Hatariho kubanganisa, Baibuli n’ekitabo kya ira. Ni kikuru kwingana ki? Baibuli ekatandika kuhandiikwa emyaka nka 3,500 enyima. Omu kugyeragyeranisa, obu nibwo haabaire hariho obutware bwa Shang omuri China obwo n’ediini ya Buddha etakatandikire omuri India bwanyima y’ebyasha nka ikumi. —Reeba akabokisi “ Ebirikukwata Ahari Baibuli.”

Ekitabo kubaasa kuba eky’omugasho, abantu baine kuba nibakyetegyereza gye kandi kirikubakwataho. Baibuli n’ekitabo ekirimu ebyo byona ebyagambwaho aharuguru. Kirimu eby’okugarukamu by’ebibuuzo bikuru.

Nk’eky’okureeberaho, oraayebuurizeho, ‘Ahabw’enki turiho?’ Ekibuuzo ekyo kiteganiise abantu kumara emyaka mingi, kandi na hati nikibateganisa. Eky’okugarukamu nikishangwa omu shuura ibiri z’okubanza ez’ekitabo kya Baibuli eky’Okutandika. Ebiri omu Baibuli ebyo nibigamba ebyaireho obuhumbi bw’emyaka enyima omu “kutandika” obu Ruhanga yaahanga ebiri omu mwanya ebirikubaasa kureebwa, nk’ebizinga, enyonyoozi, n’ensi. (Okutandika 1:1) Bwanyima nikishoboorora mporampora, oku ensi yaizire kutuurwamu, oku ebintu ebimwe byabaireho, n’oku abantu baabaireho n’ekigyendererwa ky’okubaho.

Baibuli neetuha obuhabuzi burungi kutuhwera kusingura oburemeezi obu turikutunga buri izooba. Obuhabuzi obwo bworobi kwetegyereza omu miringo ebiri.

Ogw’okubanza, Baibuli eyorobi kwetegyereza, terikubuzabuza, kandi neeshemeza. Baibuli omu mwanya gw’okukoresa ebigambo ebigumire, neekoresa ebigambo ebirikuhikaana n’okwetegyereza kwaitu. Enshonga ezigumire nizishoboororwa omu bigambo ebi tumanyiriire.

Nk’eky’okureeberaho, Yesu akakoresa eby’okureeberaho bingi ebyorobi ebi abantu baabaire nibeetegyereza gye, kugira ngu abeegyese ebirikubahika aha mutima. Bingi aharibyo n’ebi yaagambire omu Kwegyesa kwe kw’aha Rushozi ebiri omuri Matayo eshuura ya 5 kuhika aha ya 7. Omugambirizi omwe, okwegyesa okwo akakweta “orubazo rw’omugasho” yaagira ngu ekigyendererwa kyarwo “ti kwijuza ebintu omu biteekateeko by’abaitu kureka  n’okutuhabura tukashwijuma ebikorwa byaitu.” Waashoma eshuura ezo orikushoma edakiika nka 15 nari 20, noija kureeba ngu ebigambo bya Yesu birimu obutumwa bw’amaani kandi obworobi kwetegyereza.

Ekindi ekirikureetera Baibuli kworoba kwetegyerezibwa, n’ebigirimu. Ti kitabo ky’ebitebyo ebitahikire. Beitu, nk’oku ekitabo The World Book Encyclopedia kirikugira, Baibuli neegamba “aha bantu b’ebitiinisa n’abaabutoosha” hamwe “n’ebi baarabiremu, amatsiko agu baabaire baine, enshobe zaabo, n’obusinguzi bwabo.” Nikitworobera kweta omu mbeera z’abantu nk’abo tuketegyereza ebirikubakwataho kandi tukeegyera aha byabahikireho.—Abarooma 15:4.

Kubaasa kwetegyereza ekitabo, kiine kuba kiri omu rurimi oru orikumanya. Obunaku obu Baibuli neebaasa kuba eriho omu rurimi oru orikwetegyereza, hoona ahu orikutuura. Yetegyereze bimwe ebirikubaasisa ekyo kubaho.

Okuvunuura. Baibuli ekabanza kuhandiikwa omu Ruheburaayo, Orusiria, n’Orugriika. Ekyo kikareetera abantu bakye kugishoma. Baibuli kubaasa kubaho omu ndimi ezindi abavunuuzi bakakora obucweka eihembe kugivunuura. Abavunuuzi bakakora gye, hati Baibuli evunwirwe yoona nari bimwe aha bitabo byayo biriho omu ndimi nka 2,700. Eki nikimanyisa ngu abantu 90 ahari igana nibabaasa kushoma ebitabo bimwe bya Baibuli omu rurimi rwabo.

Okuteera Baibuli. Baibuli ekabanza kuhandiikwa aha bintu ebirikurahuka kusiisikara nk’empu, n’ebintu ebikozirwe omu bifunjo. Okurinda obutumwa obu, ebyahandiikirwe ebi bakaba baguma nibabikopoorora. Ebyahandiikirwe ebyo bikaba biri eby’obuguzi bwingi, kandi bakye nibo baabaire nibabaasa kubitunga. Kwonka Gutenberg ku yaajumbwire akooma k’okuteera ebitabo emyaka erikurenga 550 enyima, kikareetera Baibuli kujanjaara munonga. Okuteebereza nikworeka ngu kopi za Baibuli yoona ezirikurenga obuhumbi butaano nari bimwe aha bitabo byayo, byagabirwe omu bantu.

Tihariho kitabo kyona ky’ediini ekirikubaasa kugyeragyeranisibwa na Baibuli. Buzima, Baibuli n’ekitabo ekiine kwetegyerezibwa. Kwonka, nikibaasa kuguma kwetegyereza. Beitu hariho obuhwezi. Obuhwezi noobaasa kubwiha nkahi? Kandi noobaasa kugasirwa ota? Tunga eby’okugarukamu omu kicweka ekirikukurataho.