Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Ehaangwire Nari Ekagamba Ebitakamanyirwe?

Ehaangwire Nari Ekagamba Ebitakamanyirwe?

SAAYANSI

BAIBULI TI KITABO KYA SAAYANSI, KWONKA EKAGAMBA AHA BINTU EBYABAIRE BITAKAMANYIRWE. TEEKATEEKA AHA BY’OKUREEBERAHO EBI.

Eby’ahaiguru n’omu nsi ebirikureebwa biine obutandikiro?

Abanyasaayansi abarikumanywa munonga, ira bakaba nibagira ngu eky’okugarukamu ni ngaaha. Kwonka aba hati nibaikiriza ngu biine obutandikiro. Ekyo Baibuli ekakyoreka gye kare.​—Okutandika 1:1.

Ensi ekozirwe eta?

Ira, abantu baingi bakaba nibateekateeka ngu ensi etereire. Omu kyasha ky’okubanza Yesu atakazairwe, abanyasaayansi Abagriika bakagira ngu ensi eyebumburikire. Kwonka ira munonga ekyo kitakamanyirwe omu kyasha kya munaana Yesu atakazairwe, omuhandiiki wa Baibuli Isaaya akagira ngu ensi “eyebumburikire,” arikukoresa ekigambo ekirikumanyisa enkurungu.​—Isaaya 40:22.

Mbwenu shi bwanyima y’obwire eby’ahaiguru ebirikureebwa nibisiisikara?

Aristotle omunyasaayansi Omugriika ow’omu kyasha kya kana Yesu atakazairwe, akeegyesa ngu eby’omu nsi byonka nibyo birikusiisikara, kwonka ngu eby’ahaiguru tibirikubaasa kuhinduka nari kujunda. Emiteekateekyere egi ekahanga kumara ebyasha bingi. Kwonka omu kyasha kya 19, abanyasaayansi bakatandika kwegyesa ngu ebintu byona yaaba biri omu nsi nari ahaiguru, nibibaasa kusiisikara. Omunyasaayansi omwe owaayenegyeize munonga emiteekateekyere egi orikwetwa Lord Kelvin, akagira ngu Baibuli neegamba aha biri ahaiguru n’omu nsi eti: “Ebyo byona biryakura nk’ekijwaro.” (Zaaburi 102:25, 26) Kelvin akaikiriza eki Baibuli erikwegyesa, ngu Ruhanga naabaasa kuzibira okujunda nk’okwo kushiisha ebihangirwe bye. ​—Omubuurizi 1:4.

Niki ekikwatiriire ensi n’ebindi bizinga?

Aristotle, akashoboorora ngu ekizinga kiri omunda y’ekizinga ekindi, kandi ngu nakyo kiri omunda y’ekindi, n’ebindi nikwo bityo, reero ngu ensi niyo eri ahagati y’ebizinga ebindi byona. Ekyasha kya 18 Yesu aherize kuzaarwa kirikuza kuhika, abanyasaayansi bakaba nibaikiriza ngu enyonyoozi n’ebizinga bihanikirwe ahari busha. Kwonka omu kitabo kya Baibuli ekya Yobu, ekyahandiikirwe omu kyasha kya 15 Yesu atakazairwe, nitushoma ngu Ruhanga akahanika ensi “ahari busha.”​—Yobu 26:7.

OBUJANJABI

N’OBU BAIBULI ERAABE ETARI KITABO KY’EBY’OBUJANJABI, ERIMU EMISINGYE Y’AHAIGURU ERIKUKWATA AHA BY’AMAGARA.

Okushoroora abarwaire.

Ebiragiro bya Musa bikaba nibyoreka ngu abarwaire ebibembe bashoroorwe omu bandi. Kwonka omu myaka etari ya ira abashaho nibwo baatandika kugyendera aha musingye ogwo, ogurikukora gye na hati.​—Abaleevi, eshuura 13 na 14.

Okunaaba bwanyima y’okukwata omutumbi.

Kuhika omu kyasha kya 19, abashaho emirundi mingi bakaba bakwata emitumbi, kandi bakora aha barwaire batabandize kunaaba engaro. Eki kikareetera abantu baingi kufa. Kwonka, Ebiragiro bya Musa, bikaba nibyoreka ngu omuntu weena yaakwata omutumbi naaba atashemeire. Kandi bikooreka ngu amaizi nigo gaine kukoresibwa kubaasisa omuntu ogwo kuba oshemeire. Ebikorwa by’ediini ebyo buzima bikaba biri eby’omugasho omu by’amagara.​—Okubara 19:11, 19.

Okuziika obubi.

Buri omwaka, abaana abarikwingana emitwaro makumi ataano nibaitwa ekiirukano, ahabw’obubi bw’abantu oburikuba butaziikirwe. Ebiragiro bya Musa bikaba nibigira ngu obubi bw’abantu buziikwe hare n’ahu abantu barikutuura.​—Eky’Ebiragiro 23:13.

Obwire bw’okusharwa.

Ebiragiro bya Ruhanga bikaba nibyoreka ngu omwana w’omwojo asharwe aha kiro kya munaana aherize kuzaarwa. (Abaleevi 12:3) Abaana abaherize kuzaarwa, nikyetegyezibwa ngu eshagama yaabo kubaasa kwekwata haine kuhinguraho saabiiti emwe. Omu kuhandiikwa kwa Baibuli, obu haabaire hatakabaireho kutunguuka omu by’obujanjabi, kikaba kiri ekikorwa ky’obwengye kutegyereza hakahinguraho obwire oburengire saabiiti emwe omwana atakashazirwe.

Akakwate akari ahagati y’okugira enyehurira nungi n’amagara marungi.

Abarikucondooza aha by’obujanjabi n’abanyasaayansi nibagira ngu enyehurira nungi nk’okushemererwa, amatsiko, okusiima, n’okusaasira, ni birungi aha magara. Baibuli neegira eti: “Omutima ogushemereirwe n’omubazi murungi, kwonka omutima ogucuramiriirwe gureetera omuntu kuhwa aha magufa.”​—Enfumu 17:22.