Dakel lan ugugaw natan so walay smartphone, a tan maslak ed sikara et uusaren da itan pian man-internet no bukbukor da. Anto ray peligro no walay smartphone na anak mo? Anto ray nitulong na satan? Pigara kasin oras so labay mon pangusar tod satan?

•  No antoy nepeg mon naamtaan

•  No antoy nepeg mon itepet

•  Tepetan moy sarilim no kasin aka-ready ka la

 Saray Nitulong To

•   Naseguron safe iray ananak kanian mareen so nonot na atateng. “Manbibilay tayod mauges ya panaon,” so imbaga nen Bethany, ya duaray anak ton tinedyer. “Kanian importante ya walay pankontak na ananak ed atateng da.”

   Onia ni imbaga na sakey ya ina ya si Catherine: “Wala ray app ya sarag moy onkonekta ed cellphone na anak mo pian antam no iner so kulaan to.”

•   Makatulong ed panaaral da. “Naaawat na ananak mi iray assignment da panamegley na e-mail odino text, tan ditan da met nakontak iray teacher da,” so imbaga nen Marie.

 Saray Peligro

•   Naupot so oras. Dakel ya oras so uupoten na maslak ya kabataan ed cellphone da kada agew. Diad tua, anggan saray atateng et dakel met so uusaren dan oras ed saray gadyet da nen say pitongtong da ed ananak da. Imbaga na sakey a counselor ya wala ray arum ya pamilya ya “saniiban tua ed sakey ya abung balet singa ra agsankakabat ta akapokus iran amin ed gadyet da.” b

•   Pornograpiya. Base ed sakey ya tantiya, masulok ya kapaldua na amin ya tinedyer so binulan ya manaanap na pornograpiya, agla itan pankelawan ta mainomay itan ya na-access ed smartphone. Oniay imbaga nen William, ya duaray anak ton tinedyer: “No basta labat paulyanan na atateng ya nawalaan na smartphone so anak da, ompan agda naliklikas ya iikdan da met ira manaya na access ed amin ya klase na pornograpiya.”

•   Akadepende lan maong ed satan. Dakel ya totoo so singa agla nabilay no anggapoy cellphone da. No agda itan naalmon tampol, man-panic la ra, agda amtay gawaen da tan singa ni ra ingen mansakit. Naiimano na arum ya atateng ya magmamaliw ya maebat tan anggapoy respeto iray ananak da legan iran manguusar na gadyet da. Oniay imbaga nen Carmen: “No maminsan, no katongtongen koy anak ko, sungitan to ak odino aliway kakaebat tod siak ta agto labay so nadisturbo ed pansi-cellphone to.”

•   Arum nin peligro. No say sakey et manguusar na smartphone, walay posibilidad ya nabiktima na cyberbullying tan sexting, tan nayarin mansakit lapud aliwan duga so posisyon na laman to legan ton uusaren itan odino kulang so ugip to. Wala ray kabataan ya manguusar na app ya agmo isipen ya mauges ta nayarin say itsura na satan et singa labat calculator, balet diad tua et iyaamot na satan iray aglabay na ananak ya ipanengneng ed atateng da.

   Oniay imbaga nen Daniel, ya walay anak ton tinedyer ya bii: “Diad smartphone, nanengneng na anak mo so amin lan bengatla ya walad Internet, balanglan maong o mauges so epekto to.”

•   ‘Talaga kasin kailangan la na anak ko so smartphone?’

   Ibabaga na Biblia: “Samay makabat et dadalepdepen toy kada gawaen to.” (Proverbio 14:15) Kanian balibali ya itepet iraya ed sarilim:

   ‘Talaga kasin kailangan na anak ko so smartphone parad safety tan arum nin maabig ya rason? Kasin binalansik lan maong iray nitulong tan saray nayarin peligro na satan? Wala ni kasi arum ya nausar to imbes ya say smartphone?’

   Oniay imbaga na sakey ya ama ya si Todd: “Wala ni ray nasaliw natan ya cellphone ya aliwan smartphone, ya nausar mo pian kontaken so anak mo panamegley na text o tawag. Mas makatipid ka ni ingen.”

•   ‘Kasin akaparaan lay anak ko parad sayan responsabilidad?’

   Ibabaga na Biblia: “Say puso na marunong so mangitonton ed sikato diad dugan dalan.” (Eclesiastes 10:2) Kanian balibali no itepet iraya ed sarilim:

   ‘Talaga kasin napantiwalaan lay anak ko? Kasin naynay kamin mantotongtong tan anggapoy iyaamot tod siak? Kasin ibabaga ton amin so tua, singa bilang no siopa ray kakaaro to? Kasin amta to lan kontrolen so sarili to ed pangusar na arum ya gadyet, kaiba lay TV, tablet, odino laptop?’ Oniay imbaga na sakey ya ina ya si Serena: “Mausa-usar so smartphone, balet mapeligro met itan no aliwan duga so pangusaran ed satan. Kanian nonot mon maong so kabelat na responsabilidad ya iter mod anak mo anta uga-ugaw ni.”

•   ‘Kasin akaparaan ak la parad sayan responsabilidad?’

   Ibabaga na Biblia: “Ipasal moy ugaw ed dalan a nepeg ton laen.” (Proverbio 22:6a) Kanian balibali no itepet mo iraya ed sarilim:

   ‘Talaga kasin kabisadok la no panon ya usaren so smartphone pian natulongan koy anak ko ya natalosan tan napaliisan to iray nayarin peligro? Kasin amtak la no panon ya i-set iray parental control na satan? Panon kon natulongan so anak ko pian duga so pangusar to ed smartphone? “Makapaermen ta dakel so atateng ya basta da labat iter ed anak da so smartphone da tan paulyanan da labat iran man-gamit ed satan,” so imbaga nen Daniel, sakey ya ama ya abitla nen niman.

 Tandaan: Kaukolan ya ipasal iray ananak pian duga so pangusar da ed smartphone. Oniay imbaga na libron Indistractable: “Maslak ya ugugaw et agda nakontrol no panon karakel ya oras so usaren da ed saray gadyet da lalo la no ag-ira nanenengneng na atateng da.”