Go Tlile Bjang Gore re be le Beibele?

Taba ya gore Beibele e sa le gona go fihla le lehono, e tloga e makatša. E feditšwe go ngwalwa mengwaga e fetago e 1 900 e fetilego. Molaetša wa yona o be o ngwadilwe godimo ga dilo tšeo di hlagalago kapela. Go swana le papirase, e lego pampiri yeo e dirilwego ka semela sa ka meetseng, le parchment, e lego pampiri ya kgale yeo e dirilwego ka letlalo la phoofolo. E bile, mathomong Beibele e be e ngwadilwe ka maleme ao a sa kgonego go bolelwa ke batho ba bantši lehono. Le gona, balaodi ba mmušo le baetapele ba bodumedi, ba ile ba leka ka thata gore ba fediše Beibele.

GO tlile bjang gore batho ba bantši ba feleletše ba na le puku ye, mola e le gore batho ba bangwe ba be ba nyaka go e fediša? Ekwa mabaka a mabedi a a latelago:

Dikopi tše Dintši tša Dingwalwa tša Kgale ga se tša Fetoša Molaetša

Baisiraele bao ba bego ba šireletša dingwalwa tša mathomo tša Beibele, ba ile ba kgonthišetša gore ba dira dikopi tše dintši tša dingwalwa tšeo. Ka mohlala, dikgoši tša Isiraele, di ile tša botšwa gore di ingwalele “kopi ya molao wo ka pukung, wona molao woo o hlokometšwego ke baperisita, e lego Balefi.”—Doiteronomio 17:18.

Baisiraele ba bantši ba be ba rata go bala Mangwalo a Makgethwa, ka ge ba be ba tseba gore ke Lentšu la Modimo. Eupša batho bao ba bego ba ngwalolla molaetša woo o bego o le ka dingwalweng tša mathomo, ba be ba dira bjalo ka šedi, e bile ba be ba tlwaeditšwe gabotse. Ka mohlala, yo mongwe wa batho bao e be e le Esera, yoo Beibele e mo hlalosago gore “e be e le mongwalolodi wa sethakga wa molao wa Moshe, woo Jehofa Modimo wa Isiraele a o neilego.” (Esera 7:6) Bamasorete bao ba bego ba ngwalolla Mangwalo a Seheberu, goba “Testamente ya Kgale,”magareng ga ngwaga wa bo-500 le wa bo-900, ka morago ga gore ba fetše go ngwalolla ba ile ba balela tlhaka ka tlhaka, go bona ge e ba ga se ba dira diphošo. Ka ge ba be ba le šedi kudu, seo se ile sa thuša gore molaetša wa Beibele o be wo o nepagetšego le gore manaba a se ke a e fediša.

Ka mohlala, ka ngwaga wa 168 B.C.E., Antiochus wa Bone, yoo e bego e le mmuši wa Siria, o ile a leka go fediša dikopi ka moka tša Mangwalo a Seheberu tšeo di bego di hwetšagala nageng ka moka ya Palestina. Histori ya Sejuda e hlalosa ka gore: “Ge ba be ba hwetša dingwalwa ka moka tša molao, ba be ba di kgeila le go di tšhuma.” Puku ya The Jewish Encyclopedia e re: “Maphodisa ao a bego a laetšwe gore a kgeile dingwalwa tšeo le go di tšhuma, a be a dira seo a galefile kudu. . . . Batho bao ba bego ba hwetšwa ba swere puku e kgethwa, . . . ba be ba bolawa.” Eupša Bajuda bao ba bego ba dula Palestina le dinageng tše dingwe, bona ba be ba sa na le Mangwalo a Makgethwa.

Kapejana ka morago ga gore batho ba fetše go a ngwala Mangwalo a Bakriste a Segerika, goba “Testamente e Mpsha,” ba ile ba kopanya dingwalwa ka moka tšeo di bego di akaretša dipego tša boporofeta, histori le mangwalo a mangwe. Ka mohlala, Johane o ile a ngwala Ebangedi ya gagwe a le Efeso, goba a le kgauswi le yona. Lega go le bjalo, ditsebi tše dingwe di bolela gore karolwana ya Ebangedi yeo ya Johane, yeo e ilego ya kopanywa ka tlase ga mengwaga e 50 ka morago ga gore Johane a ngwale pego yeo, e ile ya hwetšwa Egipita, e lego kgole le Efeso. Seo ditsebi tšeo di se hweditšego se bontšhitše gore Bakriste bao ba bego ba le dinageng tša kgole ba be ba na le dikopi tša dingwalwa tšeo di bego di sa tšwa go ngwalollwa ka nako yeo.

Taba ya gore batho ba bantši ba ile ba ba le Lentšu la Modimo, e ile ya thuša gore le dule le le gona, le ka morago ga gore Kriste a boele legodimong. Ka mohlala, mesong ya di-23 tša February, ka ngwaga wa 303 C.E., Mmuši wa Moroma e lego Diocletian, o hlaloswa a be a lebeletše mašole a gagwe a roba mejako ya kereke e bile a fiša dikopi tša Mangwalo a Makgethwa. Ge Diocletian a be a dira bjalo, o be a nyaka go fediša Bokriste. Letšatšing le le latelago, o ile a laela gore batho ka moka bao ba lego ka tlase ga Mmušo wa Roma, ba be ba swanetše go fiša dikopi ka moka tša Dibeibele batho ba lebeletše. Lega go le bjalo, dikopi tše dingwe di ile tša šala, gomme tša ngwalollwa gape. Kapejana ka morago ga gore Diocletian a ntšhe taelo ya gore Bakriste ba tlaišwe le gore Beibele e fedišwe, go bonagala dikarolo tše dikgolo tša dikopi tše pedi tša Beibele tša Segerika di ile tša dirwa. E bile di sa le gona go fihla le lehono. Kopi e nngwe e kua Roma; gomme e nngwe e laeporaring e kgolo ya kua London, yeo e lego United Kingdom.

Le ge dingwalwa tša mathomothomo tša Beibele di sešo tša hwetšwa, dikopi tše dintši tša Beibele goba dikarolo tša yona, tšeo di ngwalolotšwego ka letsogo, di sa le gona le lehono. Tše dingwe tša tšona ke tša kgale kudu. Na molaetša woo o bego o le ka dingwalweng tša mathomothomo, o ile wa fetošwa ge o be o ngwalollelwa ka Beibeleng? Seithuti se sengwe seo se bitšwago W.  H. Green, se ile sa bolela ka Mangwalo a Seheberu gore: “Ga go pelaelo gore ga go na puku le ge e le efe yeo e ilego ya ngwalollwa ka mo go nepagetšego go swana le Mangwalo a.” Mola Mohlomphegi Frederic Kenyon, yoo e bego e le setsebi sa dingwalwa tša kgale tša Beibele, a ile a bolela ka Mangwalo a Bakriste a Segerika gore: “Nako yeo e bilego gona magareng ga go dirwa ga dingwalwa tša mathomothomo, le nako yeo e bilego gona ge dikopi tša dingwalwa tše, tšeo di ngwalolotšwego ka letsogo, ke e nyenyane kudu. E bile ga re belaele gore Mangwalo a ngwalollotšwe ka tsela yeo a bego a le ka yona go tloga mathomong. Se se bontšha gore dipuku tše tša Testamente e Mpsha, di nepagetše e bile di a botega.” O ile a bolela gape gore: “Re ka phetha ka gore dingwalwa ka moka tša Beibele di nepagetše. . . . Re ka re ga go na puku ya kgale yeo e nepagetšego go swana le Beibele.”

Go Fetolelwa ga Beibele

Lebaka la bobedi le bohlokwa leo le thušitšego batho ba bantši gore ba feleletše ba na le Beibele, ke gore e fetoletšwe ka maleme a mantši. Taba ye e dumelelana le seo Modimo a se nyakago gore batho ba ditšhaba ka moka, le ba go bolela maleme ka moka, ba mo tsebe le go mo rapela “ka moya le ka therešo.”​—Johane 4:23, 24; Mika 4:2.

Beibele ya mathomo yeo e fetoletšego Mangwalo a Seheberu ka Segerika, e tsebja e le Septuagint. Beibele ye e be e diretšwe Bajuda bao ba bego ba bolela Segerika, bao ba bego ba dula ka ntle ga motse wa Palestina. Le gona, e feditšwe go fetolelwa mengwaga e ka bago e 200, pele Jesu a ka tla mo lefaseng. Beibele e feletšego, go akaretša le Mangwalo a Bakriste a Segerika, e ile ya fetšwa go fetolelwa ka maleme a mantši ka mengwaga e sego kae feela e makgolo. Eupša go e na le gore dikgoši le baruti ba dire sohle seo ba ka se kgonago gore ba thuše batho go ba le Dibeibele, bona ba ile ba dira gore batho bao ba se ke ba ba le tšona. Baruti ba ile ba dira gore batho ba dikereke tša bona ba se tsebe selo ka Modimo, ka go se dumelele gore Lentšu la Modimo le fetolelwe ka maleme a gabo bona.

Le ge mmušo le baruti ba be ba ganetša gore Beibele e fetolelwe, banna bao ba bego ba na le sebete ba ile ba bea maphelo a bona kotsing gore Beibele e fetolelwe ka maleme ao batho ba a bolelago. Ka mohlala, ka 1530, William Tyndale, yoo e bego e le monna wa Moisemane, yo a ithutilego Yunibesithing ya Oxford, o ile a tšweletša karolo ya Pentateuch, e lego dipuku tše tlhano tša mathomo tša Mangwalo a Seheberu. Le ge mmušo le baruti ba be ba sa nyake gore Beibele e fetolelwe, Tyndale e ile ya ba motho wa mathomo wa go fetolela Beibele ya Seheberu ka Seisemane. Le gona ke mofetoledi wa mathomo wa Moisemane yoo a ilego a diriša leina Jehofa ka Beibeleng. Nakong ya ge seithuti se sengwe sa Beibele sa Mosepanishi e lego Casiodoro de Reina a be a fetolela Beibele ya mathomo ka Sepanishi, o ile a ba kotsing ya go bolawa ke Makhatolika. E le gore a kgone go fetša go fetolela Beibele ye, o ile a ya Engelane, Jeremane, Fora, Holland, le Switzerland. *

Lehono Beibele e tšwela pele e fetolelwa ka maleme a mangwe a mantši, e bile go gatišwa dikopi tša yona tše dimilione. Taba ya gore Beibele e ile ya dula e le gona le ge batho ba bangwe ba be ba nyaka go e fediša, le gore batho ba bantši lehono ba na le yona, e bontšha gore mantšu a a moapostola Petro ke a nnete ge a be a re: “Bjang bo a pona, letšoba le a hlohlorega, eupša lentšu la Jehofa le dula le le gona go ya go ile.”—1 Petro 1:24, 25.

[Mongwalo wa tlase]

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 14]

KE SWANETŠE GO BALA BEIBELE YEO E FETOLETŠWEGO BJANG?

Maleme a mantši a na le Dibeibele tšeo di fetoletšwego ka tsela ya go fapafapana. Tše dingwe tša tšona di šomiša mantšu a mathata le a kgale. Mola tše dingwe tša tšona di fetoletšwe ka tsela ya go no akaretša taba gore go be bonolo go di bala, go ena le go fetolela ka tsela e nepagetšego. Tše dingwe tša tšona, ditemaneng tše dintši go fetoletšwe lentšu ka lentšu.

Beibele ya Seisemane ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa ya Mangwalo a Makgethwa yeo e gatišitšwego ke Dihlatse tša Jehofa, e fetoletšwe ke komiti yeo e sa tsebjego, go tšwa malemeng ao Beibele e bego e ngwadilwe ka ona mathomong. Beibele ye e ile ya dirišwa go fetolela maleme a mangwe ao e ka bago a 60. Le ge bafetoledi bao ba diriša Seisemane go fetolela Beibele malemeng ao, ba sa dutše ba bapetša seo ba se fetolelago le maleme ao Beibele e bego e ngwadilwe ka yona mathomong. Ka Beibeleng ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa, go na le moo go fetoletšwego lentšu ka lentšu, ge feela go dira bjalo go sa fetoše kgopolo. Bafetoledi ba yona ba kgonthišetša gore ba e fetolela ka tsela yeo go bago bonolo gore batho ba tle ba kgone go e kwešiša ge ba e bala lehono, go fo swana le ge babadi ba kgale le bona ba be ba kwešiša dingwalwa ge ba be ba di bala.

Ditsebi tše dingwe tša maleme di ile tša lebeledišiša tsela yeo Dibeibele tša mehleng yeno di fetoletšwego ka yona, go akaretša le Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa. Ka mohlala, di ile tša lebelela gore Dibeibele tše, di fetoletšwe ka tsela e nepagetšego le gore bafetoledi ga se ba di fetolela ka tsela yeo bona ba e nyakago. Yo mongwe wa ditsebi tšeo ke Jason David BeDuhn, yoo a šomago ka tša bodumedi Yunibesithing ya Northern Arizona kua United States. Ka 2003, o ile a gatiša puku ya matlakala a 200, yeo e lego gare ga “Dibeibele tše senyane tšeo di balwago kudu ke batho ba bantši bao ba bolelago Seisemane lefaseng ka moka.” * Ka pukung ya gagwe, o hlalosa ditemana tša Beibele tše mmalwa tšeo di fetoletšwego ka tsela ya go se swane, e lego “moo gantši bafetoledi ba fetoletšego ka tsela yeo bona ba e nyakago.” Temaneng e nngwe le e nngwe, o be a tšama a bapetša dingwalwa tša Segerika le Beibele e nngwe le e nngwe yeo e fetoletšwego ka Seisemane. Le gona, o be a nyaka ditemana tšeo bafetoledi ba fetošitšego kgopolo ge ba be ba fetolela, e le gore ba ngwale seo bona ba se nyakago. Ke’ng seo a ilego a se hwetša?

BeDuhn o hlalosa gore batho ba bantši le diithuti tše dintši tša Beibele ba nagana gore Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa e fapana le Dibeibele tše dingwe, ka gobane bafetoledi ba yona ba e fetoletše go ya le ka ditumelo tša bona. Lega go le bjalo, o ile a bolela gore: “Selo se segolo seo se dirago gore Beibele ye e fapane le Dibeibele tše dingwe, ke gore bafetoledi ba yona ba be ba kgonthišetša gore ba e fetolela ka tsela e nepagetšego, le gore ga ba fetoše selo.” Le ge BeDuhn a sa dumelelane le tsela yeo ditemana tše dingwe tša ka Beibeleng ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa di fetoletšwego ka yona, o bolela gore ge a bapetša Dibeibele ka moka tšeo a kilego a di hlahloba, Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa, “ke yona e nepagetšego go di feta.” O e bitša Beibele yeo e fetoletšwego ka “tsela e makatšago.”

Dr. Benjamin Kedar, yoo e lego seithuti sa Moheberu sa kua Isiraele, le yena o boletše mantšu a go swana le ao a boletšwego ke BeDuhn mabapi le Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa. Ka 1989, o ile a bolela gore: “Beibele ye e bontšha gore bafetoledi ba yona ba šomile ka thata gore ba kwešiše molaetša woo o bego o ngwadilwe ka dingwalweng tša kgale, e le gore ba tle ba kgone go e fetolela ka tsela e nepagetšego. . . . Ka Beibeleng ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa, ga sa nka ka hwetša moo bafetoledi ba fetošitšego kgopolo yeo e lego ka dingwalweng tša mathomo, e le ge ba nyaka go fetolela Beibele ye go ya ka ditumelo tša bona.

Bjale ipotšiše gore: “Lebaka le legolo la gore ke bale Beibele ke lefe? Na ke no nyaka go bala Beibele yeo e lego bonolo, eupša e se ya nepagala? Goba na ke nyaka go bala Beibele yeo bafetoledi ba yona ba šomilego ka thata gore ba e fetolele ka tsela e nepagetšego, go ya kamoo molaetša o bego o le ka gona go swana le ka dingwalweng tša mathomong?’ (2 Petro 1:20, 21) Dikarabo tša gago di tla go thuša gore o kgethe gabotse phetolelo ya Beibele yeo o swanetšego go e bala.

[Mongwalo wa tlase]

[Seswantšho]

Beibele ya Phetolelo ya Lefase le Lefsa ya Mangwalo a Makgethwa e hwetšagala ka maleme a mantši

 [Seswantšho go letlakala 13]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Seswantšho go letlakala 12, 13]

Dingwalwa tša Beibele tšeo di bego di ngwalollwa ke Bamasorete

[Seswantšho go letlakala 13]

Karolwana yeo e nago le lengwalo la Luka 12:7 leo le rego, “ . . le se ke la boifa; le ba bohlokwa go feta dithaga tše dintši”