Ke Eng Seo se Fošagetšego ka go Petšha?

“Mo e ka bago ma-Australia a 290 000 ke batho bao ba nago le bothata bja go petšha gomme a ikarabela ka go lahlega ga diranta tše dimilione tše dikete tše 35 ngwaga o mongwe le o mongwe. Se ga se kotsi feela bakeng sa batho bao ba nago le bothata bja go petšha, eupša se kotsi le go batho ba akanyetšwago go dimilione tše 1,5 bao ba kgongwago ka go lebanya ke mafelelo a tšhaparego, tlhalo, go ipolaya le go senywa ga nako mošomong.”—J. Howard yo e lego tona-kgolo ya Australia ka 1999.

JOHN yo go boletšwego ka yena sehlogong sa pele ga se, o ile a ba le bothata bja go petšha. * O ile a hudugela Australia moo a ilego a nyala Linda, yo le yena e bego e le mopetšhi. Temalelo ya John e ile ya mpefala. O re: “Ke ile ka tšwela pele go tloga go rekeng dithekethe tša matengwa go iša go petšheng mekato ya dipere le go petšha dikhasinong. Ke ile ka feleletša ke petšha mo e nyakilego go ba letšatši le lengwe le le lengwe. Ka dinako tše dingwe ke be ke petšha ka mogolo wa-ka ka moka gomme ke šale ke se na selo seo nka lefelago rente ka sona goba go fepa lapa. Gaešita le ge ke be ke thopile tšhelete e ntši, ke be ke tšwela pele go petšha. Ke be ke tantšwe ke go kgahlwa kudu ke go thopa tšhelete.”

Batho bao ba swanago le John ga se bao ba sa tlwaelegago. Ditšhaba ka moka di bonagala di hlakanywa hlogo ke go petšha. Makasine wa USA Today o boletše gore magareng ga 1976 le 1997, go be go na le koketšego e makatšago ya 3 200 lekgolong ya tšhelete yeo go ilego gwa petšhwa ka yona ka molao kua United States.

Kuranta ya Canada ya The Globe and Mail e bolela gore: “Go petšha go be go lebelelwa e le mokgwa o mobe wa boitshwaro le wa tša leago. Lehono ke mokgwa o amogelegago wa tša leago wa go itloša bodutu. Ge e šupa lebaka le lengwe bakeng sa go fetoga mo ga boemo bja kgopolo bja batho, kuranta e re: “Go fetoga ga boemo bja kgopolo bja batho malebana le go petšha ke mafelelo ao a lebanyago a seo e ka bago lesolo la tša papatšo leo le bitšago tšhelete e ntši le leo le thekgwago ke mmušo ka tša ditšhelete historing ya Canada.” Ke mafelelo afe ao maiteko a go tšwetša pele go petšha go bilego le wona ditšhabeng tše dingwe?

Leuba la Bothata bja go Petšha

Go ya ka kakanyetšo yeo e dirilwego ke Harvard Medical School Division on Addictions, ka 1996 go be go na le “bothata bja go petšha le go ba lekgoba la go petšha ga batho ba godilego ba dimilione tše 7,5 ba Amerika,” le dimilione tše dingwe tše 7,9 tša bafsa ba lego mahlalagading ba Amerika bao ba nago le bothata bjo bo swanago.” Dipalo-palo tše di be di akareditšwe pegong yeo e bego e kgobokeditšwe ke National Gambling Impact Study Commission (NGISC), yeo e ilego ya bontšhwa Lekgotleng la Taolo la U.S. Pego e boletše gore palo ya batho bao ba nago le mathata a go petšha kua Amerika e ka golela godimo kudu go feta kamoo go begilwego ka gona.

Ka baka la go lahlega ga mešomo, go fokola ga boemo bja tša maphelo, go thuša batho bao ba hlokago mešomo ka ditšhelete gotee le ditshenyagalelo tša mananeo a tša kalafo, go akanywa gore bothata bja go petšha bo bitša setšhaba sa United States ditolara tše dimilione tše dikete ngwaga o mongwe le o mongwe. Lega go le bjalo, dipalo-palo tše le gatee ga di bontšhe ka botlalo go senyegelwa ga motho moo go bakwago ke bothata bja go petšha—go senyegelwa ga malapa,  bagwera le bašomi-gotee, moo go feleletšago ka bohodu, go diriša tšhelete bošaedi, go ipolaya, bošoro bja ka gae le go gobošwa ga bana. Nyakišišo ya Australia e hweditše gore mo e ka bago batho ba lesome ba ka kgongwa ka go lebanya ke bothata bja go petšha bja motho yo mongwe le yo mongwe. Pego yeo e tšwago go National Research Council kua United States e bolela gore mo e ka bago “50 lekgolong ya balekane le 10 lekgolong ya bana ba ile ba lebeletšana le go tlaišwa mmeleng ke batho bao e lego makgoba a go petšha.”

Temalelo Yeo e Fetelago

Go swana le malwetši a mangwe, bothata bja go petšha bo ka bonagala bo phatlalala go tloga motswading go ya ngwaneng. Pego ya NGISC e re: “Bana ba batho bao ba lemaletšego go petšha go bonagala ba tla wela boitshwarong bja go se kwe bjo bjalo ka go kgoga, go nwa le go diriša dihlare-tagi, gotee le go ba kotsing e kgolo ya go ba le bothata bja go petša goba go ba makgoba a go petšha.” Pego e bile e lemoša gore “bapetšhi bao e lego bafsa ba lego mahlalagading go bonagala ba tla ba le bothata bja go petšha le go ba makgoba a go petšha go feta batho bao ba godilego.”

Dr. Howard J. Shaffer yo e lego molaodi wa Harvard Medical School’s Division on Addiction Studies, o re: “Go na le bohlatse bjo bontši bjo bo tšwelelago  bjo bo šišinyago gore go petšha mo go sego molaong gare ga bafsa go oketšega ka tekanyo yeo e lekanago goba yeo mohlomongwe e fetago sebaka sa go petšha mo go dumeletšwego ke molao.” Ge e le mabapi le bokgoni bja makgoba a go petšha bja go diriša gampe thekinolotši ya Internet, o re: “Bjalo ka ge go kgoga cocaine e sekišitšwego go fetotše go kgogwa ga cocaine, ke nagana gore di-electronic di tlile go fetola tsela yeo go petšhwago ka yona.”

Kgwebo ya go petšha gantši e bontšhwa e le yeo e neago lethabo leo le sa gobatšego. Eupša bakeng sa bafsa ba lego mahlalagading, go petšha e ka ba mo go lemalelwago go no swana le sehlare-tagi le ge e le sefe seo se sego molaong gomme go ka lebiša boitshwarong bja bosenyi. Nyakišišo ya kua United Kingdom e hweditše gore gare ga bafsa ba lego mahlalagading bao ba petšhago, “ba 46 lekgolong ba be ba utswa ka magaeng a gabo bona” gore ba thekge mokgwa wa bona.

Go sa šetšwe ditherešo tšeo di tšwelago pele, mokgatlo o mongwe o tutuetšago go petšha o lokafatša go tšwetšwa pele ga go petšha ka gore: “Bontši bja ma-Amerika ao a thabelago go petšha ga ba lebeletšane le bothata le ge e le bofe.” Gaešita le ge o nagana gore go petšha ga go kgome boemo bja gago bja tša ditšhelete o šoro goba bophelo bja gago bjo bobotse bja mmele, ke mafelelo afe ao go petšha go nago le ona bophelong bja gago bjo bobotse bja moya? Na go na le mabaka a kwagalago ao ka ona o swanetšego go phema go petšha? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla dipotšišo tše.

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Lepokisi/Diswantšho go letlakala 4, 5]

Na ke na le Bothata bja go Petšha?

Go ya ka Mokgatlo wa Amerika wa tša Monagano, ditšhupo tše di latelago tše di lego go letlakala 5 di ka thuša tlhahlobong ya bokgoba bja go petšha (bjo ka dinako tše dingwe bo bitšwago go lemalela go petšha). Balaodi ba bantši ba dumelelana ka gore ge e ba o bontšha o mongwe wa mekgwa e latelago, gona o na le bothata bja go petšha, gomme ge e ba o lebeletšane le o mongwe wa mekgwa ye, o kotsing ya go lemalela go petšha.

 Go swarega O Swaregile ka go petšha—o nyaka go boela mekgweng e fetilego ya go petšha, o rulaganya go leka mahlale mo go latelago goba o nagana ka ditsela tša go hwetša tšhelete ya go petšha.

Kgotlelelo O nyaka go petšha ka tšhelete yeo e oketšegilego e le gore o tle o fihlelele lethabo leo o le kganyogago.

Go ntšha ka hlogo O a huduega goba go ferekana ge o leka go fokotša goba go tlogela go petšha.

Go tšhaba O diriša go petšha e le tsela ya go tšhabela mathata goba go ikimolla maikwelo a go hloka mohola, go ikwa o le molato, matshwenyego goba kgateletšego.

Go phegelela Ka morago ga ge o lahlegetšwe ke tšhelete go petšheng, gantši letšatšing le le latelago o a boela bakeng sa gore o hwetše tšhelete yeo e go lahlegetšego. Boitshwaro bjo bo tsebja e le go phegelela go hwetša seo se lahlegetšego motho.

Go bolela maaka O botša ditho tša lapa maaka, dingaka goba batho ba bangwe bakeng sa go uta bokgole bjoo o tseneletšego ka bjona go petšheng.

Go lahlegelwa ke taolo O dirile maiteko ao a boeleditšwego ka go se atlege bakeng sa go tlogela, go laola goba go fokotša mokgwa wa go petšha.

Ditiro tše sego molaong O dirile ditiro tše sego molaong tše bjalo ka boradia, bohodu goba go diriša tšhelete bošaedi bakeng sa go thekga mokgwa wa gago wa go petšha.

O beile tswalano e bohlokwa kotsing O beile kotsing goba o lahlegetšwe ke tswalano ya bohlokwa, sebaka sa thuto goba mošomo ka baka la go petšha.

Go hlakodišwa ka tša ditšhelete O ithekgile ka batho ba bangwe gore ba go nee tšhelete bakeng sa go ikimolla boemong bja go šaparega ka tša ditšhelete bjo bo bakilwego ke go petšha.

[Mothopo]

Source: National Opinion Research Center at the University of Chicago, Gemini Research, and The Lewin Group.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 7]

Molaetša wa Kgonthe Dipapatšong tša Matengwa

Banyakišiši ba Yunibesithi ya Duke kua United States, ba boletše ka pegong yeo e ilego ya newa National Gambling Impact Study Commission gore: “Go tšwetša pele matengwa . . . go ka lebelelwa e le thuto e neago mehola, yeo e rutago gore go petšha ke papadi e se nago kotsi goba e bonolo. Ke mafelelo afe ao ge e le gabotse papatšo ya matengwa e nago le ona setšhabeng? Pego e re: “Go bonala e se go feteletša go bolela gore molaetša wa papatšo ya matengwa ke o senyago—gore katlego e ithekgile ka go kgetha nomoro e swanetšego. Thulaganyo ye e mpe ya ‘thuto’ yeo e phatlalatšwago gohle ke mekgatlo ya matengwa, e ka ba e e-na le mafelelo ao a sa kganyogegego a go fokotša ditseno tša mmušo ge nako e dutše e e-ya ka go fokotša kgolo ya tša boiphedišo. Ka mo go kgethegilego, ge e ba go tšwetšwa pele ga matengwa go gogola ditshekamelo tša mošomo, go boloka le go diriša tšhelete bakeng sa thuto le tlhahlo, ditla-morago di be di tla feleletša ka go fokodiša kgolo ya ditšweletšwa. Lega go le bjalo, go lebelela gore mohlolo o tla direga ga se motheo wa katlego yeo gantši re e rutago bana ba rena.”

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 8]

Legae le Lengwe le le Lengwe ke Khasino

Ka tšhelete e nyenyane ya go aga meago e mefsa yeo e dirišetšwago go petšha, mekgatlo ya go petšha mo nakong ye e hlama mekero ya Web yeo e ka fetolago legae le lengwe le le lengwe ka computer yeo e kgokagantšwego le Internet gore e be seo e nyakilego go ba khasino. Bogareng bja bo-1990, go be go e-na le mekero yeo e nyakilego go ba e 25 ya go petšha go Internet. Ka 2001 go be go na le mekero e fetago 1 200 le ditseno tšeo di tšwago go petšheng ka Internet tšeo di dutšego di oketšega ka makga a mabedi ngwaga o mongwe le o mongwe. Ka 1997, mekero ya go petšha e ile ya dira tšhelete e lekanago ditolara tše dimilione tše 300 ka Internet. Ka 1998 e ile ya dira tšhelete e nngwe e lekanago ditolara tše dimilione tše 650. Ka 2000, go petšha ka mekero ya Internet go ile gwa dira tšhelete e lekanago ditolara tše dimilione tše dikete tše 2,2 gomme pego ya ditaba ya Reuters e bolela gore ka 2003 go lebeletšwe gore palo yeo “e tla golela go ditolara tše dimilione tše dikete tše 6,4.”

[Seswantšho go letlakala 6]

Go senyagalelwa ga batho bao ba nago le bothata bja go petšha go akaretša malapa ao a se nago tšhelete bakeng sa dijo

[Seswantšho go letlakala 7]

Go petšha gare ga bafsa go oketšega ka tekanyo e tšhošago

[Seswantšho go letlakala 8]

Bana ba batho bao ba lemaletšego go petšha ba kotsing e kgolo ya go ba le bothata bja go petšha