Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Maa Baebolo Ɛgengalɛ Ɛboa Wɔ Kpalɛ

Maa Baebolo Ɛgengalɛ Ɛboa Wɔ Kpalɛ

“Me nye die Nyamenle mɛla ne anwo kpalɛ.”—WULO. 7:22.

1-3. Duzu nvasoɛ a ɛbanyia wɔavi Baebolo mɔɔ ɛbagenga na wɔava wɔali gyima la anu a?

“MEYƐ Gyihova mo alehyenlɛ biala kɛ ɔboa me ɔmaa mete Baebolo ne abo la.” Keleseɛnenli adiema ralɛ kpanyinli ne mɔɔ hanle edwɛkɛ zɔhane la ɛgenga Baebolo ne ɛtulu ye fane 40, noko ɔtɛgyakyile ye ɛgengalɛ. Adiema raalɛ bɛlɛra ko hɛlɛle kɛ, Baebolo ɛgengalɛ ɛboa ye ɛmaa yenwu ye kɛ Gyihova wɔ ɛkɛ ne amgba. Ɔlua zo, yemaa yebikye ye anwuma Selɛ ne kpalɛ. Ɔhanle kɛ, “Me nye ɛtɛdiele zɛhae ɛlɛ wɔ me ɛbɛlabɔlɛ nu.”

2 Ɛzoanvolɛ Pita dule yɛ kɔsɔɔti folɛ kɛ: “Bɛyɛ bɛ nwo kɛ nlɔma mɔɔ sunsum nu nyɛfonzule ɛhɔne ɛlɛku bɛ la.” (1 Pita 2:2) Bɛdabɛ mɔɔ bɛdua Baebolo ne ɛgengalɛ nee ye ɛzukoalɛ zo bɛdi bɛ ngyianlɛ ɛhye anwo gyima la nyia adwenle mɔɔ anu te nee bodane wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. Bɛ nee menli mɔɔ bɛdabɛ noko bɛkulo nɔhalɛ Nyamenle ne na bɛsonle ye la nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. Ɛhye mɔ amuala le ninyɛne mɔɔ maa yɛ “nye die Nyamenle mɛla ne anwo kpalɛ.” (Wulo. 7:22) Noko nvasoɛ dɔɔnwo tɛbɔ ɛkɛ. Bie a le boni?

3 Mekɛ mɔɔ ɛlɛsukoa Gyihova nee ɔ Ra ne anwo ninyɛne dɔɔnwo la, ɛnee ɛhulolɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa bɛ nee ɛ gɔnwo mɔ la noko ɛlɛyɛ kpole. Saa ɛlɛ Ngɛlɛlera ne anu ndelebɛbo mɔɔ di munli a, ɔbaboa wɔ yeamaa wɔanwu kɛ ɔnrɛhyɛ Nyamenle balie alesama mɔɔ tie ye la ngoane wɔ ewiade ɛtane ɛhye anu. Ɛlɛ edwɛkɛ kpalɛ ɛka ɛkile menli wɔ daselɛlilɛ nu. Saa ɛfa ninyɛne mɔɔ wɔzukoa wɔvi Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la ɛkilehile awie mɔ a Gyihova bayila wɔ.

KENGA NA DWENLEDWENLE NWO

4. Baebolo ne mɔɔ yɛkenga na ‘yɛadwenledwenle nwo’ la kile duzu?

4 Gyihova ɛngulo kɛ ye azonvolɛ bɛapele bɛ nwo agenga ye Edwɛkɛ ne. Ɔzele Dwɔhyua wɔ tete ne kɛ: “Maa ɔyɛ wɔ gyima kɛ ɛkɛgenga Mɛla buluku ne  dahuu wɔ bɛ ɛzonlenlɛ mekɛ biala anu. Dwenledwenle Mɛla ne anwo nɔɔzo nee ewiazo.” (Dwɔ. 1:8; Edw. 1:2) Asoo adehilelɛ ɛhye kile kɛ ɛbabuke ɛ nloa wɔagenga edwɛkɛ mɔ wɔ Mɔlebɛbo kɔdwu Yekile la amuala bɛtɛɛ ɔ? Kyɛkyɛ. Ɔkile kɛ ɛbagenga ye wɔ adenle mɔɔ ɔbamaa wɔahola wɔadwenledwenle nwolɛ la azo. Saa ɛkenga Baebolo ne na ‘ɛdwenledwenle nwo’ a, ɔbamaa wɔava wɔ adwenle wɔazie ɛleka mɔɔ ɔbaboa wɔ na yeamaa wɔ anwosesebɛ la azo. Saa ɛdwu edwɛkɛ, ngyehyɛnu, anzɛɛ adawu bie mɔ azo a, kenga ye bɛtɛɛ, bie a ɛbabobɔ edwɛkɛ agbɔkɛ ne mɔ ɛ nloa nu. Akee Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ ne baha wɔ ahonle. Duzu ati a ɛhye anwo hyia ɛ? Ɔluakɛ saa ɛte Nyamenle folɛdulɛ ne abo a, ɔbamaa wɔ anwosesebɛ yeamaa wɔava wɔali gyima.

5-7. Yɛ ndonwo fa kilehile kɛzi ɛkenga Nyamenle Edwɛkɛ ne na ɛdwenledwenle nwo a ɔbaboa yeamaa (a) wɔabɔ ɛbɛla kpalɛ; (b) ɛ nee awie mɔ ali ye wɔ abotane nee atiakunlukɛnlɛma nu; (d) wɔava ɛ rɛle wɔawula Gyihova anu bɔbɔ wɔ mekɛ ɛtane nu la anu.

5 Saa yɛlɛkenga Baebolo mbuluku mɔɔ yɛnze nuhua edwɛkɛ ne kpalɛ la a, ɔwɔ kɛ yɛkenga na yɛdwenledwenle nwo. Maa yɛva adiema kakula bie mɔɔ ɔlɛkenga Hozia buluku ne la yɛyɛ neazo. Mekɛ mɔɔ ɔgengale tile 4 ngyehyɛnu 11 kɔdwu 13 la, ɔgyinlanle ekyii ɔdwenledwenlenle nwo. (Bɛgenga Hozia 4:11-13.) Duzu ati ɔ? Ɔbava ye adwenle yeazie ngyehyɛnu zɔhane mɔ azo ɔluakɛ ɔyia ɛbɛlatane nwo ngyegyelɛ wɔ sukulu. Noko mekɛ mɔɔ ɔlɛdwenledwenle zɔhane ngyehyɛnu ne mɔ anwo la, ɔka ye wɔ ɔ ti anu kɛ: ‘Gyihova nwu ɛtane mɔɔ menli yɛ ye fealera nu bɔbɔ la. Mengulo kɛ mebavo ye.’ Adiema ne si kpɔkɛ kɛ ɔbamaa ɔ nwo ade ɛbɛlabɔlɛ nu wɔ Nyamenle anyunlu.

6 Neazo mɔɔ tɔ zo nwiɔ la ɛne, adiema raalɛ Keleseɛnenli bie ɛlɛkenga Dwowɛle tile 2, ngyɛnu 13. (Bɛgenga Dwowɛle 2:13.) Mekɛ mɔɔ ɔlɛkenga ngyɛnu ɛhye na yeadwenledwenle nwolɛ la, ɔbanwu kɛ ɔwɔ kɛ ɔsukoa Gyihova mɔɔ “ɔle dovolɛ nee anwunvɔnezelɛnli; ɔnva ɛya mgbane mgbane, ye ɛhulolɛ kpundii ne le kpole, yɛɛ dahuu ɔfa ɛtane ɔkyɛ” la. Ɔsi kpɔkɛ kɛ ɔbayɛ nzenzaleɛ ɔluakɛ ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔbɔ aholoba yɛɛ ɔtendɛ ɛya zo ɔkile ɔ hu nee awie mɔ.

7 Neazo mɔɔ tɔ zo nsa, dwenle Keleseɛnenli selɛ bie mɔɔ ye gyima ɛzɛkye na ɔlɛdwenle ɔ ye nee ɔ mra boɛyɛlɛ nwo la anwo nea. Ɔkenga Nahum 1:7 ne na ɔdwenledwenle nwolɛ kɛ Gyihova sɔ “bɛdabɛ mɔɔ bɛnriandi bɛbatane ye la” na “ɔle ɛvealeka wɔ ɛmianlɛ nu.” Zɔhane edwɛkɛ ne kyekye ɔ rɛle. Ɛhye maa adiema ne nwu kɛ Gyihova kulo ye na ye adwenleadwenle ne azo pɛ. Akee ɔkenga ngyɛnu 15 ne na ɔdwenledwenle nwo. (Bɛgenga Nahum 1:15.) Yɛ diema ne nwu ye kɛ ɔdua edwɛkpa ne mɔɔ ɔbɔ ye nolo wɔ mekɛ ɛtane nu la azo ɔkile kɛ Gyihova le ye aranemgbole. Mekɛ mɔɔ ɔlɛkpondɛ gyima la, eza ɔboa dapɛne avinli daselɛlilɛ ngyehyɛleɛ ne.

8. Ka sunsum nu agudeɛ mɔɔ wɔnwu ye wɔ wɔ Baebolo ɛgenganlɛ nu la anwo edwɛkɛ sikalɛ.

8 Edwɛkɛ mɔɔ nvasoɛ wɔ zo mɔɔ yɛzuzu nwo kɛkala la vi Baebolo nu mbuluku mɔɔ bie mɔ bazuzu kɛ bɛ bo ɛdelɛ ɛnla aze la anu. Mekɛ mɔɔ ɛkpondɛ kɛ ɛsukoa debie ɛfi Hozia, Dwowɛle, nee Nahum mbuluku ne mɔ anu la, ɛbahulo kɛ ɛbagenga ngyehyɛnu gyɛne na wɔadwenledwenle nwo. Suzu nrɛlɛbɛ nee arɛlekyekyelɛ mɔɔ wɔ ngapezo mbuluku ɛhye mɔ anu la anwo nea! Na Baebolo mbuluku mɔɔ ɛha la noko ɛ? Nyamenle Edwɛkɛ ne le kɛ ɛleka mɔɔ bɛtu daemɔn dɔɔnwo la. Kyesɛ ɛyɛ gyima ɛsesebɛ na wɔanyia bie dɔɔnwo. Ɛhɛe, fa yɛ wɔ bodane kɛ ɛbagenga Baebolo ne wɔakpondɛ anwuma adehilelɛ nee arɛlekyekyelɛ mɔɔ le kɛ agudeɛ la.

BƆ MƆDENLE KƐ ƐBADE Ɔ BO

9. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛamaa Nyamenle ɛhulolɛdeɛ ne anwo ndelebɛbo mɔɔ yɛlɛ la ayɛ kpole ɛ?

9 Nwolɛ hyia kɛ ɛbagenga Baebolo ne  dahuu. Noko eza ɔwɔ kɛ ɛte mɔɔ ɛbagenga la abo. Yemɔti, saa ɛkenga menli nee ɛleka bie anwo debie, anzɛɛ edwɛkɛ bie a, dua Gyihova ahyehyɛdeɛ ne mbuluku ne mɔ azo yɛ nwolɛ neɛnleanu. Anzɛɛ saa ɛnnwu kɛzi ɛbava Baebolo ngilehilelɛ bie wɔali gyima a, ɛbahola wɔabiza asafo kpanyinli anzɛɛ Keleseɛnenli bie mɔɔ ɛnyi sunsum nu la wɔamaa yeaboa wɔ. Ɛnee Keleseɛnenli bie mɔɔ dɛnlanle aze wɔ Baebolo mekɛ nu la hyia moalɛ amaa yeade nɔhalɛ ne abo kpalɛ. Bɛfɛlɛ ye Apɔlɔso.

10, 11. (a) Adenle boni azo a bɛboale Apɔlɔso bɛmanle ɔyɛle edwɛkpa ne anwo sonvolɛ kpalɛ ɛ? (b) Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Apɔlɔso kɛlɛtokɛ ne anu ɛ? (Nea ɛlɛka “Asoo Wɔ Ngilehilelɛ Le Ye Mekɛ Nu Ɛdeɛ?”)

10 Ɛnee Apɔlɔso le Dwuunli Keleseɛnenli mɔɔ “ɔ nloa ɛde” na “ɔze Nyamenle Edwɛkɛ ne kpalɛ.” Gyima buluku ne ka kɛ: “Ɔkola ɔka Gyisɛse anwo edwɛkɛ ne fɔɔnwo kpalɛ. Noko Dwɔn ɛzɔnenlɛ ɛdeɛ ne ala a ɔze a.” Ɛnee Apɔlɔso ɛlɛkilehile ɛzɔnenlɛ nwo debie mɔɔ ye mekɛ ɛkpa nwo noko ɛnee ɔnze. Mekɛ mɔɔ Keleseɛne agyalɛma bie mɔɔ bɛfɛlɛ bɛ Pelesela nee Akoyela diele ye ngilehilelɛ wɔ Ɛfɛsɛse la, “bɛhilehilele ye Awulae Adenle ne anwo edwɛkɛ fɔɔnwo” ne. (Gyi. 18:24-26) Kɛzi ɛhye boale Apɔlɔso ɛ?

11 Mekɛ mɔɔ Apɔlɔso hanle edwɛkɛ ne wɔ Ɛfɛsɛse wiele la ɔhɔle Akaya. “Ɔhɔdwule la ɔyɛle moalɛ kpole ɔmanle bɛdabɛ mɔɔ bɛlua Nyamenle ɛlolɛ zo bɛrayɛ diedima la. Ɔluakɛ ɔka Dwuuma ne mɔ ɔgua mekɛ biala mɔɔ bɛkɛyia kɛ bɛyɛ ngilehilelɛ la na ɔfa Nyamenle Edwɛkɛ ne ɔkilehile nu wienyi kɛ Mɛzaya ne a le Gyisɛse.” (Gyi. 18:27, 28) Ɔvi zɔhane mekɛ ne, ɛnee Apɔlɔso kola kilehile mɔɔ Keleseɛnema ɛzɔnenlɛ kile la abo kpalɛ. Ndelebɛbo kpalɛ mɔɔ ɔnyianle la manle “ɔyɛle moalɛ kpole” ɔmanle fofolɛma nyianle ngɔzo wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu. Duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ ɛhye  anu a? Kɛmɔ Apɔlɔso yɛle la, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbade mɔɔ yɛkenga yɛfi Baebolo ne anu la abo. Noko akee, saa yɛ gɔnwo diedinli bie fa nzuzulɛ bie mɔɔ bamaa yɛahilehile kpalɛ la maa yɛ a, ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛdie yɛto nu na yɛda ye ase. Saa yɛyɛ zɔ a, yɛbayɛ dɔɔnwo wɔ yɛ ɛzonlenlɛ ne anu.

FA MƆƆ ƐSUKOA LA BOA AWIE MƆ

12, 13. Yɛ neazo fa kile kɛzi yɛkola yɛdua Ngɛlɛlera ne azo yɛboa Baebolo sukoavoma yɛmaa bɛkɔ bɛ nyunlu la anu.

12 Yɛbahola yɛaboa awie mɔ kɛmɔ Pelesela, Akoyela nee Apɔlɔso yɛle la. Saa ɛmaa anyelielɛnli bie anwosesebɛ ɛmaa ɔdi ninyɛne mɔɔ si ye sunsum nu anyuhɔlɛ adenle la anwo gyima a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Anzɛɛ kɛ kpanyinli la, saa adiema bie yɛ wɔ mo wɔ Baebolo nu folɛdulɛ bie mɔɔ ɛvale ɛboale ye wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu la anwo a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Nɔhalɛ nu, saa ɛfa Nyamenle Edwɛkɛ ɛboa awie mɔ ɛmaa bɛ ɛbɛlabɔlɛ yɛ kpalɛ a, ɔfa ahunlundwolɛ nee anyelielɛ ɔba. * Yɛ kɛzi ɛbahola wɔadwu bodane zɛhae anwo la nzonlɛ.

13 Wɔ Yilaegya mekɛ zo ɛnee Yizilayɛma dɔɔnwo ɛngola ɛnzi kpɔkɛ wɔ ɛzonlenlɛ nwo. Yilaegya folɛdulɛ ne bahola aboa Baebolo sukoavo bie mɔɔ ɛngulo kɛ ɔbanyia sunsum nu anyuhɔlɛ la. (Bɛgenga 1 Arelemgbunli 18:21.) Anzɛɛ bie a anyelielɛnli bie sulo kɛ agɔnwolɛma anzɛɛ ye mbusuafoɔ badendɛ atia ye kɛ ɔlɛsukoa Baebolo ne la. Ɛbahola wɔaboa ye wɔamaa yeazi kpɔkɛ yɛazonle Gyihova ɔlua edwɛkɛ mɔɔ wɔ Ayezaya 51:12, 13 (bɛgenga) ne mɔɔ ɛ nee ye bazuzu nwo la azo.

14. Duzu a baboa wɔ amaa wɔahakye Baebolo nu edwɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔhyia kɛ ɛfa ɛboa awie mɔ la ɛ?

14 Edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu mɔɔ ɔtu yɛ folɛ, ɔkola ɔtenrɛdenrɛ yɛ, anzɛɛ ɔmaa yɛ anwosesebɛ a. Noko bie a ɛbabiza kɛ, ‘Kɛzi na ngɛlɛlera ne bie aha me ti anu na meava meali gyima wɔ mekɛ mɔɔ mekɛhyia nwo la ɛ?’ Kenga Baebolo ne na dwenledwenle Nyamenle edwɛkɛ ne anwo alehyenlɛ biala. Saa ɛyɛ ɛhye a, ɛbava Nyamenle edwɛkɛ dɔɔnwo wɔazie na Gyihova sunsum ne bahakye wɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛbahyia nwo la.—Mak. 13:11; bɛgenga Dwɔn 14:26. *

15. Duzu a baboa wɔ amaa wɔade Nyamenle Edwɛkɛ ne abo kpalɛ a?

15 Sɛlɛ Gyihova ɛkɛ ne nrɛlɛbɛ fa di wɔ teokelase ɛzonlelilɛ nwo gyima kɛmɔ Belemgbunli Sɔlɔmɔn yɛle la. (2 Edk. 1:7-10) Kɛmɔ Nyamenle tete ngapezoma ne mɔ yɛle la, ‘yɛ neɛnleanu na kpondɛ’ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu nɔhalɛ ne nee Gyihova nee ye ɛhulolɛdeɛ ne anwo ndelebɛbo mɔɔ di munli la. (1 Pita 1:10-12) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo dule Temɔte folɛ kɛ ɔli “diedi nu ngilehilelɛ ne nee ngilehilelɛ kpalɛ ne” anzi. (1 Tem. 4:6) Saa ɛkɔ zo ɛsukoa Baebolo ne a, ɛbade ɔ bo kpalɛ na wɔanwu kɛzi ɛbava wɔaboa awie mɔ la. Ɔbamaa ɛdawɔ noko wɔ diedi ne anu amia.

NYAMENLE EDWƐKƐ NE BƆ YƐ NWO BANE

16. (a) Kɛzi ‘Nyamenle Edwɛkɛ ne mɔɔ bɛnleɛnleanle nu dahuu la’ boale Bɛliama ne ɛ? (b) Duzu ati a dahuu Baebolo ɛgengalɛ nwo hyia maa yɛ ɛnɛ a?

16 Dwuuma mɔɔ ɛnee wɔ Masidonea suakpole Bɛlia azo la yɛle neazo kɛnlɛma, “dahuu bɛnleɛnleanle Nyamenle Edwɛkɛ ne anu kpalɛ.” Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo bɔle edwɛkpa ne nolo hilele Dwuuma ɛhye mɔ la, bɛvale ye edwɛkɛ ne bɛdole ndelebɛbo mɔɔ bɛlɛ ye wɔ Ngɛlɛlera ne anwo la anwo. Boni  a vi nu rale a? Bɛ dɔɔnwo nwunle kɛ mɔɔ ɔlɛka la le nɔhalɛ na ‘bɛliele bɛlile.’ (Gyi. 17:10-12) Ɛhye kile kɛ dahuu Baebolo ɛgengalɛ maa bɛnyia diedi kpole wɔ Gyihova anu. Yɛze kɛ, “diedi a le kɛ yɛkɛzi pi wɔ ninyɛne mɔɔ yɛ nye la zolɛ la anwo.” Diedi zɛhae anwo hyia na yɛahola yɛahɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu.—Hib. 11:1.

17, 18. (a) Adenle boni azo a diedi kpole nee ɛhulolɛ bɔ Keleseɛnenli sɛkɛlɛneɛ adenle zo ahonle ne anwo bane a? (b) Kɛzi anyelazo bɔ yɛ nwo bane fi esiane nwo ɛ?

17 Ndelebɛbo kpalɛ bie ati, Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Na yɛmɛ, yɛle alehyenlɛ nu amra, yemɔti bɛmaa yɛzie yɛ nye gyɛlɛmgbɛɛnye na yɛva diedi nee ɛhulolɛ yɛyɛ bulalɛ enyinlike yɛbutu yɛ kɛnra azo, na yɛva yɛ ngoane ɛnyianlɛ nwo anyelazo yɛhakyi bulalɛ kyɛlɛ yɛzoa.” (1 Tɛs. 5:8) Ɔhyia kɛ sogyanli bɔ ye ahonle nwo bane fi ye kpɔvolɛ sa nu. Zɔhane ala a noko ɔwɔ kɛ Keleseɛnenli bɔ ye sɛkɛlɛneɛ adenle zo ahonle ne anwo bane fi ɛtane nwo a. Saa Keleseɛnenli nyia diedi kpole wɔ Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ anu na ɔnyia ɛhulolɛ ɔmaa Ye nee awie mɔ a, ɔbɔ ye sɛkɛlɛneɛ adenle zo ahonle ne anwo bane. Ɔbabɔ mɔdenle biala kɛ Nyamenle ɛlolɛ ɛnrɛvi ɔ nwo zo ɛlɛ.

18 Pɔɔlo eza hanle kɛ: “Yɛva yɛ ngoane ɛnyianlɛ nwo anyelazo yɛhakyi bulalɛ kyɛlɛ yɛzoa.” Saa Baebolo mekɛ zo sogyanli ambɔ ɔ ti nwo bane wɔ konle nu a, ye ngoane kola fi ɔ sa ndɛndɛ. Noko saa ɔzo bulalɛ kyɛlɛ na bɛfa debie bɛbɔ ɔ ti anwo a, ɔnrɛboda. Yɛnyia anyelazo kɛ Gyihova balie yɛ ɔlua ye Edwɛkɛ ne mɔɔ yɛsukoa la azo. Anyelazo kpalɛ maa yɛtwe yɛ nwo yɛfi menli mɔɔ ɛkpɔkye la nee bɛ “koasea kpolera” nwo. (2 Tem. 2:16-19) Yɛ anyelazo ne eza bamaa yɛakpo nyɛleɛ ɛtane biala.

DEBIE MƆƆ MAA YƐNYIA YƐ TI

19, 20. Duzu ati a yɛbu Gyihova Edwɛkɛ ne kɛ ɔsonle bolɛ ɛ, na kɛzi yɛkile nwolɛ anyezɔlɛ ɛ? (Nea ɛlɛka “Gyihova Maa Me Sa Ka Mɔɔ Mehyia Nwo La.”)

19 Mekɛ mɔɔ yɛlɛbikye ewiade awieleɛ ne kpalɛ la, ɔhyia kɛ yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova Edwɛkɛ ne azo. Folɛdulɛ mɔɔ yɛnyia yɛfi nu la boa maa yɛkakyi yɛ subane ɛtane na yɛkomo yɛ nwo zo. Anwosesebɛmanlɛ nee arɛlekyekyelɛ mɔɔ wɔ nu la bamaa yɛali sɔnea mɔɔ Seetan nee ye ewiade ne fa ba yɛ nwo zo la azo. Adehilelɛ mɔɔ wɔ Gyihova Edwɛkɛ ne anu la baboa yɛ amaa yɛalua ngoane adenle ne azo.

20 Kakye kɛ Nyamenle kpondɛ kɛ ‘menli kɔsɔɔti nyia ngoane.’ Gyihova azonvolɛ boka “menli kɔsɔɔti” ne anwo. Bɛdabɛ mɔɔ yɛbalua yɛ daselɛlilɛ gyima ne azo yɛaboa bɛ la noko boka nwo. Noko ɔwɔ kɛ menli mɔɔ kpondɛ kɛ nyia ngoane la kɔsɔɔti nyia “nɔhalɛ ne” anwo ndelebɛbo mɔɔ di munli. (1 Tem. 2:4) Saa yɛbanyia yɛ ti a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛkenga Baebolo ne na yɛfa ye adehilelɛ yɛdi gyima. Baebolo ne mɔɔ yɛbagenga ye alehyenlɛ biala la bahile anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova Edwɛkɛ ne la.—Dwɔn 17:17.

^ ɛden. 12 Yɛngyinla Baebolo ne azo yɛndendɛ yɛntia awie mɔ anzɛɛ yɛmbu bɛ fɔlɛ. Ɔwɔ kɛ yɛnyia yɛ Baebolo sukoavoma anwo abotane na yɛ nee bɛ di ye wɔ adenle kɛnlɛma zo kɛmɔ Gyihova yɛ maa yɛ la.—Edw. 103:8.

^ ɛden. 14 Na saa ɛkakye edwɛkɛkpɔkɛ bie wɔ edwɛkɛ bie anu noko ɛngakye buluku ne, ɔ ti ne, anzɛɛ ngyɛnu ne noko ɛ? Saa ɛkpondɛ edwɛkɛkpɔkɛ ne wɔ index ne mɔɔ wɔ Baebolo ne anzi, Watchtower Library ne anu, anzɛɛ New World Translation concordance ne anu a, ɛbanwu ngɛlɛlera ne.