Beestentaal — De geheimen van communicatie tussen dieren

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN KENIA

EEN van de kostbaarste geschenken aan de mensheid is ongetwijfeld het vermogen om te communiceren. Daarmee geven we essentiële informatie aan elkaar door — verbaal, of non-verbaal, zoals met gebaren. De vrijheid van meningsuiting is zelfs een over de hele wereld omstreden kwestie. Sommigen verkeren daarom in de veronderstelling dat communicatie slechts aan mensen is voorbehouden.

Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat dieren op ingewikkelde, en voor mensen vaak verbazingwekkende manieren informatie uitwisselen. Ja, ze „spreken”, niet met woorden, maar door middel van visuele signalen zoals het kwispelen met een staart, een beweging van het oor, of door te klapwieken. Andere vormen van communicatie zijn misschien het gebruik van de stem, zoals geblaf, gebrul, gegrom of het lied van een vogel. Enkele van de „talen” zijn voor de mens goed hoorbaar, terwijl voor andere veel wetenschappelijk onderzoek nodig is om ze te ontdekken.

Roofdieren!

Het is half juli. In het uitgestrekte Serengeti Nationaal Park in Tanzania zijn duizenden en nog eens duizenden gnoes onderweg naar het noorden, in de richting van het Masai Mara Reservaat in Kenia, op zoek naar groenere weidegronden. Op de vlakten klinkt het geluid van de hoeven tijdens deze jaarlijkse trek. Maar onderweg loeren de gevaren, want overal komen ze roofdieren tegen, zoals leeuwen, jachtluipaarden, hyena’s en panters. De gnoes zullen ook gevaar lopen bij het oversteken van de rivier de Mara die van krokodillen vergeven is. Hoe houden gnoes zich de roofdieren van het lijf?

Om de vijand in verwarring te brengen, zullen de gnoes, of wildebeesten, over een korte afstand hard rennen en zich vervolgens omdraaien naar de vijand, terwijl ze al die tijd met hun kop schudden. Ze zullen op een vreemde manier hun poten in de lucht gooien, waardoor het een lachwekkende vertoning wordt. Zelfs een doorgewinterd roofdier zal met verbazing blijven staan bij het zien van deze merkwaardige dans. Als het roofdier zich niet laat afschudden, zal de gnoe zijn voorstelling opnieuw opvoeren. Dat zal de indringer zo verwarren dat hij de jacht na de show misschien laat voor wat ze is. De lompe dans heeft de gnoe de twijfelachtige eretitel clown van de vlakten opgeleverd.

 De kleinere impala’s, die nauw verwant zijn aan de gnoes, staan bekend om hun enorme sprongen. Deze hoge sprongen zijn voor velen misschien een teken van sierlijkheid en snelheid. Maar in tijden van gevaar gebruikt deze antilope zijn springtechnieken om het een roofdier moeilijk te maken hem bij zijn poten te vangen. De sprongen die een lengte van wel negen meter kunnen hebben, geven de aanvaller een duidelijke boodschap: „Pak me dan, als je kan.” Er zijn maar weinig roofdieren die daar zin in hebben alleen maar om de onwillige impala te vangen!

Een tijd om te eten

In de natuur moeten veel roofdieren hun jachtvaardigheden ontwikkelen om goede jagers te worden. Jongen moeten goed opletten wanneer hun ouders het voordoen. In een Afrikaans wildreservaat werd een jachtluipaard met de naam Saba geobserveerd terwijl ze haar welpen onmisbare overlevingslessen gaf. Na meer dan een uur een grazende Thomson-gazelle te hebben beslopen, maakte ze een grote sprong voorwaarts en ving en smoorde ze vervolgens de onfortuinlijke antilope — echter zonder het beest te doden. Enige ogenblikken later legde Saba het versufte beest voor de neus van haar jongen neer, die vreemd genoeg aarzelden om zich op de prooi te storten. Deze jonge jachtluipaarden begrepen waarom moeder hun een levend dier had gebracht. Ze wilde dat ze leerden hoe ze een gazelle moesten doden. Telkens wanneer het slachtoffer probeerde op te staan en weg te lopen, haalden de uiterst opgewonden welpen het onderuit. Uitgeput gaf de gazelle het gevecht om te overleven op. Saba, die van een afstand toekeek, was tevreden over hun aanpak.

Sommige dieren zijn erin gespecialiseerd tijdens hun zoektocht naar voedsel zo veel mogelijk lawaai te maken. Een troep gevlekte hyena’s zal knorren, grommen en lachen terwijl ze achter hun prooi aan rennen. Wanneer de prooi eenmaal is geslagen, zullen andere hyena’s door de beruchte lach van de hyena voor het feestmaal worden uitgenodigd. Maar hyena’s gaan voor voedsel niet altijd op jacht. In het wild behoren ze tot de ergste voedselrovers — waarbij ze op alle mogelijke manieren andere roofdieren lastig vallen om hun buit te pakken te krijgen. Ja, het is bekend dat ze zelfs leeuwen bij hun maaltijd wegjagen! Hoe krijgen ze dat voor elkaar? Luidruchtig als ze zijn, zullen de dieren helemaal opgewonden raken bij hun poging de etende leeuwen in beweging te brengen. Als de katten het lawaai negeren, zullen de hyena’s nog meer geprikkeld raken en brutaler worden. Wanneer hun rust is verstoord, laten de leeuwen het karkas vaak in de steek en trekken uit het gebied weg.

Onder bijen is de zoektocht naar voedsel een ingewikkeld ritueel. Complexe wetenschappelijke onderzoeken hebben  aangetoond dat een honingbij door te dansen andere bijen in de korf informeert over de plaats, het soort en zelfs de kwaliteit van het gevonden voedsel. Op haar lijf brengt de bij voor de andere bijen in de korf monsters van het voedsel mee, zoals nectar of pollen. Door al dansend in de lucht een cijfer acht te beschrijven, kan ze de andere niet alleen de richting naar de voedselbron aangeven maar ook de afstand die moet worden afgelegd. Pas op! Die bij die om u heen vliegt, verzamelt misschien belangrijke informatie om mee naar huis te nemen. De geur van uw parfum zou verward kunnen worden met haar volgende maaltje!

Communicatie

Er zijn maar weinig geluiden zo spectaculair als het brullen van een leeuw op een stille avond. Voor deze manier van communiceren zijn diverse redenen aangevoerd. Het indrukwekkende brullen van het mannetje is een waarschuwing voor iedereen dat hij zich in het territorium bevindt; betreden op eigen risico. Niettemin zal een leeuw, omdat hij een sociaal dier is, ook brullen om in contact te blijven met andere leden van de troep. Meestal is dat een zachter, minder dominerend gebrul. Men heeft weleens ’s nachts een leeuw elke vijftien minuten horen brullen totdat een familielid van een afstand antwoordde. Ze bleven nog vijftien minuten met elkaar „praten” totdat ze elkaar ten slotte ontmoetten. Het gebrul hield op.

Zulke contacten versterken niet alleen goede banden maar bieden ook bescherming tegen slechte weersomstandigheden. Een moederkip zal een aantal  geluiden laten horen die elk een andere boodschap aan haar kuikens overbrengen. Het best waarneembaar is echter het lange, lage snorrende geluid dat ze ’s avonds maakt, waarmee ze zeggen wil dat ze thuis is gekomen om op stok te gaan. Reagerend op de roep van moeder verzamelen de kuikens zich van alle kanten onder haar vleugels en gaan slapen. — Mattheüs 23:37.

Een partner vinden

Heeft de melodie van zangvogels u weleens versteld doen staan? Raakt u niet gefascineerd door hun zangvermogen? Maar wist u dat ze dat niet per se doen om u te vermaken? Hun lied is een manier om belangrijke boodschappen af te geven. Hoewel zingen soms een manier is om een territorium af te bakenen, wordt het ook op grote schaal gebruikt om potentiële partners aan te trekken. Volgens The New Book of Knowledge „neemt het zingen met 90 procent af” als het mannetje en het vrouwtje elkaar gevonden hebben.

Soms is er echter meer nodig dan een goed lied om een partner voor zich te winnen. Sommige vrouwtjesvogels eisen dat er een „bruidsprijs” wordt betaald voordat ze zich door een mannetje laten overhalen. Een mannetjeswevervogel zal daarom zijn vaardigheden in de nestbouw moeten laten zien voordat hij verdere avances maakt. De mannetjes van andere soorten zullen hun bekwaamheid om een vogelgezin te verzorgen, tonen door het vrouwtje letterlijk te voeren.

De ingewikkelde manieren waarop dieren met elkaar communiceren, dienen niet alleen om hun fysieke behoeften te vervullen, maar ook om gevechten te beperken en de vrede in de natuur te bevorderen. Omdat er nog steeds wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar communicatie in het dierenrijk, zal er nog wel meer bekend worden over de taal van dieren in de natuur. Hoewel we deze taal misschien niet volledig zullen begrijpen, zal ze lof brengen aan degene die haar heeft ontwikkeld, Jehovah God.

[Kader/Illustraties op blz. 18, 19]

„Het geluid van de stilte” van de olifant

Op een warme middag lijkt een grote kudde olifanten in het uitgestrekte Amboseli Nationaal Park (Kenia) niet te worden gestoord door indringers in hun woongebied. Toch klinkt er overal „olifantenpraat”, variërend van een rommelend geluid met een lage frequentie tot trompetteren met een hoge frequentie, gebrul, geloei, geblaf en gesnuif. Sommige roepen bevatten componenten die voor het menselijk oor te laag zijn om waar te nemen en die toch zo krachtig zijn dat een olifant die zich verscheidene kilometers verderop bevindt, ze kan horen.

Deskundigen op het gebied van diergedrag blijven zich verbazen over de ingewikkelde manieren waarop olifanten belangrijke boodschappen overbrengen. Joyce Poole heeft twintig jaar onderzoek gedaan naar het begrip communicatie tussen Afrikaanse olifanten. Ze kwam tot de conclusie dat deze enorme beesten, bekend om hun begeerde slagtanden, gevoelens laten zien die bij maar heel weinig dieren zijn waar te nemen. „Als je het opmerkelijke gedrag van een olifant gadeslaat tijdens een begroetingsceremonie van een familiegroep of eenheid [of bij] de geboorte van een nieuw lid van de familie . . . kun je je goed voorstellen dat ze zeer sterke emoties hebben die het best kunnen worden omschreven met woorden als vreugde, geluk, liefde, gevoelens van vriendschap, uitbundigheid, pret, plezier, medeleven, opluchting en respect”, zegt Poole.

Wanneer ze na lange tijd gescheiden te zijn geweest weer bij elkaar komen, worden hun begroetingen een waar spektakel als ze met hun koppen omhoog naar elkaar toe rennen en met hun gebogen oren wapperen. Soms zal een olifant zijn slurf zelfs in de bek van een andere olifant steken. Die begroetingen lijken de olifanten een intens gelukkig gevoel te geven alsof ze zeggen: „Wauw! Het is gewoon fantastisch om weer bij je te zijn!” Die verbondenheid versterkt het systeem van zorg voor elkaar dat essentieel is voor hun overleving.

Olifanten lijken ook gevoel voor humor te hebben. Poole beschrijft dat ze zag dat olifanten de hoeken van hun bek omhoogkrulden tot wat zij een glimlach noemde, terwijl ze met hun kop schudden op een manier waardoor het leek alsof ze zich amuseerden. Ze begon een keer een spelletje waaraan de dieren meededen en vijftien minuten lang gedroegen die zich totaal absurd. Twee jaar later leek het alsof sommige deelnemers weer tegen haar ’glimlachten’, misschien omdat ze zich herinnerden dat ze aan het spel had meegedaan. De olifanten vermaken elkaar niet alleen met spelletjes maar ze doen ook geluiden na. Tijdens een wetenschappelijk onderzoeksproject hoorde Poole een geluid dat afweek van dat van het normale geroep van olifanten. Na analyse werd er geopperd dat de olifanten het geluid nabootsten van de vrachtwagens die vlakbij langsreden. En ze deden het duidelijk voor de lol! Het is alsof olifanten elk excuus aangrijpen om zich uit te leven.

Er is al veel gezegd over de manier waarop olifanten schijnen te rouwen wanneer een familielid iets noodlottigs overkomt. Poole zag eens dat een vrouwtje drie dagen lang bij haar doodgeboren jong stond te waken en beschreef het als volgt: Haar „gezichtsuitdrukking” leek „op die van een door droefheid overmand, depressief persoon: haar kop en oren hingen naar beneden, haar mondhoeken hingen omlaag”.

Mensen die olifanten doden vanwege het ivoor, staan niet stil bij het ’psychologische drama’ van de wezen die misschien het afmaken van hun moeder hebben gezien. Die jongen brengen de eerste paar dagen door in een dierenweeshuis in een poging ze over hun „verdriet” heen te helpen. Een oppasser berichtte dat hij de wezen ’s morgens hoorde „gillen”. Een aantal jaren na de dood kunnen nog de nadelige gevolgen worden waargenomen. Poole meent dat olifanten in hun lijden de hand van de mens kunnen bespeuren. We zien uit naar de tijd waarin mens en dier in vrede kunnen leven. — Jesaja 11:6-9.

[Illustratie op blz. 16, 17]

Kaapse jan-van-gents tijdens hun begroetingsritueel

[Illustratie op blz. 17]

Een gnoe voert een merkwaardige dans op om de vijand te verwarren

[Illustratie op blz. 17]

De beruchte lach van de hyena

[Verantwoording]

© Joe McDonald

[Illustratie op blz. 18]

De dans van de honingbij