Bo ba go maka diophareyišini ke botala ba nyaka dilo tsa go mamarela mo ba maka ophareyišini le mo ba mamaretsa ga gore go kwalele mo mmeleng. Dilo tso di leng gona tsa go mamaretsa, a go kgonege gore ba di berekise ka ho teng ga mmele wa motho. Di kotsi, mo di woma di ya tiya fote a di mamarele ga go koloba. Bo ba tsa sayense ka krayye mokgwa wa go lukisa bothatha bowa ka go lebelela mamina ya kgopa.

 Nagana ka sowa ša: Mo kgopa yi bona kotsi, yi ntsha mamina ya go maka gore yi thogo mamarela letlakaleng la go koloba. Mokgwa wowa wa yona wa yi pasopa fote wo maka gore yi sa nape yi thogathoga ka matla.

 Bo ba go nyakolla ba yye ba kraya gore king so se makang gore mamina ya kgopa yowa ma kgone go mamarela. Mo re beyisa, dilo tsowa tsa nkare ke mamina di na le dikhemikhale tsa mehlobohlobo le dilo tsa go di gelepa gore di mamarele. Dilo tsowa tsa nkare ke mamina di kenelela mo kgopa yi nyakang go sepela gona ke mokane mo ba yi gatelela ka matla ya tamoga. Bo ba go nyakolla ba makiye selo sa go mamaretsa ba yekisela dilo tsa nkare ke mamina tsa kgopa, selo sa gona se phala kgole dilo tsa go mamaretsa tsa gore di gona fote di ka gelepa go mamaretsa dilo tsa mmele mo go makiwa diophareyišini. Ba re di ka mamaretsa “dilo tsa mmele tsa motho gabutši go tshwana le šorošoro mo yi tshwara lešapo.”

 Bo ba go tšiba dilo ba re sowa sa go mamarela se ka gelepa ba go maka diophareyišini gore ba sa sa rokelela batho mo ba kwalele. Di ka gelepa go tshwara mašapo ya motho mo nkare šorošoro ya gayela kela dya tshwara dilo tsa motho mo a makiwa ophareyišini. Ba liketsiye go berekisa selo sowa sa go mamaretsa go kwala lešuba la pelo ya kolobe le go kwala mašuba ya peba ya gore dibete tsa yona di šele tawong, selo sowa sa go mamaretsa se berekiye ga dilo tsowa.

 Bo ba tsa sayense ba na le go kraya dilo tsa gabutši tsa go lukisa mathatha ya ba nang nawo ka go kopisela ga dilo tsa hlago. Go ya ka Donald Ingber, wa gore ke yene a yetiyeng mahlong ga mogoba wa go maka dilo tsa go mamaretsa o re: “Di fo ya ka gore re kopisela ga ying fote mo re kraya selo sone sa go kopisela ga sona re napa re ngangarela ga sona.”

 O nagana ying? Ayitsano selo sa go mamarela sa kgopa se f’lo timakegela? Kela se ro makiwa?