Leven boven de wolken

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN BOLIVIA

VEEL vakantiegangers houden van de bergen vanwege de rust, het majestueuze landschap en de mogelijkheden om heerlijk te wandelen, te klimmen of te skiën. Daarnaast zijn er miljoenen mensen die permanent in valleien of op hoogvlakten boven de wolken leven. Maar het leven op zo’n grote hoogte kan een vreemde uitwerking hebben op iemands gezondheid of zijn auto en kan zelfs van invloed zijn op zijn kookkunst. Wat is de oorzaak van die problemen en hoe kun je ermee omgaan? En zijn er echt wel zoveel mensen die hoog in de bergen leven?

In de bergen zijn veel gebieden die een economische groei doormaken. De miljoenenbevolking van Mexico-Stad leeft ruim 2000 meter boven de zeespiegel. De steden Denver (Colorado, VS), Nairobi (Kenia) en Johannesburg (Zuid-Afrika) liggen boven de 1500 meter. In de Himalaja leven miljoenen mensen op een hoogte van meer dan 3000 meter. In de Andes  liggen diverse grote steden ruim 3300 meter boven zeeniveau en werken er mensen in mijnen die boven de 6000 meter liggen. Omdat er zoveel mensen in hooggelegen gebieden leven, zijn onderzoeken naar de manier waarop het lichaam zich aan dat leven aanpast, belangrijker geworden. De uitkomsten daarvan kunnen uw waardering voor het schitterende ontwerp van uw lichaam vergroten.

Wat u kunt verwachten

Het gevoel dat Doug kreeg toen hij hoog in de Andes arriveerde, is typerend. Hij zegt: „Toen ik op de luchthaven onze koffers van de band haalde, werd ik ineens duizelig en viel ik bijna flauw. Hoewel dat al gauw overging, had ik de eerste twee weken last van hoofdpijn en sliep ik onrustig. Ik werd telkens plotseling wakker met het gevoel dat ik stikte. Daarna had ik een paar maanden weinig trek, was ik snel moe en had ik meer slaap nodig.” Katty voegt eraan toe: „Ik dacht altijd dat al dat gedoe over hoogteproblemen tussen de oren zat. Nu weet ik wel beter.”

Maar als uw ademhaling in uw slaap net zo onregelmatig is als bij Doug, vindt u dat misschien beangstigend. Dit komt onder mensen die net op grote hoogte zijn gearriveerd algemeen voor. Af en toe zult u tijdens uw slaap misschien enkele seconden echt stoppen met ademhalen en zelfs snakkend naar adem wakker schrikken.

Er zijn mensen die na aankomst op grote hoogte helemaal nergens last van hebben. Anderen krijgen op 2000 meter hoogte last van vervelende reacties. Op 3000 meter geldt dat voor ongeveer de helft van de nieuwkomers. Het is interessant dat mensen die altijd op grote hoogte hebben gewoond, vaak dezelfde reacties krijgen als ze na een week of twee in het laagland te zijn geweest weer thuiskomen. Hoe komt dat?

Waarom grote hoogte van invloed is op uw lichaam

De meeste klachten ontstaan door een tekort aan zuurstof. Omdat de atmosferische druk afneemt naarmate u hoger komt, bevat een hoeveelheid lucht op 2000 meter boven de zeespiegel zo’n 20 procent minder zuurstof en op 4000 meter zelfs 40 procent minder. Een zuurstoftekort is van invloed op bijna al uw lichaamsfuncties. Uw spieren kunnen minder aan, uw zenuwstelsel is niet zo goed tegen spanningen opgewassen en uw spijsvertering kan minder goed vet verwerken. Normaalgesproken gaat u automatisch zwaarder ademen als uw lichaam meer zuurstof nodig heeft en wordt zo aan die behoefte voldaan. Waarom gebeurt dat dan niet als u op grote hoogte komt?

Hoe het lichaam precies uw ademhalingssnelheid reguleert, is een wonder dat nog niet volledig wordt begrepen. Bij inspanning gaat u niet zwaar ademen omdat u eenvoudig gebrek aan zuurstof hebt, maar naar het schijnt voornamelijk omdat er als gevolg van de spierbewegingen een ophoping van koolzuur in het bloed ontstaat. Als u zich op grotere hoogte bevindt, zult u wel zwaarder ademen, maar niet voldoende om het aanhoudende zuurstoftekort te compenseren.

Waardoor ontstaat de hoofdpijn? Een spreker op het eerste Wereldcongres voor geneeskunde en fysiologie voor grote hoogte, dat in La Paz (Bolivia) werd gehouden, legde uit dat veel van de symptomen van hoogteziekte het gevolg zijn van een ophoping van vloeistof in de hersenen. Bij sommige mensen veroorzaakt dat druk in het hoofd. Kennelijk hebben sommige mensen hier vanwege de omvang van hun schedel geen last van. Niettemin kan er in zeldzame gevallen een levensbedreigende situatie ontstaan. Coördinatieproblemen, wazig zien, hallucinaties en verwardheid zijn waarschuwingssignalen om onmiddellijk medische hulp in te roepen en af te dalen.

Verstandige voorzorgsmaatregelen

De gevolgen van een verblijf op grote hoogte zijn op de tweede of derde dag het ergst, dus is het raadzaam om een paar dagen voor en na aankomst — vooral ’s avonds — alleen lichte maaltijden te gebruiken. Na aankomst moet u in plaats van vet voedsel, voedsel eten dat rijk is aan koolhydraten, zoals rijst, havervlokken en aardappels. Het is goed om het volgende advies op te volgen: „Eet ’s morgens als een koning, ’s middags als een edelman en ’s avonds als een bedelaar.” Vermijd ook lichamelijke inspanning, want dat kan tot een hevige aanval van hoogteziekte leiden.  Omdat jonge mensen de neiging hebben dat advies in de wind te slaan, zijn zij vaak degenen die er het meeste last van hebben.

Nog een goed advies is om een hoed te dragen en een zonnebrandmiddel met een hoge beschermingsfactor te gebruiken, want er is minder atmosfeer om u tegen de gevaarlijke stralen van de zon te beschermen. Die stralen kunnen uw ogen irriteren of zelfs beschadigen; draag dus een goede zonnebril. De ijle berglucht is er ook de oorzaak van dat iemands traanvocht opdroogt, zodat de ogen nog meer geïrriteerd raken. Drink dus ruim voldoende.

Artsen geven mensen met een ernstig overgewicht of met aandoeningen als hoge bloeddruk, sikkelcelanemie of een hart- of longziekte de waarschuwing zich grondig medisch te laten onderzoeken voordat ze besluiten naar een plek op grote hoogte te gaan. * Als u erg verkouden bent of bronchitis of longontsteking hebt, doet u er misschien verstandig aan uw reis uit te stellen, want de combinatie van grote hoogte en een luchtweginfectie of zware lichamelijke inspanning kan soms een gevaarlijke ophoping van vocht in de longen veroorzaken. Ademhalingsstoornissen kunnen zelfs bij mensen die al hun leven lang in het hoogland wonen, leiden tot zuurstoftekort en ernstige gezondheidsproblemen. Aan de andere kant voelen astmapatiënten zich op grotere hoogte vaak beter. Er was zelfs een groep Russische artsen die op het eerder genoemde congres vertelde dat ze patiënten die bepaalde klachten hebben, als therapie een verblijf in een kliniek in de bergen voorschrijven.

Acclimatiseren

Men hoeft niet bang te zijn voor het leven op grote hoogte. Er zijn zelfs enkele hooggelegen gebieden zoals de Kaukasus, die beroemd zijn om het aantal inwoners dat een uitzonderlijk hoge leeftijd bereikt. En sommige mensen hebben het op extreme hoogte jaren uitgehouden. Een lezer van Ontwaakt! in de Andes vertelt: „Ik heb dertien jaar lang bij een mijn op 6000 meter hoogte gewoond en gewerkt, vlak bij de top van een vulkaan. Ik moest met een moker blokken zwavel in stukken slaan en dat was zwaar werk. Toch gingen we aan het eind van de dag altijd voetballen!” Het menselijk lichaam heeft zo’n opmerkelijk vermogen om zich aan nieuwe omstandigheden aan te passen dat we versteld staan van de wijsheid van de Schepper. Wat doet het lichaam om het zuurstoftekort op grote hoogte op te vangen?

De eerste reactie van uw lichaam op blootstelling aan grote hoogte is om uw hart en longen sneller te laten werken. Vervolgens verlaagt uw lichaam de hoeveelheid plasma in uw bloed, waardoor de concentratie van zuurstofdragende rode bloedcellen toeneemt. In korte tijd wordt er extra bloed naar uw hersenen geleid, waar  de meeste behoefte bestaat. En binnen slechts enkele uren maakt uw beenmerg al extra rode bloedcellen aan die meer zuurstof kunnen binden. Hierdoor kunnen uw hartslag en ademhaling binnen een paar dagen weer normaal zijn, al kan het wel maanden duren voordat u echt helemaal aan de grote hoogte gewend bent.

Problemen met autorijden en koken

Maar niet alleen uw lichaam komt zuurstof te kort. Ook uw auto zal een beetje traag aandoen. Al past een plaatselijke automonteur het brandstof/luchtmengsel aan en vervroegt hij de ontsteking, de motor van uw auto zal toch minder trekkracht hebben. Maar wat gebeurt er in de keuken?

Een ingezakte taart, kruimelig brood, bonen die niet gaar worden en een gekookt, maar nog halfrauw ei, zijn slechts een paar problemen waar een kok niet vrolijk van wordt. Waarom gebeurt dit en wat kunt u eraan doen?

Culinaire mislukkingen treden vaker en opvallender aan het licht als u aan het bakken bent. De lagere luchtdruk zorgt ervoor dat de gassen die brood en cake (of taart) luchtig maken, meer gaan uitzetten dan op zeeniveau. De kleine blaasjes in het deeg of beslag worden groter, zodat het baksel kruimelig wordt. Of nog erger, de blaasjes spatten uiteen waardoor de cake inzakt. Maar het probleem is vrij eenvoudig op te lossen. Bevat het recept geklopte eieren om de cake luchtig te maken, klop ze dan gewoon minder lang. Of gebruik minder gist of bakpoeder dan het recept voorschrijft. Een kookboek adviseert om op 600 meter hoogte 25 procent minder rijsmiddel te gebruiken, oplopend tot 75 procent minder op 2000 meter hoogte. — The New High Altitude Cookbook.

Let er bij het bakken van brood op dat het deeg niet meer dan het dubbele in omvang toeneemt. Omdat eieren de celstructuur van een cake verstevigen, kunt u het beste grotere eieren gebruiken. Te veel suiker daarentegen verzwakt de celstructuur; neem daarvan dus een kleinere hoeveelheid. Een lage luchtdruk zorgt er namelijk toch al voor dat de suiker in uw beslag sterker geconcentreerd raakt doordat het water sneller verdampt. Feitelijk is er voor de meeste recepten meer vloeistof nodig omdat de ijle, droge berglucht vocht aan het voedsel onttrekt.

Bijna al het voedsel heeft op grote hoogte langer nodig om gaar te worden. Een ei moet bijvoorbeeld op 1500 meter hoogte een minuut langer koken en op 3000 meter drie minuten langer. U zult een snelkookpan bijzonder handig vinden. Het is zelfs zo dat u op grote hoogte zonder zo’n pan bonen en erwten niet gaar kunt krijgen.

Wees dus niet bang een reis naar een hooggelegen streek te maken. Misschien bent u een poosje aan het puffen en hijgen, is uw cake zo plat als een pannenkoek en reageert de auto waarin u rijdt soms als een schildpad met jicht, maar als u een redelijk goede gezondheid hebt, zult u het waarschijnlijk een stimulerende ervaring vinden.

[Voetnoot]

[Diagram/Illustraties op blz. 12, 13]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Enkele steden en bergen op grote hoogte

— 9000 meter —

Mount Everest (Nepal en China)

8850 meter

— 7500 meter —

— 6000 meter —

Kilimanjaro (Tanzania)

5895 meter

Aucanquilcha (Chili)

5346 meter

Mont Blanc (Frankrijk)

4807 meter

— 4500 meter —

Potosí (Bolivia)

4180 meter

Puno (Peru)

3826 meter

Fuji (Japan)

3776 meter

La Paz (Bolivia)

3625 meter

— 3000 meter —

Trongsa Dzong (Bhutan)

2398 meter

Mexico-Stad (Mexico)

2239 meter

Mount Washington

(New Hampshire, VS)

1917 meter

Nairobi (Kenia)

1675 meter

Denver (Colorado, VS)

1609 meter

— 1500 meter —

— Zeespiegel —

[Illustratie op blz. 10]

La Paz (Bolivia) 3625 meter

[Illustratie op blz. 10]

Johannesburg (Zuid-Afrika) 1750 meter