. James Hoffmeier nojua kiijtoua: “Nopa tonali eli sanse kema itstoyaj israeleuanij ininuejkapantatauaj, kej kiijtoua Génesis”.
Ipan Egipto (ika sur), kipantijtokej sekinok tlamantli tlen kinextia nelia panok tlen kiijtoua Biblia. Se amatlajkuiloli tlen kiijkuilojkej uejkajkia (uelis ipan xiuitl 2000 uan tlanki 1600 a.u.J.), kiijtoua inintoka katli tlatekipanouayayaj ipan se kali. Nopaya ijkuilijtok kipano 40 tokajyotl uan nochi elij semitas. Nopa tlatekipanouanij tlakualchiuayayaj, tlajtsomayayaj uan tlen ueli tekitl kichiuayayaj. Hoffmeier kiijtoua: “Pampa itstoyaj kipano 40 semitas ipan tlali Tebaida [sur tlen Egipto], uajka uelis ipan nochi Egipto tlauel miakej semitas itstoyaj, uan nojua tlauel miakej itstoyaj kampa nopa ueyatl Nilo monamiki ika ueyi atl Mediterráneo”.
Nopa arqueólogo David Rohl kiijkuilok se keski tlen nopa tokajyotl “nesi kikixtijtokej ipan Biblia”. Ipan nopa amatlajkuiloli tlen kipantijkej ijkuilijtok nopa tokajyotl Isacar, Aser uan Sifra (Éx. 1:3, 4, 15). Nopa arqueólogo kiijtoua: “Ni tlamantli kinextia israeleuanij nelia kinchiualtijkej ma tlatekipanokaj ipan Egipto”.
Nopa ixtlamatketl John Bimson kiijtoua: “Tlen kipantijtokej kinextia nelia melauak kema Biblia kiijtoua israeleuanij tlatekipanojkej ipan Egipto uan kema kiijtoua kenijkatsa kiskej tlen nopa altepetl”.
^ párr. 4 Nopa tlajtoli semita uala tlen nopa tokajyotl Sem, se Noé ikone. Uelis Sem ichampoyouaj nojkia eliyayaj elamitas, asiriaeuanij, nopa achtoui caldeos, hebreos, siriaeuanij uan sekinok pilaltepetsitsij tlen Arabia.
