Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Buzima Omusiri Edeni Gukabaho?

Buzima Omusiri Edeni Gukabaho?

Buzima Omusiri Edeni Gukabaho?

NOOMANYA ebirikukwata ahari Adamu na Haawa n’omusiri Edeni? Abantu omu nsi yoona ekyo nibakimanya. Naiwe noobaasa kushoma aha nshonga ezi? Ziri omu Okutandika 1:26–3:24. Aha hariho endozo:

Yehova Ruhanga * akahanga omushaija kuruga omu mucuucu, yaamweta Adamu yaamuta omu musiri ogurikwetwa Edeni. Ruhanga niwe yaataireho omusiri ogu. Gukaba gwine amaizi garikumara n’emiti y’ebijuma ebirikuriibwa. Aha gati y’ekibanja hakaba hariho “omuti gw’amagara, n’omuti ogw’okumanya oburungi n’obubi.” Ruhanga akaragiira abantu kutarya aha bijuma by’omuti gwo, kandi yaabagira ngu baaguryaho nibaija kufa. Ku haahingwireho obwire, Yehova akahangira Adamu omuhwezi, omukazi orikwetwa Haawa, yaamukora kuruga omu rubaju rw’Adamu. Ruhanga akabaha omurimo gw’okureeberera omusiri ogwo, kandi yaabaragiira ngu bazaare, bakanye baijure ensi.

Haawa ku yaabaire ari wenka, enjoka ekagamba nawe, yaamushendashenda kurya aha omuti ogu baabaire bazibiirwe kurya arikugira ngu Ruhanga akababeiha, kandi ngu haine ekintu kirungi eki yaabaire abasherekire, eky’okuba nkawe. Haawa akaikiriza yaarya aha muti ogwo. Bwanyima, Adamu akamwegaitaho omu kugomera Ruhanga. Yehova akataaha omu nshonga yaacwera rubanja Adamu, Haawa n’enjoka. Bwanyima akabinga abantu abo omu musiri murungi, yaataho baamaraika kurinda omuhanda ogurikuzayo.

Abacondooza, abanyabwengye, n’abanyabyafaayo, nibagira ngu ebihandiikirwe omu kitabo ky’Okutandika bihikire kandi ngu bikabaho. Ebiro ebi, hariho baingi abarikubangaanisa aha nshonga egi. Kwonka nibeegamira ahari ki kubangaanisa ebiri omu kitabo ky’Okutandika ebirikugamba ahari Adamu, Haawa, n’omusiri Edeni? Ka tureebe enshonga ishatu.

1. Omusiri Edeni gukaba guri omwanya ogwaabuzima?

Ahabw’enki eki nibakibanganisaho? Abanyabwengye omu by’ebigunjano nibo bahakani bakuru. Kumara ebyasha bingi, abarikucondooza aha by’ediini bakaba nibateebereza ngu omusiri gwa Ruhanga guikiriho omu nsi. Kwonka, bakabeihabeihwa abahangu Abagriika nka Plato na Aristotle, abaabaire nibagira ngu omu nsi tiharikubaasa kubamu ekintu ekihikirire. Ngu okuhikiirira kuri omu iguru honka. N’ahabw’ekyo, abashaija aba, baahendera barikugira ngu Paradiso ey’okubanza eshemereire kuba eri haihi n’eiguru. * Abandi bakagira ngu omusiri ogwo guri aha mutwe gw’orushozi ruraingwa munonga ahu gutarikubaasa kushiishwa abantu, abandi ngu guri omuri bukiizi bwa bumosho bw’ensi nari bukiizi bwa buryo, kandi abandi ngu guri haihi n’okwezi. Eki nikyo kirikureetera bamwe kuteekateeka ngu omusiri Edeni n’ekitebyo butebyo. Abacondooza ab’ebiro ebi nibagira ngu omwanya ogu omusiri Edeni gwabaire gurimu tiguhikire, ahakuba ngu tihakabahoga omwanya nk’ogu.

Kwonka Baibuli tikwo erikugamba etyo aha musiri ogwo. Okutandika 2:8-14, nihagamba aha birikukwata aha mwanya ogwo. Gukaba guri omu burugwa izooba omu mwanya ogurikwetwa Edeni. Gukaba gurimu emigyera ena erikushuka omuri gumwe. Buri mugyera gukaba gwine eiziina, kandi ahu gwabaire nigutoora nihashoboororwaho omu bugufu. Obushonshorekye obwo butangaarize abacondooza, kandi baingi babaasize kukoresa ebi Baibuli erikugamba aha mwanya ogu, kubahwera kuteeraho kumanya ahu omusiri ogwo gwabaire guri. Kwonka, eki kibareetaire, kutunga ebiteekateeko bitarikushushana. Mbwenu shi tugire ngu enshoboorora y’okubaho kw’omusiri Edeni, n’emigyera yagwo n’ebitebyo butebyo?

Eky’okuteekateekaho: Ebirikukwata aha musiri Edeni bikahaho nk’emyaka 6,000 enyima. Musa akabita omu buhandiikye, obundi arikukoresa ebi yaagambiirwe, nari ebihandiiko ebi yaashangireho. Kwonka nabwo, Musa akahandiika hahingwireho emyaka nka 2,500. Edeni ekaba yaabaireho ira. Mbwenu shi nikibaasika ebintu nk’emigyera kuhinduka bwanyima y’ebyasha bikye? Embeera y’ensi neeguma neehinduka. Omwanya ogwabaire gurimu Edeni nigukira kubamu emitsisa erikuhika ebicweka nka 17 ahari igana. Emyanya nk’egyo neebaasa kuhinduka. Kandi, Omwegyemure gwa Noa nigubaasa kuba gwahinduriire kimwe omwanya ogwo omu muringo ogu tutarikubaasa kwetegyereza hati. *

Kwonka aha hariho obuhame obu turikumanya: Ekitabo ky’Okutandika nikigira ngu buzima omusiri gukaba guriho. Emigyera ebiri ahari ena erikugambwaho omu kitabo ekyo Furaati na Tigris nari, Hidekeeli ekiriho obunaku obu kandi obukomooko gwayo nibumanywa. Nangwa ekitabo ekyo nikigamba n’aha maziina g’emyanya ahu emigyera egyo yaabaire neeshenenekyera n’amabaare g’obuguzi bwingi agaabaire gari omu mwanya ogwo. Abantu ba Israeli eya ira, abaabaire nibashoma aha bintu ebi, bakaba nibamanya obushonshorekye obwo.

Mbwenu shi ebitebyo n’ebigunjano nibituha obuhame? Nari nibiteeraho kwihamu enshonga nkuru eziine obuhame kandi ezitarikubaasa kubangaanisibwaho? “Ira munonga, omu mwanya gwa hare,” abantu nikwo barikukira kutandika batyo ebitebyo byabo. Kwonka, abanyabyafaayo obumwe nibatamu ebitarikwetengyesa, baaba nibagamba ahari Edeni.

2. N’eky’amazima Ruhanga akahanga Adamu omu mucuucu kandi yaakora Haawa omu rubaju rw’Adamu?

Saayansi ey’ebiro ebi neeyoreka ngu omubiri gwaitu gukozirwe omu bintu bingi, nk’emyoya ogu turikwitsya, ogu turikushohoza, na hydrogen, kandi yoona eri omu itaka. Kwonka shi ebi byona bikateebwa bita omu muntu ohurire?

Abanyasaayansi baingi nibagira ngu amagara gakabaho bubaho, garikutandikira omu buntu bworobi reero bwanyima y’obukaikuru bw’emyaka haarugamu ebigumire eiyetegyereza. Kwonka, ekigambo bworobi nikibaasa kuhabisa, ahakuba ebiine amagara byona, nangwa otwariremu n’obukooko bukye bugumire eiyetegyereza. N’ahabw’ekyo tihariho buhame oburikworeka ngu amagara gakabaho bubaho, kandi ekyo tikirikubaasika. Kureka, haine owaabikozire oine obwengye oburikukirira kimwe okwaitu. *Abarooma 1:20.

Ka tugire oriyo noohurikiza ekyeshongoro nari waareeba ekishushani kihugirwe ekiboneire nari ekintu ky’amaani ekikozirwe abanyasaayansi, noija kugira ngu tihaine owaabikozire? Ngaaha buzima! Kwonka ebintu ebyo tibirikubaasa kuhika aha burungi bw’omubiri gw’omuntu, n’enkora yagwo egumire eiyetegyereza. Mbwenu shi nitubaasa kugira ngu tihaine owaahangire omubiri? Okwongyera ahari ekyo, ebiri omu kitabo ky’Okutandika nibigira ngu omu bintu byona ebiri omu nsi, abantu nibo bonka abakozirwe omu kishushani kya Ruhanga. (Okutandika 1:26) N’ahabw’ekyo kihikire kugira ngu abantu nibo barikubaasa kuteeraho kukora ebintu nk’ebya Ruhanga, kandi bakamutooreza barikukora ebyeshongoro, kuhuuga ebishushani n’okukora ebintu ebindi eby’obwengye. Mbwenu shi twine kutangaara kumanya ngu Ruhanga naakora ebintu ebirikukirira ebyaitu?

Okuhanga omukazi omu eigufa ry’orubaju rw’omushaija, nikibaasa kumugumira? * Ruhanga akaba naabaasa kuhanga omukazi omu muringo ogundi, kwonka okumuhanga omu muringo ogu kikakakwata ahari rukundo ye n’eya iba. Akaba naayenda ngu omushaija n’omukazi bataahe omu bushwere bagire omukago guhami, babe ‘nk’omubiri gumwe.’ (Okutandika 2:24) Oku omushaija n’omukazi barikuhwerahwerana, bakahika aha kugira enkoragana nungi, tikirikworeka ngu hariho Omuhangi omunyabwengye kandi oine rukundo?

Ekindi, abashaho abarikwetegyereza enkora y’obutafaari nibagira ngu abantu boona nibabaasa kuba baakomookire aha mushaija omwe n’omukazi omwe. Mbwenu shi buzima, ebiri omu kitabo ky’Okutandika tibirikukora amakuru?

3. Omutima gw’okumanya n’omuti gw’amagara nikireebeka n’ekitebyo.

Amazima gari ngu, ebiri omu Okutandika tibirikwegyesa ngu emiti egyo ekaba eine amaani g’omutaano. Kureka, emiti egyo haine eki yaabaire neejwekyera.

Abantu obumwe tibarikukora ekintu nk’ekyo? Nk’eky’okureeberaho, omuramuzi naabaasa kurabura enkozi y’ebibi ahabw’okutaha kooti ekitiinisa. Omuramuzi naaba atariyo naagambira emeeza, ebisiika bya kooti ngu nibyo ataaha kitiinisa kureka abari aha kakiiko nk’okucwa emanja. Abeebembezi baingi nabo nibakoresa enkoni n’ekirunga kujwekyera obushoboorozi bwabo.

Mbwenu shi emiti ebiri ekaba neejwekyera ki? Habaireho enyegyesa nyingi aha bikwatiraine n’enshonga egyo. Eky’okugarukamu kyorobi kandi nikishemeza. Omuti gw’okumanya oburungi n’obubi gukaba nigworeka ngu Ruhanga niwe aine obushoboorozi bw’okututeeraho omutindo gw’ekihikire n’ekigwire. (Yeremia 10:23) Gukaba guri omushango okurya aha mutima ogwo! Kandi omuti gw’amagara, gukaba nigworeka ngu Ruhanga niwe arikubaasa kutuha amagara agatahwaho.—Abarooma 6:23.

4. Enjoka okugamba nikireebeka nk’ekitebyo.

Ekicweka ky’ekitabo ky’Okutandika eki nikibaasa kuguma kwetegyereza na munonga waaba otashomire emishororongo endiijo. Kwonka, Ebyahandiikirwe nibishoboorora gye enshonga egi.

N’oha owaareeteire enjoka kugamba? Abaisraeli bakaba nibamanya gye enshonga ezindi ezaabaire nizishoboorora gye omurimo gw’enjoka egyo. Nk’eky’okureeberaho enyamaishwa tizirikugamba, ekihangirwe eky’omwoyo nikibaasa kureetera enyamaishwa kureebeka nk’ezirikugamba. Musa akahandiika n’ebirikukwata ahari Balamu, obu Ruhanga yaayohereza maraika akareetera endogoya ya Balamu kugamba nk’omuntu.—Okubara 22:26-31; 2 Petero 2:15, 16.

Mbwenu shi ebihangirwe ebindi, otwariremu n’abazigu ba Ruhanga nabo nibabaasa kukora eby’okutangaaza? Musa akaba yaareebire abafumu ba Misri nabo nibateeraho kukora eby’okutangaaza nk’ebya Ruhanga, nk’okureetera enkoni kuhinduka enjoka. Amaani g’okukora ebintu nk’ebi, nigabaasa kuba gaabaire nigaruga aha baamaraika ababi, abazigu ba Ruhanga.—Okuruga 7:8-12.

Kandi Musa akahwerwa kuhandiika ekitabo kya Yobu. Ekitabo ekyo nikitwegyesa bingi ahari Sitaane, omuzigu mukuru wa Ruhanga, owaagizire ngu abantu baagyezibwa tibarikubaasa kuguma bahamiire ahari Yehova. (Yobu 1:6-11; 2:4, 5) Abaisraeli aba ira shi bakaba nibamanya ngu Sitaane niwe yaareeteire enjoka omuri Edeni kureebeka nk’erikugamba na Haawa ekamureetera kuremwa kuguma ahamiire ahari Ruhanga? Nikibaasa kuba nikwo kiri.

Sitaane niwe yaakoreise enjoka kugamba ekishuba? Bwanyima Yesu akagira ngu Sitaane “n’omubeihi, ishe w’ebishuba.” (Yohaana 8:44) “Ishe w’ebishuba” niwe yaagambire ekishuba ky’okubanza. Ekishuba ky’okubanza kiri omu bigambo ebi enjoka yaagambiire Haawa. Enjoka erikuhakanisa okurabura kya Ruhanga owaagizire ngu haagira owaarya aha muti ogwabaire guzibiirwe naija kufa, ekagira eti ngu ‘okufa kwo, buzima timurikwija kufa.’ (Okutandika 3:4) Buzima, Yesu akaba naamanya gye owaagambiise enjoka. Ebi Yesu yaashuuruuriire entumwa Yohaana nibyoreka gye ngu Sitaane niwe ‘kijoka ekyo ekihango ekya ira.’—Okushuuruurwa 1:1; 12:9.

Mbwenu shi kigumire kwikiriza ngu ekihangirwe ky’omwoyo kiine amaani g’okureetera enjoka kweshushaniriza nk’erikugamba? N’obu abantu, baraabe bataine maani nk’ag’ebihangirwe eby’omwoyo, nibabaasa kukora obukoryo, kandi bahindure ebintu bireebeke nk’eby’omutaano.

Obuhame Obutarikubangaanisibwaho

Noikiriza ngu abarikuhakanisa ebiri omu kitabo ky’Okutandika tibaine buhame burikwesigwa? Kwonka, hariho obwamushinja bw’amaani ngu ebirikugambwaho omu kitabo ekyo bihikire.

Nk’eky’okureeberaho, Yesu naayetwa “kareebi omwesigwa kandi ow’amazima.” (Okushuuruurwa 3:14) Ahabw’okugira ngu Yesu akaba ahikiriire, tarahindwire omu mazima omu muringo gwona. Ekindi, akagira ngu akaba ariho ira atakaizire omu nsi, nangwa akaba naatuura na Ishe, Yehova, “ensi etakahangirwe.” (Yohaana 17:5) N’ahabw’ekyo akaba ariho obu bantu baahangwa bakatandika kutuura omu nsi. Kareebi omwesigwa ogu orikukira abandi boona akagamba ki?

Yesu akagira ngu Adamu na Haawa bakaba bari abantu abaabuzima. Akagamba aha bushwere bwabo obu yaabaire naashoboorora aha mutindo gwa Yehova ogw’okugira omukazi omwe. (Matayo 19:3-6) Ku baraabe baabaire batariho kandi n’omusiri ogu baabaire nibatuuramu kiri ekitebyo, biri na Yesu akabeiha. Yesu akaba ari omu iguru arikureeba oku akagwe kaatandikire kubaho omu musiri Edeni. Mbwenu shi hariho obuhame obundi oburikukira obwo?

Buzima, okwehuzya ebiri omu kitabo ky’Okutandika nikikuremesa kutaikiririza omuri Yesu. Kandi emiteekateekyere egi neebaasa kukureetera kugumirwa kwetegyereza enshonga ezimwe ezirikugambwaho omu Baibuli n’ebiraganiso ebirimu. Ka tureebe oku ekyo kirikubaasa kubaho.

[Obugambo obw’Ahansi]

^ kacw. 3 Yehova n’eiziina rya Ruhanga, nk’oku riri omu Baibuli.

^ kacw. 7 Emiteekateekyere egyo tehikire. Baibuli neeyegyesa ngu emirimo ya Ruhanga ehikire, tiwe bukomooko bw’okutahikiirira. (Eky’Ebiragiro 32:4, 5) Yehova ku yaaherize kuhanga ensi, akareeba buri kimwe kiri ‘kirungi munonga.’—Okutandika 1:31.

^ kacw. 9 Omwegyemure ogu, gushemereire kuba gwaheriizeho kimwe omusiri Edeni. Ezekieli 31:18 nihooreka ngu “emiti ya Edeni” ekaba etakireho ekyasha kya mushanju Y.A. ekirikuza kuhika. N’ahabw’ekyo abaabaire nibasherura ahu omusiri Edeni gwabaire guri bwanyima y’Omwegyemure bakahabisibwa.

^ kacw. 14 Reeba akatabo Obukomooko bw’Amagara—Ebibuuzo Bitaano Ebihikire Kubuuzibwa, akaateirwe Abajurizi ba Yehova.

^ kacw. 16 Ekirikushemeza, abashaho bashangire ngu eigufa ry’orubaju niribaasa kukira omu muringo gw’omutaano. Okutaana n’amagufa agandi, niribaasa kugaruka ryeyombeke eminofa yaaryo yaaguma etateganisiibwe.