NIYANAK ak nen 1926, tan komapito ak ed waloran sanaagi. Makulikuli iray atateng ko ya tagad Karítsa, melag ya baryo ed Greece.

Sakey taon antis ak ya niyanak, akatongtong na atateng ko si John Papparizos, maseseg tan maistoryan Estudyante na Biblia, say tawag ed Saray Tasi nen Jehova nensaman. Lapud mandinayew irad base ed Biblian panagkatunongan nen John, ginapoan day onatendid pantitipon na Saray Estudyante na Biblia diad lugar mi. Mabisbiskeg so pananisia nen nanay ko ed si Jehova, tan anggano ag-akapanaral ed eskuelaan, innabang tod arum so katuaan kada walay pankanawnawa. Makapaermen ta inimano nen tatay ko so lingo na arum tan kalkalnan tinmundan miaral.

Manisia kamin sanaagi ed Biblia, balet ta bilang kabataan et wala ray labay min gawaen ya mangaalay atension mi. Insan nen 1939, akibiang so Europe ed World War II, tan walay agawad lugar mi ya abigbigla kami. Pinilit dan mansundalo so kaabay tan kapinsan min si Nicolas Psarras. Kakkapanpabautismo to ni labat ed saman. Anggano 20 to ni labat et makpel ton imbaga ed saray opisyal na militar ya “agko nayariay milaban ta sundalo ak nen Kristo.” Say bista na kaso to et agawad korte na militar tan senentensiaan da na samploy taon ya pakapriso. Abigbigla kami!

Nen 1941, akaloob so Allied Army ed Greece tan nibulos si Nicolas. Sinmempet ed Karítsa, tan agtinundaan ya tinepetan nen kuyak Ilias nipaakar ed Biblia. Madengedengel ak met. Ag-abayag, nanaral kami na Biblia nen Kuya Ilias pati say bolirek min bii ya si Efmorfia, tan regular kami lan mimiaral. Diad sinmublay ya taon, indedika mi bilay mid  si Jehova tan nampabautismo kamin talo. Ag-abayag, nagmaliw met ya matoor a tasi so duaran kuyak tan duaran atsik.

Nen 1942, walay siameran kalangweran a lalaki tan bibii ed kongregasyon na Karítsa, ya mantaon na 15 anggad 25. Amta min onsabi ray graben subok. Kanian pian ombiskeg kami, nantitipon kami pian manaral na Biblia, mangansion na saray Kingdom song, tan manpikasi anggad posible. Lapud satan, binmiskeg so pananisia mi.

Nen manampot lay World War II, nanrebelde iray Griegon komunista ed gobierno na Greece, ya nanresultad guerra sibil. Nilusob na saray komunistan guerilla iray probinsya pian piliten iray totoo ya onkampid sikara. Nen inmataki rad lugar mi, kinidnap day taloran kalangweran ya Tasi​—si Antonio Tsoukaris, Ilias, tan siak. Imbaga mi ya neutral kami; balet pinilit da kamin manmartsa anggad Palandey Olympus, manga 12 oras manlapud baryo mi.

Insan nen kien, ingganggan kami na officer na komunista ya mila ed sakey ya grupo na saray guerilla pian milaban. Nen impaliwawa mid sikato ya saray tuan Kristiano et agmangaawit na armas pian pateyen so kaparan too, mamapasnok tan inawit to kamid sakey ya general da. Nen inulit mid samay general so rason mi, oniay ingganggan to, “Di mangala kayoy kabayo insan yo iyakar ed ospital iray asugatan.”

“Panon to balet no naerel kami na saray sundaloy gobierno ey?” so kuan mi. “Di ibaga dan kaiba kamid guerilla?” “Sige sirin, siki lay mangawit na kanen na saray migi-guerra,” so kuan to. “Panon to balet no nanengneng kami na officer tan iganggan to kamin awiten iray armas ed labanan?” so inkatunongan mi. Nan-isip ya maong imay general. Insan to imbaga: “Seguradon amta yo met so mankomponi karnero! Tilak kayod palandey tan asikaso yo ray pulok.”

Kanian legan iran migi-guerra, nankomponi kami karnero ta aman so naako na konsiensia mi. Kayari sakey taon, inabuloyan dan onsempet so panguloan ya kuyak ya si Ilias pian asikasoen so abalo lan nanay mi. Nansakit si Antonio kanian imbulos da met. Balet atilak ak.

Legan na satan, manasingger la ray sundalo na Greece ed kawalaan na saray komunista. Samay grupon angerel ed siak et batik ed kapalandeyan ya asingger ed Albania tan impila da ak. Nen asingger kami lad border, pinaliberan kami na saray sundalo na Greece. Nan-panic iray rebelde tan batik ira. Inmamot ak ed atumba ya kiew, tan ditan la agawa may imbagak ed gapo ya narel ak na saray sundalo.

Nen imbagak ed saray sundalo ya kinidnap ak na saray komunista, inawit da ak ed kampo na militar diad Véroia, ya tatawagen ed Biblia ya syudad na Berea. Labay dan naseguro no kasin tuay ibabagak. Diman et ingganggan ak ya mankotkot na panamotan na saray sundalo. Nen agko labay,  ingganggan na commanding officer ya iyakar da ak ed isla na Makrónisos (Makronisi), say tatakotan ya prisoan.

Say amagaan tan ampetapetang ya isla ya tatawagen ya Makrónisos et walad Attica, manga 50 kilometro manlapud Athens. Say isla et manga 13 kilometro so karukey to tan 2.5 kilometro so sankalaparan ya parte to. Balet manlapud 1947 anggad 1958, masulok ya 100,000 so akapriso ditan, kaiba la ray komunista tan pansususpetsaan ya komunista, datin rebelde, tan dakel ya matoor a Tasi nen Jehova.

Nen sinmabi ak diman nen 1949, naapag ed nanduruman kampo iray priso. Inyakar da ak ed agtanto iistriktoan ya kampo, kaibay nilasus ya lalaki. Manga 40 kamin onuugip ed tolda ya para labat komon ed 10 totoo. Ambanget so danum ya iinumen mi tan mabetbet ya bukebukel tan talon so kakanen mi. Nairapan kami ta marabok tan makmaksil so dagem. Balet maong labat ta agmi asali sanagew ya manulor na angkakabaleg a bato. Dakel so nansakit tan aderal so isip da lapud satan ya graben panagpairap.

Aminsan, nen manaakar ak ed gilig na dayat, akatongtong koy pigaran Tasi diad sananey iran kampo. Manliket kami! Pian agnahalata, maal-alwar kamin mantitipon no posible. Pasekreto kami met ya manpupulong ed arum ya priso, tan pigarad sikara et nagmaliw ya Tasi nen Jehova. Lapud saraman ya ginawa mi tan impapuson pikakasi, apabiskeg kamid espiritual.

Kayari na samploran bulan ya “rehabilitasyon,” nandesisyon iray angerel ed siak ya panaon la pian mansulong ak na unipormi na sundalo. Nen agak pinmayag, inggayugoy da ak ed komandante na kampo. Inderew kod sikato so sulat ya oniay nabasa: “Labay koy magmaliw ya sundalo labat nen Kristo.” Kayari ak ya tinaktakot na komandante, impaiyakar to ak ed onkokomaduan sankatageyan ya opisyal, say arsobispo na Greek Orthodox ya dakel so dekorasyon na kawes to. Nen makpel kon inebatan iray tepet to manlapud Kasulatan, mamapasnok ton imbaga: “Ekal yod arap ko yan too. Panatiko!”

Kaimbuasan, ingganggan ak lamet na saray sundalo ya mansulong na unipormi. Nen agak pinmayag, binugbog da ak tan pinekpek da ak na batuta. Insan da ak inyakar ed clinic na kampo pian nacheck-up no kasin aputeran ak na pukel tan inggayugoy da ak papawil ed tolda. Duay bulan ya onmay ginawa dad siak ya inagew-agew.

Lapud agko ikompromisoy pananisiak, walay ginawa na saray desperadon sundalo ya balon taktika. Intaker day limak, insan da siniplatan lan siniplatan so dapan ko. Nen grabe lay panutot na dapan ko, anonotan ko may imbaga nen Jesus: “Maliket kayo no balbalawen tan papasegsegangen kayo na totoo . . . Manliket kayon maong, ta baleg so tumang yo ed tawen, ta ontan met so impamasegsegang dad saray propeta ya akadkauna nen sikayo.” (Mat. 5:11, 12) Nen agko la naanosan, nalmay ak.

Abangon ak ed ambetebetel ya selda, ya anggapoy naakan, danum, odino ules. Pero, kalmado ak labat. Singa ipropromisa na Biblia, “say kareenan na Dios” so ‘manbabantay ed pusok tan nonot ko.’ (Fil. 4:7) Diad sinmublay ya agew, akasian ak na sakey ya sundalo tan inikdan to ak na tinapay, danum, tan jacket. Insan inter na sakey nin sundalo so panangan to. Diad dakel a paraan et aliknak so panangasikaso nen Jehova.

Parad saray autoridad et sakey ak ya rebelden anawet so ulo to kanian inyakar da ak ed Athens pian onarap ed korte na militar. Asentensiaan ak na taloy taon ya pakapriso diad Yíaros (Gyaros), sakey ya isla ya manga 50 kilometro ed bukig na Makrónisos.

Say prisoan na Yíaros et apadir na ambalangan laryo tan masulok ya 5,000 so inkulong ditan ya kalaban na gobierno. Akakulong met ditan so pitoran Tasi nen Jehova lapud Kristianon neutralidad da. Anggano isesebel da, pasekreto kamin mantitipon  pian manaral na Biblia. Regular kami ni ingen ya makakaawat na impuslit iran kopya na Say Panag-bantayan, ya kokopyaen mi pian walay nausar mid panagaral.

Aminsan, legan ya pasekreto kamin manaaral, narel kami na sakey ya guardia tan kinompiska toy literatura mi. Impatawag da kamid opisina na officer na prisoan, tan iilaloan mi lan aruman day sentensia mi. Balet oniay imbaga na officer na prisoan: “Kabat mi kayo, tan rerespetoen mi papanisiaan yo. Amta min napanmatalkan mi kayo. Pawil ki lad trabaho yo.” Inikdan toy arum ed sikami na mainomay ya kimey. Manliket kamin maong lapud pisasalamat. Anggano wala kamid prisoan, nidadayew si Jehova lapud Kristianon katooran mi.

Wala ni maong ya resulta na katooran mi. Nen naobserbaan na sakey ya prison propesor na math so maong ya ugali mi, tinepet to no anto ray papanisiaan mi. Nen nibulos kami ran Tasi nen 1951, sikatoy nibulos met. Ag-abayag, nagmaliw ya bautismadon Tasi tan nampayunir.

Nen nibulos ak la, sinmempet ak ed Karítsa. Insan nen kien, nanayam kamid Melbourne, Australia, kaibay arum nin kabaleyan mi. Ditan ko akabat tan pinakasalan si Janette, sakey ya maong ya Kristianon sister, tan insipor mid apatiran ananak mi so katuaan.

Natan, masulok ko lan 90, tan sakey ak ya elder ed kongregasyon. Lapud apappairap ak nensaman, manutot so salik tan laman ko no maminsan, lalo la no kayarik ya manpulong. Balet, determinado ak ya mansiansian “sundalo nen Kristo.”​—2 Tim. 2:3.