Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

Хорз зӕххы «авд хойраджы»

Хорз зӕххы «авд хойраджы»

БИБЛИ кӕсгӕйӕ базонӕн ис, рагон Израилы кӕй уыд хӕхтӕ, дӕлвӕзтӕ, уӕлвӕзтӕ, цӕугӕдӕттӕ, суадӕттӕ, денджызы былгӕрӕтты та – быдыртӕ. Хуссары уыд хурсыгъд ӕдзӕрӕг быдыртӕ, цӕгаты та – митсӕр хӕхтӕ. Зӕхх дӕр ӕмӕ боныхъӕд дӕр алы ран дӕр алыхуызон кӕй уыдысты, уый фӕрцы Израилы бирӕ цыдӕртӕ зад. Моисей израилӕгтӕн куы дзырдта, Хуыцау сын зӕрдӕ цы «хорз зӕххӕй» бавӕрдта, уый тыххӕй, уӕд ӕй схуыдта, «мӕнӕу, хъӕбӕрхор, сӕнӕфсир, легъуитӕ, гранаттӕ, сой чи дӕтты, ахӕм оливӕбӕлӕстӕ кӕм зайы ӕмӕ мыд кӕм ис, ахӕм зӕхх» (Дыккаг закъон 8:7, 8). Рагӕй фӕстӕмӕ дӕр-иу ацы хойрӕгты нывтӕ уыдысты ӕхцайыл ӕмӕ маркӕтыл, ӕмӕ уый уыди уыцы зӕххы бӕркадыл дзурӕг. Цымӕ уыцы культурӕтӕм раджы заманты куыд зылдысты? Адӕмы царды цы бынат ахстой? Цӕй ӕмӕ ацы фарстатыл аныхас кӕнӕм.

Мӕнӕу ӕмӕ хъӕбӕрхор. Кӕд-иу мӕнӕу дӕр ӕмӕ хъӕбӕрхор дӕр фӕззӕджы байтыдтой, уӕддӕр-иу хъӕбӕрхор иу мӕй раздӕр сцӕттӕ ис. Мартъийы кӕнӕ-иу апрелы Донгонд дзулты бӕрӕгбоны адӕймаг йӕ хъӕбӕрхоры тыллӕджы фыццаг куырис ӕрбахаста кувӕндомӕ – уый уыд кувинаг Йегъовӕйӕн. Кувинагӕн ма хастой мӕнӕуы ссадӕй конд дзултӕ дӕр. Ӕрхастой-иу сӕ майы, Къуыриты бӕрӕгбоны ӕмӕ Фӕндзайӕм боны бӕрӕгбоны (Левит 23:10, 11, 15–17).

Раджы заманты ӕмӕ ма хӕрзӕрӕджы дӕр Израилы зӕхкусджытӕ мӕнӕу ӕмӕ хъӕбӕрхор тыдтой къухӕй – сӕ уӕлӕдарӕсы фӕдджи-иу ӕрбасчъил кодтой ӕмӕ-иу хор уым ныккодтой, стӕй-иу ӕй хуымы пырхгӕнгӕ цыдысты. Ӕмӕ кӕд хъӕбӕрхор апырх кӕнын йеддӕмӕ ницы хъуыд, уӕд мӕнӕуы мыггӕгтӕ та хъуыди сыджыты бын фӕкӕнын. Уый тыххӕй та-иу хуыммӕ фос батардтой кӕнӕ та-иу ыл ногӕй гутон ауагътой.

Библийы арӕх ӕмбӕлы хоры куыстыты кой: тауыны, кӕрдыны, най кӕныны, дымгӕмӕ дарыны ӕмӕ ссыны кой. Уыцы куыстытӕй иу дӕр ӕнцон нӕ уыд. Бинонтӕ-иу алы бон дӕр хӕдзары мӕнӕу ӕрыссадтой ӕмӕ-иу дзы стӕй дзул сфыхтой. Уыцы хабар хорз ӕмбарын кӕны, Чырысти йӕ ахуыргӕнинӕгтӕн афтӕ цӕмӕн загъта, цӕмӕй Хуыцаумӕ куывтаиккой ӕмӕ дзы алы боны фаг къӕбӕр куырдтаиккой (Матфейы 6:11). Уыцы заманты адӕмӕн сӕ сӕйраг хӕринаг уыд мӕнӕуы кӕнӕ хъӕбӕрхоры ссадӕй конд дзул (Исай 55:10).

Сӕнӕфсир, легъуитӕ ӕмӕ гранаттӕ. Израилӕгтӕ 40 азы ӕдзӕрӕг быдыры куы фесты, уӕд сын Моисей загъта, Зӕрдӕвӕрд зӕххы тыллӕг кӕй хӕрдзысты. Зӕрдӕвӕрд зӕхх куыд хъӕздыг уыд, уый израилӕгтӕ зыдтой, сӕ балцы райдиан Моисей уыцы зӕхмӕ сгарджыты куы арвыста, уӕд семӕ цы ӕрбахастой, уымӕй. Уыдон ӕрбахастой «сӕнӕфсиры къалиу иу цупалимӕ», ӕмӕ ахӕм уӕззау уыд, ӕмӕ йӕ хастой дыууӕ лӕджы «хъилыл ауыгъдӕй». Семӕ ма ӕрбахастой легъуитӕ ӕмӕ гранаттӕ дӕр. Уыцы дыргътӕ фенгӕйӕ, ӕдзӕрӕг быдыры чи уыд, уыцы израилӕгтӕн сӕ комыдӕттӕ куыннӕ ӕруадаиккой! Ӕвӕццӕгӕн сӕ цӕстытыл ауад, разӕй сӕм цы диссаджы цард ӕнхъӕлмӕ каст, уый (Нымӕцтӕ 13:20, 23).

Цӕмӕй сӕнӕфсир хорз тыллӕг лӕвӕрдтаид, уый тыххӕй йӕм хъуыд ӕдзух зилын – ӕхсӕдын, дон кӕнын ӕмӕ тонын. Адӕймаг йӕ сӕнӕфсирдонмӕ кӕй зылди, уый-иу бӕрӕг уыд, йӕ алыварс ын-иу къултӕ кӕй самадта, сӕнӕфсирбӕлӕстӕ-иу рӕнхъ-рӕнхъ кӕй ныссагъта ӕмӕ-иу дзы хъахъхъӕнӕгӕн халагъуд кӕй сарӕзта, уымӕй. Израилӕгтӕ сӕнӕфсиры куыст хорз зыдтой ӕмӕ йӕ ’мбӕрстой, сӕнӕфсирдонмӕ, куыд ӕмбӕлы, афтӕ куы нӕ кастаиккой, уӕд заууатмӕ кӕй ӕрцыдаид (Исай 5:1–7).

Сӕнфӕсир-иу куы ӕртыдтой, уӕд та-иу сӕн аразын райдыдтой. Кӕнӕ-иу ӕй боцкъаты къахӕй ныцъцъӕл кодтой кӕнӕ та-иу ӕй сӕндуцӕнты ныллӕмӕрстой. Йӕ дон ын-иу кӕнӕ фыцгӕ кодтой, цӕмӕй дзы бӕзджын сироп рауадаид кӕнӕ та-иу ӕй бауагътой, цӕмӕй сӕнхъызтаид ӕмӕ дзы сӕн рауадаид. Израилы зӕхх хъӕздыг кӕй уыд ӕмӕ боныхъӕд дӕр хорз кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ дзы сӕнӕфсир хорз зад, стӕй уыцы сӕнӕфсирӕй кодтой ӕмбисонды сӕн *.

Легъуибӕлӕстӕ кӕм нӕ зайы, ахӕм бӕстӕты цӕрӕг адӕм фенынц ӕрмӕстдӕр хус легъуитӕ. Фӕлӕ бӕласӕй кӕй ратонай, уыцы легъуитӕ бынтон ӕндӕр ад кӕнынц – уыдон вӕййынц фӕлмӕн ӕмӕ донджын. Рӕгъӕд легъуитӕ бирӕ нӕ лӕууынц, ӕмӕ цӕмӕй ма бамбийой, уый тыххӕй сӕ хурмӕ бахус кӕнынц. Библийы бирӕ рӕтты фыст ис хус легъуитӕй конд тъӕпӕн гуылты тыххӕй (1 Самуилы 25:18).

Гранаты хъӕбӕр цъар куы бастигъай, уӕд дзы фендзынӕ кӕрӕдзимӕ ӕнгом ӕвӕрд сӕдӕгай гагайы, ӕмӕ дын цымӕ афтӕ дзурынц, ӕркӕс-ма нӕм, куыд рӕсугъд стӕм ӕмӕ нӕ дон куыд адджын у, зӕгъгӕ. Ӕмӕ ӕцӕгдӕр, гранат адӕймаджы кӕны уӕнгрог ӕмӕ у тынг пайда. Раджы заман Израилы гранаттӕ кадджын кӕй уыдысты, уый бӕрӕг у, хистӕр сауджыны къабайы бынтӕ ӕмӕ, Соломон кӕй сарӕзта, уыцы кувӕндоны цӕджындзтӕ гранаттӕй аивгонд кӕй уыдысты, уымӕй (Рацыд 39:24; 1 Паддзӕхты 7:20).

Оливӕтӕ ӕмӕ мыд. Кӕцыдӕр ӕвзӕгты Библийы иуӕй-иу тӕлмацты оливӕты кӕнӕ оливӕбӕлӕсты кой ис 60 хатты бӕрц. Абон дӕр Израилы бирӕ рӕтты зайы оливӕбӕлӕстӕ (Дыккаг закъон 28:40). Ӕмӕ октябры, дыргътӕ куы сцӕттӕ вӕййынц, уӕд, тыллӕг ӕфснайынмӕ бавналынц бинонтыдзагӕй. Иууылдӕр иумӕ рацӕуынц, бӕласы къалиутӕ бауигъынц ӕмӕ оливӕтӕ ӕрӕмбырд кӕнынц. Тыллӕгӕй сӕхицӕн афӕдзваг ныууадзынц кӕнӕ та дзы сойлӕмарӕны сой рауадзынц. Абоны онг археологтӕ ссардтой сӕдӕгай алыхуызон сойлӕмарӕны. Тынг цымыдисаг вӕййы кӕсын, фӕлурс цъӕх оливӕты сой мигӕнӕнты куыд фӕкӕнынц, уымӕ. Бинонтӕ дзы сӕхицӕн афӕдзваг ныууадзынц кӕнӕ та йӕ уӕй акӕнынц. Раджы заманты ма оливӕйы сойӕ пайда кодтой сӕ цӕсгом ӕмӕ сӕ буармӕ зилынӕн, кодтой ма-иу ӕй цырагъдарӕнты дӕр.

Моисей цы мыды кой кодта, уый кӕнӕ мыдыбындзыты мыд уыд кӕнӕ та финиктӕ ӕмӕ сӕнӕфсиры адджын дон. Уыцы дыргъты адджын донӕй ныронг дӕр пайда кӕнынц сӕкӕры бӕсты. Фӕлӕ Самсон ӕмӕ Ионафан цы мыд бахордтой, уый, ӕвӕццӕгӕн, уыд хъӕддаг бындзыты фӕзгъӕр мыд (Тӕрхонгӕнджыты 14:8, 9; 1 Самуилы 14:27). Ӕрӕджы цӕгат Израилы, Тель-Реховы, ссардтой 30 мыдыбындзы чыргъӕдӕй фылдӕр, ӕмӕ уымӕй бӕрӕг у, Израилы суанг Соломоны заманты дӕр мыдыбындзыты куыст кӕй кодтой.

Абон Израилы базарты фенӕн ис, дзул кӕм фыцынц, ахӕм бынӕттӕ, стӕй дӕргъӕй-дӕргъмӕ тӕрхӕджытӕ рӕсугъд ӕвӕрд дыргътӕ ӕмӕ халсартимӕ. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, ис дзы, цы авд хойраджы кой ракодтам, уыдон дӕр. Фӕлӕ уый ууыл дзурӕг нӕу, ӕмӕ Израилы ӕндӕр ницы зайы. Израилы зӕхх цӕмӕй хъӕздыг у, уыдӕттӕ нымайын куы райдайӕм, уӕд сын кӕрон дӕр нӕ уыдзӕн. Нырыккон зӕхкусӕн мадзӕлтты фӕрцы дзы ис садзӕн, ӕндӕр бӕстӕты чи зайы, ахӕм культурӕтӕ дӕр. Ацы гыццыл зӕххы бӕркӕдтӕ ууыл дзурӕг сты, ӕмӕ «хорз зӕххы» ном дзӕгъӕлы нӕ хӕссы (Нымӕцтӕ 14:7).

[Фиппаинаг]

^ 8 абз. Сӕнӕфсирӕй-иу кодтой чисмис дӕр (2 Самуилы 6:19).

[Ныв 11 фарсыл]

Мӕнӕу

[Ныв 11 фарсыл]

Хъӕбӕрхор

[Ныв 12 фарсыл]

Сӕнӕфсир

[Ныв 12, 13 фӕрстыл]

Легъуитӕ

[Ныв 12 фарсыл]

Гранаттӕ

[Ныв 13 фарсыл]

Оливӕтӕ

[Ныв 13 фарсыл]

Мыд