Nambakasyon kad balibalin lugar, tan labay mon ipaamtad saray kaarom! Pero panon? Kasin

1.   pawitan mo ran amin na postcard?

2.   man-email kad amin ya kaarom?

3.   man-post kay litrato online?

 Nen panaon da di lakim tan baim, nayarin “A” labat so sarag dan gawaen.

 Nen panaon nen tatay tan nanay mo, nayarin amay “B” so gawaen da.

 Balet natan, saray kabataan et mas labay da may “C.” Sika ey, labalabay mo met so man-post na litrato online? No on, natulongan ka na sayan artikulo pian naiwasan so pigaran problema.

•  Anto ray pankaabigan na satan?

•  Anto ray problema ed satan?

•  No antoy nagawaan mo

•  No antoy ibabaga na arum ya kabataan

 Maples. “No balibali bakasyon ko odino kaibak iray kaarok, sarag ko lan i-post ya tampol iray litrato mi legan ya excited ak ni.”​—Melanie.

 Mainomay. “Mas mainomay kon naamtaan no antoy nagagawad saray kaarok no nengnengen ko ray balon litrato ya im-post da, nen say manlukas ak ni e-mail.”​—Jordan.

 Tuloytuloy so komunikasyon. “Wala ray kaarok tan kapamilyak ya arawi panaayaman da. No mabetbet iran man-post tan mabetbet ak met ya man-check, singa inagew-agew ko ran nanenengneng!”​—Karen.

 Ompan napeligroy bilay mo. No say cameram et walay geotagging to, ompan nanengneng ed saray im-post mon litrato iray impormasyon ya agmo labay ya ipaamta. “Say pangi-post na litrato odino video ya aka-tagged so lokasyon et delikado ta anggan siopan too ya walay mauges ya plano to et sarag ton amtaen so eksakton kawalaan na sakey ya indibidual panamegley na tracking software,” so inreport na website ya Digital Trends.

 Pero siempre, wala ray kriminal ya mas labay dan naamtaan no kapigan ya anggapo ka ed abung mo. Inreport na Digital Trends ya aminsan et walay taloran matakew ya nilooban day 18 ya abung lapud anggapod man so amin ya akan-abung. Panon dan naamtaan ya anggapoy too? Panamegley na Internet et sinubaybayan day aktibidades na saray akan-abung​—say tawag ed saya et cybercasing—​tan masulok ya $100,000 (U.S.) so kantidad na atakew da.

 Nayarin wala ray nabasam o nanengneng mon mabanday. Wala ray totoon anggapoy baing dan man-post na anggan anto pian nanengneng na amin. Imbaga na tinedyer ya si Sarah: “Delikado no mannengneng kay account na agmo kabat. Singa ka manaakar ed syudad ya agmo kabisado tan anggapoy awit mon mapa. Makasabi kad lugar ya agmo labay ya laen.”

 Naupot so oras mo. “Agmo namalayan ya abaybayag ka lan mannenengneng na litrato tan manbabasa na saray comment,” so kuan na kabataan ya si Yolanda. “Onsabid punto ya kada segundo et nengnengen moy cellphone mo pian i-check no kasin walay balo.”

 Ontan met so imbaga na kabataan ya si Samantha. “Kaukolan kon limitaan so oras kod sarayan site,” so kuan to. “Talagan kaukolan mon kontroley sarilim no walay photo-sharing account mo.”

•   Dapat desidido kan agnengnengen iray mabanday ya mensahe, litrato, tan video. Ibabaga na Biblia: “Agak mangiyan ed arapan ko na andi-kakanaan a bengatla.”​—Salmo 101:3.

   “Iche-check ko iray ipo-post na saray ipa-follow’k, tan agko la ra i-follow no walay i-post dan agko nagustoan.”​—Steven.

•   Iwasan iray totoon duma so pananisia tan ugali ra, ta ompan naapektoay moralidad mo. Ibabaga na Biblia: “Agkayo palilingo. Say piulop ed mauges et maneral ed maong iran ugali.”—1 Corinto 15:33.

   “Agmo nenengnengen iray litrato ed social media lapu labat ta sikat iratan. Maslak et ditan ka makanengneng na aliwdiwan salita, litratoy labos, tan arum nin kabastosan.”​—Jessica.

•   Limitaan so oras na pannengneng moy litrato tan no maminpiga kan mangi-post na litrato. Ibabaga na Biblia: “Manalwar kayon maong a say kagagawa yo et aliwan singa saray agmarunong noagta singa saray marunong a totoo, ya usar yod sankaabigan so panaon yo.”​—Efeso 5:15, 16.

   “Agko la in-follow iramay post lan post. Alimbawa, walay nam-beach tan angi-post na 20 ya litrato na saksakey ya shell. Agayla! Naupot so oras mo no nengnengen mon amin!”​—Rebekah.

•   Seguradom ya diad saray ipo-post mo et ag-isipen na arum ya sikan lanang so bida. Imbaga na sakey ed saray angisulat ed Biblia ya si Pablo: “Ibagak ed balang sakey ed sikayo ditan ya agkayo maniisip na alabas ed sarili yo nen say manepeg yon isipen.” (Roma 12:3) Agmo iisipen ya nagustoan na amin a kakaarom iray litratom tan saray gagawaen mo.

   “Wala ray post lan post na selfie. No kaaro ta ka, antak lay itsuram, agmo la kailangan ya ipanonot ed siak!”​—Allison.