Bai na kontenido

Bai na kontenido

Moisés bou di Atake

Moisés bou di Atake

TIN hopi kos ku hudiu, kristian i mòslem no sa ta di akuerdo ku otro riba dje. Sin embargo, apesar di nan desakuerdonan, e religionnan aki tin por lo ménos un kos en komun: rèspèt profundo pa e hòmber konosí komo Moisés. Hudiunan ta rekonos’é komo “e maestro hudiu di mas grandi di tur,” fundadó di e nashon hudiu. Kristiannan ta konsider’é un predesesor di Hesukristu. Mòslemnan ta mira Moisés komo un di nan promé profetanan i un di esnan mas grandi di tur tempu.

Pues Moisés ta un di e hòmbernan di mas influensia den historia humano. Pero tòg, pa mas ku un siglo Moisés ta bou di atake tantu di parti di akadémikonan komo di klero. Hopi di nan ta kuestioná no solamente e kreensia ku Moisés a hasi milager i a saka e israelitanan for di Egipto, sino asta si el a eksistí. E buki Moses—A Life (Bida di Moisés), skirbí pa Jonathan Kirsch, ta konkluí: “Tur loke nos por bisa di e hòmber konosí den historia komo Moisés ta ku un persona manera esun deskribí den Beibel kisas a biba leu den pasado na un tempu i lugá deskonosí, i ku su hazañanan kisas tabata e granito di santu ku mediante akumulashon di leyenda i kreensianan tradishonal, pokopoko a krese atraves di siglonan te ora el a bira e pèrla di un personahe impreshonante i kontroversial ku nos ta lesa di dje den e páginanan di Beibel.”

Na promé bista, e dudanan ei por parse válido. Por ehèmpel, krítikonan ta komentá ku hende a haña prueba arkeológiko ku ta konfirmá e eksistensia di personahenan bíbliko manera Rei Jehú di Israel, pero ku nan no a haña ningun evidensia arkeológiko ku ta konfirmá e eksistensia di Moisés. Sin embargo, esaki apénas ta proba ku Moisés ta un mito òf leyenda. Pasobra, ta asina sképtikonan un tempu a argumentá ku otro personanan menshoná den Beibel, manera Rei Belsasar di Babilonia i Rei Sargon di Asiria tambe tabata mito—te ora ku arkeologia despues a konfirmá ku nan realmente a eksistí.

Outor Jonathan Kirsch ta rekordá nos: “E restunan arkeológiko di e Israel di Beibel ta asina skars, ku e echo ku no tin apsolutamente nada di Moisés den ningun otro fuente fuera di Beibel, riba su mes no ta un sorpresa ni ta pone un fin na e debate.” Segun Kirsch, p’esei tin hende ta argumentá ku ta improbabel ku Moisés tabata un simpel personahe imaginario, ya ku “un historia di bida ku asina tantu detaye i diálogo, i asina kompliká . . . , lo no por tabata un kos inventá.”

Sea ku bo ta un hende ku tin fe òf nò, probablemente bo sa di e susesonan prinsipal di e bida di Moisés: su enkuentro ku Dios na e mata na kandela, e Eksodo di e israelitanan for di Egipto i habrimentu di Laman Kòrá. Pero tin motibu pa kere ku e kosnan aki realmente a sosodé? Òf Moisés ta simplemente un personahe di mitologia? E siguiente artíkulo ta trata e preguntanan fasinante aki.