1, 2. 1) ¿Katiyejua kualneskayomej techpaleuis maj tikixnamikikan ouijkayomej? 2) ¿Keniuj tikonmelauaskia tein kijtosneki takuaujtamatilis? Xikonijto se neskayot.

 TIKTEKITILISKEJ Jiova techualkuilia yolpakilis, sayoj ke amo techajchiuilia kuejmolmej tein tel miakej kipanouaj, uan no uelis titajyouiskej ‘ika por tochipaukanemilis’ (1 Ped. 3:14; 5:8, 9; 1 Cor. 10:13). Tikyekmatij ke moneki tikpiaskej takuaujtamatilis uan yolchikaualis uan ijkon uelis tikixnamikiskej nejon ouijkayomej.

² Sayoj ke, ¿toni kijtosneki takuaujtamatilis? Tatitanil Pablo kijtoj: “Kuak titakuautamatij iuan Dios, ijkuakon timoyekmatiltiaj ya ke se tonal [tikselitiue] [...] ten axkan tikyolikachixtokke. Uan [...] timoyekmatiltiaj ya ke yek melau motamichiuaki nochi ne ten ayamo tikitstinemij” (Heb. 11:1). Tajtol griego tein mokepa “timoyekmatiltiaj” motelkuia itech se amat tein kimakayaj aksa keman teisa kikouaya uan ika nejon kiyeknextiaya ke kiseliskia tein iaxka yeskia. No ijkon, akin takuaujtamati ke mochiuas tein Dios motenkaua, kemej yeskia kipia se amat tein kiyeknextia ke kiselis tein kichia. Keman titakuaujtamatij, amo tiomeyolouaj ke mochiuas nochi tein Jiova motenkaua uan tikyekmatij ke nochi tein techiluia itech iTajtol melauak panos maski ayamo tikitaj.

3, 4. 1) ¿Toni kijtosneki yolchikaualis? 2) ¿Toni uelis techpaleuis maj tikpiakan okachi takuaujtamatilis uan yolchikaualis?

³ Uan yolchikaualis kijtosneki ke aksa amo tajtoua ika moujkayot uan kichiua tein moneki maski onkas ouijkayomej oso uelis kipolos inemilis. No kinextia ke takuaujtamati ika tein kichiua uan amo kikaua tein kineltoka, maski tajyouis (Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7).

⁴ Tein melauj, tinochin moneki tikpiaskej yolchikaualis uan takuaujtamatilis. Sayoj ke, ¿toni uelis tikchiuaskej komo tikmachiliaj ke techpoloua takuaujtamatilis uan yolchikaualis? Komo timomachtiaj neskayot tein kikaujkej miakej takamej uan siuamej tein nenkej ne uejkauj akin kinextijkej nejin kualneskayomej, uan ijkon tikpiaskej okachi takuaujtamatilis uan yolchikaualis.

5. ¿Toni monekia kipias Josué uan ijkon kuali taixyekanaskia?

⁵ Axkan maj tikitakan tein panok kemej 3,500 xiujmej achto. Nejin mochiuak 40 xiujmej satepan ke Jiova, ika ichikaualis, kinkixtij israelitas ompa Egipto kampa kinteltekitiltiayaj. Tanauatijkej Moisés akin kiixyekanak xolal Israel nochi nejon xiujmej, momikilij keman kipiaya 120 xiujmej ompa ikuapan tepet Nebo, satepan ke kiuejkaitak Tal tein Jiova motenkaujka kinmakas. Akin mochiuak yankuik taixyekankej yejua Josué akin “kitelpiaya tamatilis tein espíritu kitemaka” (Deut. 34:1-9). Israelitas yayaj moaxkatilitij Canaán, uan Josué monekia kipias itamatilis Jiova uan ijkon kuali kinixyekanaskia. Uan no monekia kinextis takuaujtamatilis iuan Jiova uan yolchikaualis (Deut. 31:22, 23).

6. 1) Kemej kijtoua Josué 23:6, ¿keyej moneki tiknextiskej yolchikaualis? 2) ¿Toni techmachtia Hechos 4:18-20 uan 5:29?

⁶ Tamatilis, yolchikaualis uan takuaujtamatilis tein kinextij Josué itech nochi xiujmej tein kinuikilij moaxkatiliskej Canaán, tiknemiliaj ke kinyolchikauak israelitas. Amo sayoj monekia kinextiskej yolchikaualis itech neteuilis, ta no keman monekia kitakamatiskej Dios. Itech tanojnots tein kitemakak Josué achtopa ke momikiliskia, kiniluij: “Moneki nanmoyolchikauaskej uan ijkon nankitakamatiskej uan nankichiuaskej nochi tein ijkuiliujtok itech amaix tein kipia tanauatil tein Moisés kiselij, uan amo keman xikauakan nion nanmoyekmakopa nion nanmoopochmakopa” (Jos. 23:6). Axkan tejuan no moneki tiknextiskej yolchikaualis uan ijkon uelis nochipa tiktakamatiskej Jiova. Kemansa taltikpakneminij uelis techiluiskej maj tikchiuakan teisa tein kitapanauilia itanejnekilis Jiova (xikonixtajtolti Hechos 4:18-20 uan 5:29). Sayoj ke komo titakuaujtamatij iuan Dios uan tikchiuaj netataujtil, yejuatsin techmakas yolchikaualis tein techpaleuis maj amo tikauakan.

7. ¿Toni monekia kichiuas Josué uan ijkon kipiaskia yolchikaualis uan kuali kichiuaskia tein Jiova kinauatij?

⁷ Komo tiknekij tikpiaskej yolchikaualis tein techpaleuis maj tikchiuakan itanejnekilis Dios, moneki timomachtiskej iTajtol uan tiktakamatiskej. Yejua nejon tein Jiova kiyolmajxitij Josué satepan ke momikilij Moisés: “Ximoyolchikaua uan ijkon uelis tikchiuas nochi tanauatil tein Moisés notekitikauj mitsnauatij. [...] Nejin amaix tein kipia tanauatil maj amo kitalkaui motenoj, uan youal uan tonal moneki tikixtajtoltis ichtaka, uan ijkon uelis tikyekitas keniuj tikchiuas nochi tein ompa ijkuiliujtok, porin ijkon tikpias tein yekmelauj kuali uan tikchiuas teisa ika tamatilis” (Jos. 1:7, 8). Josué tatakamatik uan yejua ika kuali kichiuak tein Jiova kinauatij. Komo tejuan no ijkon tikchiuaj, tikpiaskej yolchikaualis uan kuali tikchiuaskej tekit tein Jiova techmakatok.

8. ¿Katiyejua yeski texto itech xiuit 2013 uan keniuj tikonnemilia ke mitsonpaleuis?

⁸ Jiova kiiluij Josué nejin tajtolmej tein semi kipaleuij: “Ximoyolchikaua. Amo ximotelmoujti, porin Jiova moDios yetok mouan kampa yeski tiyas” (Jos. 1:9). Axkan amo no onkak keyej timouiskej, porin maski tikpanotoskej uejueyi tayejyekolis, Jiova touan yetok. Yejua ika texto itech xiuit 2013 yejua nejin: “Ximoyolchikaua. Jiova moDios yetok mouan”, uan moixpejpenak porin mochia maj techyolchikaua itech  nejin xiuit. Uan no, moajsij okseki neskayomej tein kikaujkej akin kinextijkej takuaujtamatilis uan yolchikaualis tein no techyolchikauas. Maj tikitakan seki.

9. ¿Keniuj kinextij Rahab ke kipiaya takuaujtamatilis uan yolchikaualis?

⁹ Keman Josué kintitanik ome takamej maj kipijpiatij Canaán, Rahab, se siuat auilnenkej kintatij uan akin kiixnamikiaj xolal Israel oksekopa kintitanik. Kemej Rahab kinextij yolchikaualis uan takuaujtamatilis, yejua uan ichankauan momakixtijkej keman israelitas moaxkatilijkej xolal Jericó (Heb. 11:30, 31; Sant. 2:25). Sayoj ke Rahab monekik amo kisentokas auilnemis, uan ijkon ueliskia kiyolpaktis Dios. Axkan sekin tokniuan no kinextianij takuaujtamatilis uan yolchikaualis uan kipatanij inintachiualisuan.

10. ¿Toni kipanotoya Rut keman mochiuak itekitikauj Jiova, uan keniuj kitatiochiuij yejuatsin?

¹⁰ Satepan ke momikilij Josué, Rut, se siuat akin katka kayot Moab, kinextij yolchikaualis uan mochiuak itekitikauj Jiova. Itakauj, akin amo nemiaok, katka israelita, yejua ika Rut xa tepitsin kiixmatiaya Jiova. Imonan, Noemí, akin amo no nemiaok itakauj uan moajsia Moab, kinemilij mokepas itech xolal Belén ompa Israel. Itech ojti, Noemí kitataujtij isiuamon maj mokepa Moab, sayoj ke Rut kinankilij: “Amo xiksentoka xinechtataujti maj nimitskaua uan maj amo mouan niyouj [...]. Moxolal yeski noxolal uan moDios noDios” (Rut 1:16). Rut kiixtalijka kichiuas kemej kijtojka. Satepan Boaz, se ichankauj Noemí, monamiktij iuan Rut uan kipiakej se konetsin. Uan itech ichankauan ualeujkej David uan Jesús. Nejin kinextia ke Jiova kintatiochiuia akin kinextiaj takuaujtamatilis uan yolchikaualis (Rut 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6).

11. ¿Keniuj kinextijkej yolchikaualis Jehoiadá uan Jehoseba, uan toni tein kuali kiualkuik?

¹¹ Okachi tikpiaj takuaujtamatilis uan yolchikaualis keman tikitaj ke Jiova kinpaleuia akin kitayekanaltiaj itanejnekilis uan kitemouaj maj kuali yetokan oksekin. Kemej neskayot, maj tikitakan tein kichiujkej tayekankatiopixkat Jehoiadá uan inamik Jehoseba. Satepan ke momikilij tekiuaj Ocozías, imomaj, Atalía, kintamimiktijtoyaya akin kiseliskiaj tekiuajyot uan yejua moixtalij kemej tekiuaj. Sayoj ke, maski ueliskiaj kipoloskej ininnemilis, Jehoiadá uan Jehoseba kimakixtijkej Jehoás akin sayoj yejua amo kimiktijkej, uan kitatijkej chikuasen xiuit. Itech chikometika xiuit, nejin takat uan siuat namikuanij akin kinextijkej yolchikaualis, uelik kichiujkej maj Jehoás mochiuani tekiuaj uan maj kimiktianij Atalía (2 Rey. 11:1-16). Satepan, Jehoiadá tapaleuij keman yankuik tekiuaj Jehoás kiixtalij kiyekchijchiuas templo. Uan keman Jehoiadá momikilij, ijkuak kipiaya 130 xiujmej, kipachojkej iniuan tekiuanij “porin kichiujka tein kuali itech Israel uan iuan Dios akin melauak uan Ichan” (2 Crón. 24:15, 16). Yolchikaualis tein kinextijkej Jehoiadá uan inamik tapaleuij maj amo poliuini ichankauan David, kampa ualaskia Mesías.

12. ¿Keniuj kinextij yolchikaualis Ébed-mélec?

¹² Ébed-mélec, se takat akin kipiaya tanauatil ichan tekiuaj Sedequías, kimakixtij tanauatijkej Jeremías maski ueliskia kipolos inemilis. Akin taixyekanayaj Judá kijtouilijkej Jeremías ke kiixnamikia tekiuaj. Sedequías kinmaktilij, uan yejuan kipantamotkej itech se uejkatan taltekoch kampa onkaya sokit, porin kinekiaj maj ompa miki (Jer. 38:4-6). Ébed-mélec kitajtouij Jeremías iixpan Sedequías, maski ueliskia kipolos inemilis, porin taixyekananij kiteltauelitayaj tanauatijkej. Sayoj ke Sedequías kikakik uan kinnauatij 30 takamej maj iuan yanij kikixtitij Jeremías. Satepan, Jiova kiiluij Jeremías maj kimatiltiani Ébed-mélec ke momakixtiskia keman babilonios moaxkatiliskiaj Jerusalén (Jer. 39:15-18). Kemej tikitaj, Jiova kintatiochiuia itekitikauan akin kinextiaj yolchikaualis.

13. 1) ¿Keniuj kinextijkej yolchikaualis eyi hebreos? 2) ¿Toni techmachtia tein kinpanok yejuan?

 ¹³ Kemej 600 xiujmej achto ke Jesús ualaskia, eyi hebreos akin katkaj itekitikauan Jiova, kiitakej ke yejuatsin kintatiochiuia akin kinextiaj takuaujtamatilis uan yolchikaualis. Tekiuaj Nabucodonosor kinnechikoj nochin uejueyi chiuanimej akin moajsiaj Babilonia uan kinnauatij maj kiueyichiuakan se ueyi tamachijchiuj ika oro. Akin amo kinekiskiaj kichiuaskej kinpantamotaskiaj itech se ueyi tikomit. Ika poujkaitalis, eyi hebreos kiiluijkej tekiuaj: “ToDios akin tiktekitiliaj uelis techmakixtis. Itech ueyi tikomit kampa taxotatok uan tein tiknekis titechchiuilis, tejuatsin tekiuaj, yejuatsin techmakixtis. Sayoj ke komo amo, xikmati, tejuatsin tekiuaj, ke motiotsitsin amo tikintekitiliaj, uan ueyi tamachijchiuj ika oro tein tiktalij yekmelauj amo tikueyichiuaskej” (Dan. 3:16-18). Tein kijtoua Daniel 3:19-30 tein semi se kimoujkakaki, kimelaua keniuj Jiova kinmakixtij. Maski xa amo techtemojmoujtiskej ke techpantamotaskej itech se ueyi tikomit, tein melauj no tikpanouaj seki taman tein kichiua maj nesi ox amo tikauaskej Dios. Sayoj ke uelis tikyekmatiskej ke yejuatsin techtatiochiuis komo tiknextiaj takuaujtamatilis uan yolchikaualis.

14. Kemej kijtoua Daniel capítulo 6, ¿keniuj kinextij yolchikaualis nejin tanauatijkej, uan toni kipanok?

¹⁴ Tanauatijkej Daniel kinextij yolchikaualis uan takuaujtamatilis keman akin kiixnamikiaj kichiujkej maj tekiuaj Darío kiixtaliani se tanauatil. Yejuan kiiluijkej tekiuaj: “Akin yeski akin kichiuilis se netataujtil akin yeski dios oso takat, itech 30 tonalmej, uan amo tejuatsin, tekiuaj, maj kipantamotakan itech taltekoch kampa yetokej tekuanimej”. Keman Daniel kimatik ke tekiuaj kichajkuiloj amat kampa kitemakak nejon tanauatil, “kalakik ichan, uan ventanas tein moajsiaj ajko tapotoyaj kampa ika Jerusalén, hasta expa tonal motankuaketsaya uan kichiuaya netataujtil uan kiueyichiuaya iDios, ijkon kemej kichiujtiualaya achto ke mochiuaskia nejon” (Dan. 6:6-10). Nejin tanauatijkej akin kinextij yolchikaualis kipantamotkej kampa yetoyaj tekuanimej, sayoj ke Jiova kimakixtij (Dan. 6:16-23).

15. 1) ¿Toni neskayot techkauilijkej Áquila uan Priscila keman kinextijkej takuaujtamatilis uan yolchikaualis? 2) ¿Toni kijtosneki itajtoluan Jesús tein moajsij itech Juan 13:34, uan keniuj miakej itatojtokakauan Cristo kinextianij nejon netasojtalis?

¹⁵ Keman Pablo kipiaya se ouijkayot tein Biblia amo kijtoua katiyejua katka, Áquila uan Priscila kipaleuijkej maski “in tagayot kinekiaj kinmiktiske” (Hech. 18:2; Rom. 16:3, 4). Yejuan, ika yolchikaualis kitakamatkej itajtoluan Jesús: “Axkan namechmaka se yankuik tanauatil [...;] moneki ximoyolsepantasojtakan se uan okse [...] ijkon keme Nejuatsin namechyoltasojtatiuits ya, no ijkon namejuan ximoyoltasojtatiyakan se uan okse” (Juan 13:34). Tanauatil tein kiselij Moisés kiniluiaya israelitas maj kintasojtakan oksekin ijkon kemej yejuan motasojtayaj (Lev. 19:18). Sayoj ke tanauatil tein Jesús kinmakaka moijtoua  ke yankuik, porin imomachtijkauan monekia tetasojtaskej maski monekiskia mikiskej kemej kipanok Jesús. Miakej akin kichiuaj kemej Cristo kinextianij yolchikaualis uan kinpaleuianij ininikniuan maj amo kinijtakokan oso maj amo kinmiktikan maski uelis kipoloskej ininnemilis (xikonixtajtolti 1 Juan 3:16).

16, 17. 1) ¿Toni ouijkayomej kipanokej yekinika itatojtokakauan Cristo tein kichiuak maj moyejyeko inintakuaujtamatilis? 2) ¿Toni tayejyekolis no kiixnamikinij itech totonaluan sekin akin kichiuaj kemej Cristo?

¹⁶ Ijkon kemej Jesús, yekinika itatojtokakauan kinextijkej yolchikaualis tein kinpaleuij maj sayoj kiueyichiuanij Jiova (Mat. 4:8-10). Kemej neskayot, amo kinekkej tapopochuiskej tein ika kinextiskiaj ke kiueyichiujtoyaj tekiuaj romano (xikonita taixkopin). Tajkuilojkej Daniel P. Mannix kijtoua: “Semi amo miakej itatojtokakauan Cristo kikaujkej inintaneltokalis, maski kampa moixpetaniayaj romanos moajsia se altar kampa nochipa taxotatoya uan ijkon amo ouij tapopochuiskiaj komo kinemiliayaj motenkepaskej. Akin motenkepayaj sayoj monekia kitamotaskej tepitsin kopal itech altar uan niman kinmakayaj se amat tein kinextiaya ke kichiujkajya nejon, uan kinmajkauayaj. Uan no, kinyekmelauiliayaj ke amo kiueyichiujtoyaj ueyi tekiuaj, ta sayoj kinextiayaj ke kiitayaj kemej se dios akin taixyekanaya itech ueyi altepet Roma. Sayoj ke, semi amo miakej itatojtokakauan Cristo kichiujkej tein kiniluiayaj, maski ijkon ueliskiaj momakixtiskiaj” (Breve historia de los gladiadores).

¹⁷ Itech totonaluan, tokniuan akin nazís kintsakkej uan kintajyouiltiayaj no ueliskiaj kipoloskej ininnemilis. Uan maski ueliskiaj momakixtiskej komo kichajkuiloskiaj se amat kampa nesiskia ke kiixtopeuayaj Jiova, amo miakej kichiujkej. Ijkuak mochiujtoya neteuilis ompa Ruanda, itaixpantijkauan Jiova hutus uan tutsis mopaleuijkej se uan okse maski ueliskiaj kipoloskej ininnemilis. Tein melauj, keman tikpanouaj ouijkayomej kemej nejin, semi moneki tikpiaskej takuaujtamatilis uan yolchikaualis.

18, 19. ¿Katiyejua neskayomej tein moajsij itech Biblia akin kinextijkej takuaujtamatilis uan yolchikaualis techpaleuiaj maj titanojnotsakan?

¹⁸ Tikpiaj tatiochiualis titapaleuiskej itech okachi ueyi tekit tein Dios kinkauiliani taltikpakneminij: tikteixmatiltiskej iTekiuajyo uan tikinpaleuiskej maj mochiuakan imomachtijkauan Jesús (Mat. 24:14; 28:19, 20). Timotasojkamatij tikpiaskej okachi ueyi neskayot tein kikauak Jesús, akin “panotiaya kampa miakke pueblojme uan hasta no miakke pueblojtsitsin. Uan ompa Jesús tanojnotstinemia uan kintapouiaya in tagayot ten Tajtoltsin de Dios” (Luc. 8:1). Ijkon kemej Jesús, moneki tikpiaskej takuaujtamatilis uan yolchikaualis uan ijkon uelis tikteixmatiltiskej iTekiuajyo. Ika inepaleuil Jiova uelis tikchiuaskej kemej Noé, akin ika yolchikaualis ‘kinnojnotstinemia ika ten melauak tajtoltsin’ taltikpakneminij akin amo yolkualmej tein ixpoliuiskiaj itech tetsaujkakiouit (2 Ped. 2:4, 5).

¹⁹ Netataujtil no techpaleuia maj titanojnotsakan. Keman imomachtijkauan Jesús kintajyouiltijtoyaj, kitajtanijkej Dios maj kinmaka yolchikaualis uan ijkon ueliskiaj kiteixmatiltiskiaj iTajtol, uan yejuatsin kinmakak (xikonixtajtolti Hechos 4:29-31). Komo tejuatsin tionmoui tiontanojnotsas kajkalpan, xikontajtani Jiova maj mitsonmaka takuaujtamatilis uan yolchikaualis, uan yejuatsin mitsonmakas (xikonixtajtolti Salmo 66:19, 20). *

20. ¿Toni nepaleuil tikpiaj akin tiktekitiliaj Jiova?

²⁰ Ouij se kitakamatis Jiova itech nejin taltikpak kampa noyampa onkak tein amo kuali uan kuejmolmej. Sayoj ke amo tiyetokej toselti: Jiova, uan iKonetsin, akin kiixyekana nechikol, touan yetokej. Uan no, itech nochi taltikpak moajsij panoua 7,000,000 itaixpantijkauan Jiova. Yejua ika, maj tiknextikan takuaujtamatilis uan maj tikteixmatiltikan kuali tanauatilmej, uan maj nochipa tikelnamikikan texto itech xiuit 2013: “Ximoyolchikaua. Jiova moDios yetok mouan” (Jos. 1:9).