Nje o di Kwelele?
Go makegiye ying ka Ninive ka nthago ga dinako tsa Jona?
Gana hala ga mongwaga wa 607 B.C.E., Asiriya ne go le yona mmušo wo mogolo ho lefaseng, fote wepsayete ya The British Museum yi hlayye gore ke mo wo “thomisa ka bodikela bya Cyprus wo segela ka bohlabela bya Iran, fote ka nakwenngwana ne wo segela le mong Egepita”. Toropo ya gona ye kgolo go leng Ninive, ne go le yona ya go di feta ka moka ho lefaseng. Ke mo yi na le meyago ye megolo ya botala, diphake tsa go bafala, dintlo tsa magoši tsa go tura, le dilayibhrari tse dikgolo. Tso ne ba di ngwadiye ga mapharo ya Ninive ya ku botala ne di šupetsa gore Kgoši Ashurbanipal ke mo a re ke yene “kgoši ya lefase ka mokana ga lona” go fo tshwana le magoši ka mokana ga wona ya Asiriya. Ka nako yonone, ne di šupa nkare Asiriya le Ninive ba ka sa ro di hlula le ka tšatši ka lloši.
Le mo go le ka mokgonone, mo Asiriya yi šele tiyelele, moporofeta wa Jehova ye ba reng ke Zefaniya o yitseri: “[Jehova] o nyoko . . . psyitlanya Asiriya, fote o nyoko maka gore mutši wa Ninive go be lešupi, wo kwaritšele go tshwana le poleke ya kgwakgwa.” Moporofeta wa Jehova ye ba reng ke Nahume o tokegele ka gore: “Rwalelaneng silva, le rwaleleneng gholdi! . . . Mutši a wo sana selo, ke lešupi, ba wo psyitlannye! . . . Ka mokana ga bona bo ba go bonang ba nyoko tšhabela ku kgole nago ke mokane ba re, ‘Ninive ba yi psyitlannye!’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Di ka makega gore mo batho ba kwelela ka diporofeto tsone, ba yye ba tiputsisa gore: ‘Ayitsano tsotsone di ka kgonega? Nje, di ka makega gore ba hlule Asiriya ya go ba le matšhika ka mokgo?’ Di šupetsa nkare ne di se lula go tshepa taba yone.
Mara, go yye gwa makega tso batho ne ba sa di nagana! Mo mongwaga wa 600 B.C.E. wo nyoko segela, Asiriya ke mo yi šele yi hludiye ke Mabhabhilona le Mamede. Ka nako yonone, batho ba yye ba sa sa dula hone Ninive ke mokane mo goya-goya ba thomisa go lebala ka yona! Kgatiso ya The Metropolitan Museum of Art ya ku New York yi re, “ba yye ba fo šiya mutši wone ke mokane wa šinya wo nyamalala, ditaba tsa Ninive batho ba fo di tšibela ka ho Bhayibeleng.” Tso di wunyulliyeng ke Biblical Archaeology Society Online, di šupetsa gore gana hala ga mongwaga wa 1800, “a gona le motho ka wweši ye ne a di tšiba tsa gore mutši wo mogolo wa Asiriya ayitsano wo yye wa ba gona tsa mannete kela dho.” Mara ka 1845, morene mongwana wa go yepa tsa ku botala ye ba reng ke Austen Henry Layard o yye a thomisa go yepolla mašupi ya ma leng polekeng ya Ninive. Ditlopotlopo tso a di krayyeng hone di šihlela taba ya gore Ninive yi yye ya gadimisiwa.
Dilo tso ba di porofitiyeng botala tsa gore di yye dya fo korola mo di makega di maka gore re tshepe tso Bhayibele yi di porofitiyeng ka memmušo ya dipolotiki ga dinako tsa gana byalo di ka sa ro pumutsa, di nyoko makega.—Dan. 2:44; Kut. 19:15, 19-21.