KO HERODOTUS ko e tagata fakamau tala Heleni ne moui ke he 2,500 e tau kua mole, ne talahau e tala hagaao ke he tau Aikupito he vahā haana. “Ke he tau galue he tau tagata taane muhu koloa,” ne tohi e ia, “he mole e kai afiafi kua uta viko he tagata taane e fakatino akau he puha mate ne toka ai e gati tino, kua vali mo e talai ke tatai tonu ai, ko e kupita po ke ua e kupita he loa. Ko e mena nei ne fakakite e ia ke he tau tagata oti ne ha ha i ai, he pehē ‘Inu mo e fiafia, ha ko e mena ka mate a koe to tuga e mena mate nei.’”

Ko e aga ia ke he moui mo e mate kua nakai uho ke he tau Aikupito. He vahā nei, ko e talahauaga “Kai, inu, mo e fiafia” ne eke ai mo mena talahaua. Ka oti e moui he mate, he ha he fiafia ai mogonei? Ko e lali fakalahi he ha ke taute e mena kua hako? Ka fakaoti he mate e tau mena oti, ko e moui ke he magaaho tonu nei kua latatonu ai. Ti talahau pihia foki e aposetolo ko Paulo. Ne fakamaama e ia e aga he tau tagata kua nakai talitonu ke he liu tu mai, he pehē: “Kaeke ke nakai tuai tutu mai a lautolu kua mamate? Kia kai mena a tautolu mo e inu, ha ko e mena mamate a tautolu a pogipogi.”​​—1 Korinito 15:32.

Mooli, ne nakai talitonu e Paulo to nimo tukulagi e tagata mate. Ne mauokafua a ia to liu e tagata mate ke moui, mo e amaamanakiaga ke nakai liu ke mate. Ko e mauokafua pihia ne fakavē ke he mena ne mua atu e aoga lahi, ko e moolioli he mena ne talahau e ia ke nakai fakauaua​​—ko e liu tu mai a ha Keriso Iesu. Ko e liu tu mai ia ko e mena mua ue atu ne tupu ke fakamalolō e tua he tau tutaki fakamua.

Ko e heigoa mogoia e kakano he liu tu mai ne fakatoka e Iesu ma tautolu? Iloa fēfē e tautolu ko e mena  tupu mooli ai? Kitekite la tautolu ke he puhala ne fakakakano e Paulo e tau manatu nei he tohi a ia ke he tau Kerisiano i Korinito.

Falu Kerisiano i Korinito i tuai ne fakagogoa ke he manatu ia, mo e nakai talitonu e falu ke he liu tu mai. He tohi fakamua haana ke he tau Kerisiano i ai, ne tohi he aposetolo e tau fua kelea ane mai nakai mooli e liu tu mai. Ne tohi e ia: “Kaeke ke nakai tuai tutu mai a lautolu kua mamate, ti nakai fakatu mai ai ni a Keriso; Kaeke kua nakai fakatu mai a Keriso ti teao ha mautolu a fakamatala atu, ti teao foki ha mutolu a tua. Kua eke foki e mautolu mo tau fatipiko ke he Atua . . . kua nakai aoga ha mutolu a tua; kua nonofo agaia a mutolu ke he tau hala ha mutolu. . . . Mo e hanai foki, kua malaia a lautolu ne momohe ha ha ia Keriso.”​​—1 Korinito 15:13-18.

“Ti kitia ai a ia he tau matakainaga kua fakalataha ne tokolima e teau mo e tuma . . . Ati kitia ai a ia e Iakopo, ti kitia ai a ia he tau aposetolo oti. Ka e fakamui ne kitia ai a ia e au.”​​—1 Korinito 15:6-8

Ne hafagi e Paulo aki e talahauaga ne nakai maeke ke taufetoko ai: Ane mai nakai fakaliu tu hake e tau tagata mamate, ti ko Keriso ne mate, kua nakai fakaliu tu hake ke he moui. Kaeke ke nakai fakaliu tu hake a Keriso, ko e heigoa e fua? Ti, ko e fakamatala he tala mitaki to teao ai, ko e pikopiko makimaki. Mole ia, ko e liu tu mai he Keriso ko e vala uho he tua faka-Kerisiano, he matutaki tumau ke he falu he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu hagaao ke he pule katoatoa he Atua, haana higoa, Kautu, mo e fakamouiaga ha tautolu. Ane mai nakai hoko mooli e liu tu mai, ko e fekau ne fakailoa e Paulo mo e falu aposetolo ko e tau talahauaga gatigati mo e fakateaga.

Ha ha i ai foki e falu fua kelea. Ane mai nakai fakaliu tu hake a Keriso mai he mate, ko e tua faka-Kerisiano to teao ai, gatigati, mo e fakavē ke he pikopiko. Lafi ki ai, to vagahau fakavai a Paulo mo e falu hagaao ke he liu tu mai ha Iesu ka e pihia foki hagaao ki a Ia ne fakaliu tu mai a Iesu, ko Iehova ko e Atua. Mua atu, ko e talahauaga ko Keriso ne ‘matulei mo lukutoto he tau hala ha tautolu’ to nakai mooli foki​​—ha ko e mena ka nakai fakahao mai e Fakamoui he mate, to nakai maeke a ia ke fakamoui e falu. (1 Korinito 15:3) To kakano e mena ia ko e tau Kerisiano ne mamate, he falu tuaga ne fakamatulo, kua mamate mo e amaamanakiaga fakavai to fakaliu tu mai a lautolu.

Ne fakahoko e Paulo e fakahikuaga: “Kaeke kua ha ha he mouiaga nai hokoia e tau mena kua amaamanaki a tautolu ki ai kia Keriso, po kua mua ha tautolu a malaia ke he tau tagata oti kana.” (1 Korinito 15:19) Ko Paulo tuga e falu Kerisiano ne matematekelea, lauia he favaleaga, ne fakauka ke he tau mena uka, ti fehagai mo e mate ha kua talitonu a ia ke he liu tu mai mo e tau mena oti ne putoia ai. Ko e fakateaga ha ia ka pikopiko noa e liu tu mai!

Ne nakai talitonu e Paulo kua mooli e tau fua kelea ia. Ne iloa e ia na fakaliu tu hake a Iesu he mate, ti fakamaama fakakū e ia e tau fakamooliaga ma e tau Korinito, “ne matulei a Keriso mo lukutoto he tau hala ha [t]autolu, kua lata mo e tau Tohi. Ne tanu foki a ia, mo e liu foki tu mai ke he aho tolu, kua lata mo e tau Tohi. Ne kitia foki e Kefa a ia, ti kitia ai he tokohogofulu ma ua.” b Ati lafi e Paulo: “Ti kitia ai a ia he tau matakainaga kua fakalataha ne tokolima e teau mo e tuma; na tokologa foki a lautolu kua momoui gaia kua hoko ke he aho nai; ka kua momohe falu. Ati kitia ai a ia e Iakopo, ti kitia ai a ia he tau aposetolo oti. Ka e fakamui ne kitia ai a ia e au.”​​—1 Korinito 15:13-18.

 Ne kamata a Paulo aki e talahauaga mauokafua kua mate a Keriso ma e tau agahala ha tautolu, ne tanu, mo e kua fakaliu tu mai. Ko e ha ne mauokafua ai a Paulo? Taha kakano ko e fakamooliaga he tokologa ne kitia ai. Ko Iesu ne fakaliu tu mai ti kitia he falu (putoia ai a Paulo), ke he tau matakau ikiiki, ti pihia foki ke he moto tagata toko 500, tokologa ia lautolu ne fakauaua mooli he logona e lautolu e tala kua fakaliu tu mai a Iesu! (Luka 24:1-11) Laulahi he tau tagata ne kitia ai, kua momoui agaia he vahā ha Paulo mo e maeke ke fakakia ki ai ke fakamooli e tau kitiaaga ia. (1 Korinito 15:6) Liga mukamuka ke fekau e tagata tokotaha po ke tokoua ne kitia ke ō kehe, ka e nakai ko e fakamooliaga he moto tagata ne toko 500 po ke molea.

Mailoga foki ne talahau lagaua e Paulo ko e mate, tanu, mo e liu tu mai ha Iesu “kua lata mo e tau Tohi.” Ko e tau mena tutupu ia ne fakamooli ko e tau perofetaaga he tau Tohiaga Tapu Heperu hagaao ke he Mesia ne mooli, ti fakamooli ko Iesu e Mesia ne mavehe.

Pete e fakamooliaga he tau tagata ne kitia mo e tau Tohiaga Tapu, ne ha ha i ai mo e fai agaia a lautolu ne fakauaua na fakaliu tu mai a Iesu. Falu ne talahau na kaihā he tau tutaki ni haana e tino ti totoku mogoia ko e tau tagata ne kitia e liu tu mai. Pete ia, ne nakai ha ha he tau tutaki e malolō po ke fakaohoohoaga ke kautū ke he tau leoleo Roma ne tutū he gutuana. Falu ne totoku ko e tau fakakiteaga he liu tu mai ko e tau tala fakavai. He fekehekeheaki mo e fakaakoaga ia ko e tau fakakiteaga ne tutupu ke he tau tagata tokologa he tau mogo kehekehe. Pihia foki kua hako kia ke talitonu ko e tala fakavai nei ne tunu mo e tufa e ika, tuga ne taute e Iesu ne fakaliu tu mai i Kalilaia? (Ioane 21:9-14) Ko e tala fakavai nei kua uiina kia he tagata a lautolu ne kitekite ke aamo a ia?​​—Luka 24:36-39.

 Ka e talahau agaia e falu ko e liu tu mai ko e lagatau ne fakatū he tau tutaki. Ka ko e heigoa e aoga he taute pihia? He kitia mata e liu tu mai ne fakatapakupaku e tau tutaki ke he vaiga, matematekelea, mo e mate. Ko e ha ne fakahagahaga kelea lahi a lautolu ke lalago e pikopiko noa ia? Mua atu, ne age fakamua e lautolu e fakamooliaga ha lautolu i Ierusalema, i lalo he mataihu he tau tagata totoko ha lautolu, ne mautali ke fakaaoga ha tala fakavai ke fakahala a lautolu.

Ko e liu tu mai e mena ne foaki ke he tau tutaki e loto malolō ke fakamooli hagaao ke he Iki ha lautolu pete ne tau favaleaga kelea lahi. Ko e liu tu mai ne eke mo vala uho lahi he tua faka-Kerisiano. Ko e tau Kerisiano fakamua ne nakai fakahagahaga kelea ha lautolu a tau momoui ke talahau atu hagaao ke he faiaoga iloilo ne kelipopo. Ne fakahagahaga kelea ha lautolu a tau momoui ke fakailoa e liu tu mai ha Iesu ha kua fakamooli ai ko ia e Keriso, ko e Tama he Atua, ko e tagata malolō lahi ne moui kua lalago mo e takitaki a lautolu. Ko e liu tu mai haana ne kakano ko lautolu foki to tutū hake he mate. Ane mai nakai fakaliu tu hake a Iesu, to nakai fai faka-Kerisiano. Kaeke ke nakai fakaliu tu mai a Iesu, to liga nakai iloa e tautolu a ia.

Ka ko e heigoa e kakano he liu tu mai he Keriso ma tautolu he vahā nei?