Dati Antakot Koy Patey​—Natan Balet Tatalaranan Koy “Andukey a Bilay”

Unong ed Salaysay nen Piero Gatti

WALAY ungol ya mankasil lan mankasil. Kabebekta, tinmanol so wangwang a mamasakbay ed saray totoo pian onamot. Insan biglan nadngel so insabog na saray bomba, saray onkukusbo tan saray makatelek ya eyagan, kanian pirmi takot na totoo.

Agawa itan ed Milan, Italy nen 1943/1944. Diman ak adestino nen balo ak nin sundalo, tan naynay ya siak so ibabakin manipon ed saray bangkay ya atabon-tabonan ed saray binomban nan-amotan na saray totoo, abuybuyak iray laman da tan agla ra nabidbir. Tan aliwa labat a say impatey na arum so naimatonan kon arap-arapan. Aminpiga ya dawdawit ak ya inatey. Diad saraman a bekta et nampikasi ak, tan insipan kod Dios ya no makaliktar ak, gawaen koy panlabayan to.

Naandi Takot Kod Patey

Binmaleg ak ed sakey a baryo ya manga samploran kilometroy kaarawi to ed Como, Italy, asingger ed ketegan na Switzerland. Anggan nen ugaw ak ni, akalikna ak lay pirmin ermen tan takot ed patey. Inatey ed trangkaso Español so duaran atsik. Insan nen 1930, sanen anem taon ko ni labat, inatey si nanay kon Luigia. Lapud Katoliko so abangonan ko, uunoren koy bangat na simbaan tan mimimisa ak ya sinimba. Kalabas na pigaran taon et nakal imay takot ko, aliwa balet ya diad simbaan, noagta diad sakey ya barbershop.

Nen 1944, kaplesay World War II tan dakerakel so ompapatey. Sakey ak ed saramay nilibon sundalo ed Italy ya tinmakas paonlad Switzerland. Kasabi mid man, pigaran refugee camp so angiyakaran ed sikami. Inawit da ak ed kampon asingger ed Steinach, diad bandad amianen a mamabukig na satan a bansa. Agda kami tanton iistriktoan diman. Nen kien et nananap na temporaryon kaiba imay sakey a barbero diman. Sakey bulan ak labat ya akiayam tan nantrabaho ed sikato, balet ditan ginmapo so bengatlan akapanguman ed bilay ko.

Say sakey ed saray manpapakatli ditan et si Adolfo Tellini, sakey ya Italyanon manaayam ed Switzerland. Sikatoy sakey a Tasi nen Jehova. Agko nin balot nadngelan so nipaakar ed sayan grupo. Agmet la pankelawan ta diad saman et kulang ya 150 labat so bilang na Tasi ed interon Italy. Impaamta nen Adolfo ed siak iray alay abig ya katuaan ed Biblia, mareen ya arapen tan say “andukey a bilay.” (Juan 10:10; Apo. 21:3, 4) Agustoan ko may sipan a diad arapen et anggapo lay guerra tan patey. Kapawil kod kampo, innabang ko iyan ilalo ed sakey ya Italyanon kalangweran, si Giuseppe Tubini, tan agustoan to met itan. Manlapud saman et bibisitaen da kami di Adolfo tan arum nin Tasi.

Intagar ak nen Adolfo diad Arbon, manga samploran kilometro manlapud Steinach. Diman so panaaralan na melag a grupo na saray  Tasi a mansasalitay Italian. Agusgustoan koy nadngelan ko kanian diad tinmumbok a simba et nanakar ak paonlad man. Ag-abayag, inmatendi ak ed asemblea na saray Tasi ed sakey ya convention hall diad Zurich. Nalay imanok ed samay slide show a mangipapanengneng ed saray panagpateyan a kampo, ya agaylay karakel so bangkay. Naamtaan kon dakel ya Tasi ed Germany so pinapatey lapud pananisia ra. Diad satan ya asemblea, akabat koy Maria Pizzato. Lapud saray aktibidad to bilang Tasi, sikatoy senentensiaan na saray Fasistan manuley ed Italy na 11-taon a pakapriso.

Sanen asumpal lay guerra, anempet ak ed Italy tan akitipon ak ed melag a kongregasyon diad Como. Aga ak pormal ya inyaralay Biblia, balet ta kabisadok iray manunan katuaan. Ditan met so kongregasyon nen Maria Pizzato. Impalinew tod siak so kaimportantian na pampabautismo tan imbaga ton laen koy Marcello Martinelli, a manaayam ed Castione Andevenno, diad probinsyay Sondrio. Si Marcello et matoor ya alanaan, ya senentensiaan na 11-taon a pakapriso na diktador ya uley. Pian sikatoy nabisitak, kaukolan koy manbiahe na 80 kilometro panamegley na bisikleta.

Panamegley na Biblia, impaliwawa nen Marcello iray kakaukolanen parad bautismo. Kayari min nampikasi, linma kamid ilog Adda, tan diman ak abautismoan. Setyembre 1946 ed saman. Talagan espisyal ya agew iman! Malikeliket ak ed desisyon kon manlingkor ed si Jehova tan awalaan ak na seguradon ilalod arapen. Kasabi labi, agko naisip ya 160 kilometro manayay binisikletak ed saman ya agew!

Nen Mayo 1947, agawad Milan so sankaunaan ya asemblea ed Italy kayari na guerra. Manga 700 so inmatendi, kaiba la ray dakel ed saramay pinasegsegang na Fasistan uley. Walay nikadkaduman agawad saman. Si Giuseppe Tubini, samay akatongtong kod refugee camp, so nampaliwawa parad bautismo​—insan kayari to, sikaton mismo et abautismoan!

Diad satan ya asemblea, akabat koy Brother Nathan Knorr ya nanlapud Brooklyn Bethel. Pinaseseg to kami nen Giuseppe ya usarey bilay mi diad panlingkor ed Dios. Nandesisyon ak ya diad onsublay a bulan et igapok lay manlingkor a sigpot panaon. Kasempet ko, imbagak ed pamilyak itan ya desisyon ko, balet kontra ran amin. Ingen ta desidido ak. Kanian kayari sakey bulan, inggapok lay nanlingkor ed Bethel diad Milan. Apatiran misionero so manlilingkor diman: Sikara di Giuseppe (Joseph) Romano tan say asawa to, si Angelina; si Carlo Benanti tan say asawa to, si Costanza. Say komaliman membro na pamilya et si Giuseppe Tubini, a balo ni labat ed saman, tan siak so komanem.

Kayari sakey bulan ed Bethel, aturo ak ya magmaliw a manangasikaso na sirkito​—say sankaunaan ya Italyanon nanlingkor ed bansa. Diad saman et wala lad panagbiahen kimey si Brother George Fredianelli, say sankaunaan ya misionero ed Italy a nanlapud United States nen 1946. Impasal to ak ya pigay simba, insan kayari to et linma ak lad sirkiton pambisitaan ko. Agko nalingwanan may inmunan kongregasyon ya binisitak​—dimad Faenza. Nonot yo pa! Diad saman et agko nin balot asali nampaliwawad kongregasyon! Anggaman ontan, pinaseseg ko ray inmatendi, a dakel ed sikara so kalangweran, ya nonoten day iloob ed sigpot panaon a serbisyo. Ag-abayag, pigarad saraman a kalangweran so naikdan na saray angkabaleg a responsabilidad diad Italy.

Malikeliket ak ed impanlingkor ko bilang ombiabiahen manangasikaso. Dakel iray balon eksperiensya, kaukolan koy onadapta, walaray subok tan liket, tan aliknak met dia so ampetang a panangaro na saray agagi.

Say Kipapasen na Relihyon ed Italy Kayari Guerra

Istoryaen ko pad sikayoy kipapasen na relihyon ed Italy ed saman. Maimpluensyan tuloy so Katolikon Simbaan. Anggaman walay balon konstitusyon ya impaakseb nen 1948, nen 1956 labat impangangga so ganggan na Fasista a manesebel ed saray Tasi a manpulong. Lapud  sugsog na saray klero, mabetbet ya papatundaen iray sirkiton asemblea. Balet no maminsan et onsasaew iratan ya sagpot da, a singa ed samay agawa nen 1948 ed Sulmona, melag a baley diad bandad pegley na Italy.

Agawa so asemblea ed sakey a teatro. Nen simba na kabuasan, siak so tsirman tan si Giuseppe Romano so angiter na publikon paliwawa. Diad saman a taon et agaylay karakel na inmatendi. Kulang a 500 so bilang na manangipalapag ed interon Italy, balet 2,000 so inmatendi kanian napnapno so teatro. Diad kasampotay paliwawa, sinmapat ed entablado so sakey a kalangweran a lakin sinugsogan na duaran papari ya wadman. Lapud labay toy manggaway gulo, sikatoy naneyag-eyag. Inkuan kon tampol ed sikato, “No walay labay mon ibaga, mananap kay naabangan mo, insan mod man ibagay labalabay mo.” Ag-agustoan na dumerengel so ginawa to tan agda inimanoy ibabaga to. Kanian sikatoy inmepas ed entablado insan la inmalis.

Diad saraman a taon, nikadkaduman eksperiensya so pambisita. Sano paonla ak ed onsublay ya kongregasyon, nasasalik so manakar, manbisikleta, onlugan ed saray datdaan tan seksekan ya bus, odino tren. No maminsan ingen, diad kuwadra odino bodega so pundoan ko. Kakkayari guerra kanian mair-irap so bilay na dakel a totoo. Dagdaiset so agagi, tan mairap met so bilay da. Anggaman ontan, siansia nin makapaliket so manlingkor ed si Jehova.

Impanaral Kod Gilead

Nen 1950, naimbitaan kami nen Giuseppe Tubini ya manaral ed koma-16 a klase na eskuelaan ed Gilead parad saray misionero. Kagapo ni labat, alikas kon nairapan ak ya manaral na English. Ginawak so anggaay nayarian ko, pero mairap ya talaga. Kaukolan min basaey interon Biblia diad English. Pian nagawaan ko iya, no maminsan et agak la manguugto pian makapanpraktis ak ya manbasan maksil. Kabekta, asabi turnok ya manpaliwawa. Malinlinew nid nonot ko imay komento na instructor mi, “Agaylay abig na impan-andawes mo tan maligligsa ka, balet talagan agnatalosay English mo!” Anggaman ontan, nisumpal koy impanaral ko. Kayari to, niasain kami lamet nen Giuseppe ed Italy. Lapud satan a kaaruman ya panangipasal, nagmaliw kamin mas epektibon manlingkor ed saray agagi.

Nen 1955, nankasal kami nen Lidia, ya abautismoan pitoy taon lay apalabas. Siak so angiter na paliwawad bautismo ed saman. Say ama to a si Domenico et sakey a pinablin agi ya amabaleg ed pitoran ananak to diad katuaan, anggaman  sikatoy pinasegsegang na Fasistan uley tan asentensiaan na taloy taon a kibantak. Si Lidia et mapekder met ed katuaan. Amitlon akasoan ed korte antis ya impaakseb so legal a kawayangan tayon manpulong ed kabkaabungan. Kayari anem taon manlapud impankasal mi, nianak si Beniamino, say panguloan mi. Nen 1972, nianak so yugtan, si Marco. Malikeliket ak ta masetseseg iran manlilingkor ed si Jehova, kaibay pamilya ra.

Aktibon Panlilingkor ed si Jehova

Legan na maliket ya panseserbik ed arum, dakerakel so agko nalingwanan ya eksperiensya. Alimbawa, nen kagapoy 1980’s, nansulat si katulangan kon laki ed si Sandro Pertini, say presidente na Italya ed saman. Kaleganay diktador ya uley na Fasista, pareho ran imbantak ed isla na Ventotene, say pangiyaakaran ed saray iinapen ya onkokontrad gobierno. Kinerew nen katulangan ko ya interbyuen toy presidente, balet say gagala to et pian mangiter na pantasi. Sanen naaprobaay kerew to, inibaan ko, tan ampetapetang so impangawat ed sikami​—agkami apasal ed onman. Bilang panangabrasa, nilakap na presidente si katulangan ko, insan mi nantongtongan so nipaakar ed pananisia tayo tan inikdan mi na pigaran literatura.

Nen 1991, kayari 44 taon ya impanlingkor ko bilang ombiabiahen manangasikaso, tinmunda ak ed satan. Abisitak so amin a kongregasyon ed Italy. Diad tinmumbok ya apat taon, nanlingkor ak ya Assembly Hall overseer anggad sanen kaukolan kon bawasan iray aktibidad ko lapud graben sakit. Balet, misalsalamat ak ed agnaparaan a kaabigan nen Jehova, lapud anggad natan et wala ak nid sigpot panaon a serbisyo. Gagawaen koy anggaay nayarian kon manpulong tan manbangat, tan diad kaplesan et walaray iyaaralan ko. No walay betang ko, ibabaga nin siansia na saray agagi ya “mabilabilay” so panagpaliwawak. Pisalsalamatan koy Jehova ta agak pinakapuy na intatken ko.

Sanen ugaw ak ni, antakotakot koy patey, balet lapud naaralan koy peteg ya ibabangat na Biblia, awalaan ak na seguradon ilalo a makapambilay ya andi-angga​—“andukey a bilay,” unong ed si Jesus. (Juan 10:10) Atan so pitalaran ko natan​—bilay a talagan mareen, maligen, maliket, tan daakan so panamendisyon nen Jehova. Komon ta say amin a dayew et niiter ed maaron Manamalsa, a say ngaran to et pribilehyo tayon aakbibiten.​—Sal. 83:18.

[Mapa ed pahina 22, 23]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

Ilog Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Litrato ed pahina 22]

Paonla kamid Gilead

[Litrato ed pahina 22]

Siak tan si Giuseppe diad Gilead

[Litrato ed pahina 23]

Nen nankasal kami

[Litrato ed pahina 23]

Kaibak ed masulok lan 55 a taon so inad-arok ya asawa