Waarom verlaten mensen de traditionele religies?

DE GODSDIENSTEN DIE BEWEREN hun leer te baseren op die van Jezus Christus tellen zo’n 1,7 miljard aanhangers. De christenheid geldt als de grootste godsdienst ter wereld; ze overtreft in aantal zelfs populaire godsdiensten als het boeddhisme, het hindoeïsme en de islam. Maar uit verslagen blijkt dat in veel zogenoemd christelijke landen de christenheid haar greep op de massa aan het verliezen is.

 Mensen van alle rangen en standen zeggen hun kerk vaarwel. Ronald F. Inglehart, onderzoeker aan de University of Michigan en leider van de Wereldenquête naar Normen en Waarden, zei dat religie in de geïndustrialiseerde landen een steeds kleinere rol speelt. Het tijdschrift Bible Review citeert hem als volgt: „Niet alleen is het wekelijkse kerkbezoek sterk gedaald, maar Latijns-Amerikaanse landen sturen nu missionarissen om de zielen te redden van hun voormalige kolonisators.” Hij voert aan dat het „verval van de godsdienst” bijzonder opvallend is in sommige Noord-Europese landen. In Noorwegen en Denemarken gaat slechts vijf procent van de bevolking geregeld naar de kerk. In Zweden bedraagt dat aantal maar vier procent en in Rusland twee procent.

Uit berichten uit Duitsland blijkt dat tussen 1984 en 1993 het aantal geregelde kerkgangers onder de geregistreerde katholieken daalde van 25,3 procent naar 19 procent. In 1992 woonde slechts vier procent van de protestanten geregeld de dienst op zondag bij. In 1999 berichtte Christianity Today: „Slechts één op de tien Duitsers gaat elke week naar de kerk.”

Over de daling van het aantal gelovigen in Groot-Brittannië zegt de krant The Guardian: „Het christendom is er nooit slechter aan toe geweest.” Het artikel vermeldt dat „voor priester en ouderling 1950–2000 de ergste halve eeuw was”. Verwijzend naar een speciaal rapport over godsdienst in het Verenigd Koninkrijk toont de krant aan dat niet alleen jonge mensen maar ook de ouderen hun geloof in de georganiseerde godsdienst verliezen. De krant schrijft: „Bejaarden verliezen hun geloof in God naarmate ze ouder worden. Nieuw onderzoek dat de trend bevestigt, zal een schok betekenen voor Groot-Brittanniës door een crisis getroffen kerken, die de ouderen tot nu toe hebben beschouwd als de onwrikbare ruggengraat van hun slinkende gemeenten.”

Soortgelijke trends vallen buiten Europa waar te nemen. Zo schrijft het Canadese blad Alberta Report dat Canada een „ineenstorting van de gevestigde geloofsbeleving en eredienst” doormaakt en dat „driemaal zoveel Canadezen hun eigen gevoelsmatige opvattingen over God verkiezen boven instemming met een duidelijke geloofsbelijdenis”.

Veel mensen voelen zich eenvoudig niet geestelijk verrijkt of verlicht door het bijwonen van kerkdiensten. Volgens het Canadese blad Maclean’s gaven zowel joden als katholieken die in de Himalaja geïnterviewd werden in een ashram, een hindoeïstische plaats van retraite, als hun mening te kennen: „We voelden ons niet langer bewogen en geraakt door vormelijke riten.” Sommigen vragen zich zelfs na vele jaren trouw kerkbezoek af: ’Wat heb ik nu echt in de kerk geleerd? Ben ik als resultaat daarvan nader tot God gekomen?’ Geen wonder dat, zoals de schrijver Gregg Easterbrook het uitdrukte, „in het Westen geestelijke armoede de plaats heeft ingenomen van stoffelijke armoede als de voornaamste nood van onze tijd”.

Natuurlijk zijn er veel landen waar de kerkbezoekcijfers hoger liggen. Maar het bezoeken van een kerk betekent niet altijd dat men zich loyaal aan de kerkelijke leer houdt. Zo vermeldt de Australische krant The Age dat in het Westen „het aantal christenen dat hun godsdienst praktiseert, snel afneemt. In een groot deel van Afrika, Azië en Latijns-Amerika is het christendom een sluier waarachter veel mensen exotischer tribale of cultische geloven blijven aanhangen die niets uit te staan hebben met de orthodoxe christelijke leerstellingen, er vaak mee in strijd zijn en al jaren geleden officieel zijn verworpen.”

Waarom verlaten zo veel mensen, jong en oud, hun kerk? Desillusie lijkt een belangrijke factor te zijn.

De armzalige reputatie van de kerken

The Guardian maakt de volgende opmerking: „De Rooms-Katholieke Kerk had de betreurenswaardige reputatie de hele twintigste eeuw met het fascisme geheuld te hebben, vanaf de felicitaties die ze na de Spaanse Burgeroorlog aan generaal Franco stuurde tot aan haar recente inspanningen ten behoeve van generaal Pinochet toe.” The Guardian merkte ook op dat Pius XII, paus tijdens de Tweede Wereldoorlog, „meer dan bereid was een overeenkomst met [Hitler] aan te gaan en potentiële vervelende problemen als het hekelen van de Holocaust te vermijden”.

The Age vermeldt: „De beweringen van het christendom hebben te vaak een holle klank gehad.  Christenen zijn er niet in geslaagd hun eigen interne vrede en eenheid te bewaren, laat staan dat op anderen over te dragen. Daarvan getuigen de vele roofzuchtige veroveringsoorlogen die gerechtvaardigd werden in termen van bekeerlingen winnen voor Christus. Geloof, hoop en liefde mogen dan de bij uitstek christelijke deugden zijn, degenen die zogenaamd die deugden nastreven, kunnen even cynisch, even geneigd tot moedeloosheid zijn als niet-christenen, en misschien niet liefdadiger. . . . Het was een christelijk land dat verantwoordelijk was voor de Holocaust en een ander christelijk land dat de verschrikkingen van een kernoorlog over Japan bracht.”

Sommigen zullen misschien aanvoeren dat de christenheid lang deugden als zuinigheid, zelfbeheersing, matigheid en gerechtigheid heeft bevorderd. The Age merkt echter op: „Toch consumeren christenen in Europa, Noord-Amerika en Australië in de regel veel meer dan hun deel van de hulpbronnen van de Aarde en tolereren ze met het oog op de bevrediging van hun eigen verlangens nog steeds de uitbuiting, onderdrukking en milieudegradatie van zwakkere buren.”

Ten aanzien van de toekomst van de christenheid vervolgt The Age: „Zonder een gezond institutioneel kader kan het christendom nooit hopen de maatschappelijke macht terug te winnen die het in vroeger eeuwen had. Dat kan een goede of een slechte zaak zijn, afhankelijk van iemands zienswijze. Maar het is de realiteit waarvoor het christendom zich in de komende jaren gesteld ziet.”

Als gevolg van dit verval in de wereld der georganiseerde religie keren velen de gevestigde kerken de rug toe. Maar voorziet het alternatief dat ze vinden werkelijk in hun behoeften? Is dat de oplossing?

[Illustraties op blz. 7]

Buitensporige ceremoniën laten velen geestelijk onbevredigd

[Illustratie op blz. 7]

Velen hebben de traditionele godsdiensten vaarwelgezegd wegens hun steun aan oorlogen en onderdrukkende politieke regimes

[Verantwoording]

foto: age fotostock