1, 2. Jakie problemy i jakie powody do radości może nieść ze sobą okres dorastania?

KIEDY dziecko ma kilkanaście lat, trzeba traktować je zupełnie inaczej niż pięcio- czy nawet dziesięciolatka. Okres dorastania wiąże się z pewnymi problemami i trudnościami, ale przysparza też radości i satysfakcji. Przykład Józefa, Dawida, Jozjasza czy Tymoteusza pokazuje, iż młodzi potrafią działać odpowiedzialnie i utrzymywać silną więź z Jehową (1 Mojżeszowa 37:2-11; 1 Samuela 16:11-13; 2 Królewska 22:3-7; Dzieje 16:1, 2). Tego samego dowodzi wielu dzisiejszych nastolatków. Z pewnością i ty znasz takie osoby.

² Jednakże dla niektórych dorastanie to burzliwy okres. Chłopcy i dziewczęta często ulegają wahaniom nastroju. Na ogół pragną większej niezależności i nie lubią ograniczeń nakładanych przez rodziców. Z drugiej strony mają jeszcze mało doświadczenia i wciąż potrzebują ich serdecznej, cierpliwej pomocy. Okres dojrzewania może być naprawdę piękny, ale bywa też dezorientujący — i to zarówno dla rodziców, jak i dla młodzieży. Jak zatem wspierać wtedy dzieci?

3. Jak rodzice mogą zapewnić swym nastoletnim dzieciom dobry start życiowy?

³ Rodzice kierujący się wskazówkami Pisma Świętego stwarzają dzieciom najlepsze warunki do radzenia  sobie z tymi trudnościami i wyrośnięcia na odpowiedzialnych ludzi. Zasady biblijne zawsze i wszędzie zapewniają powodzenie, pod warunkiem, że stosują się do nich i rodzice, i dorastające dzieci (Psalm 119:1).

4. Dlaczego poufne rozmowy są szczególnie ważne w okresie dorastania?

⁴ W Biblii czytamy: „Plany zostają zniweczone, gdzie nie ma poufnej rozmowy” (Przysłów [Przypowieści] 15:22, NW). Skoro trzeba rozmawiać z małymi dziećmi, tym bardziej jest to konieczne, kiedy zaczynają dorastać i najprawdopodobniej spędzają mniej czasu w domu, a więcej wśród kolegów szkolnych i innych znajomych. Gdyby zabrakło poufnych rozmów — szczerej, swobodnej wymiany myśli między dziećmi a rodzicami — młodzież mogłaby się wyobcować z rodziny. Jak więc dbać o otwartą wymianę myśli?

5. Do jakiego spojrzenia na wymianę myśli z rodzicami jest zachęcana młodzież?

⁵ Muszą o to zabiegać zarówno dorastające dzieci, jak i rodzice. To prawda, iż nastolatkowi może być trudniej zdobyć się na rozmowę z rodzicami niż młodszemu dziecku. Warto jednak pamiętać, że „gdy nie ma umiejętnego kierownictwa, naród upada; lecz gdzie jest wielu doradców, tam jest bezpieczeństwo” (Przypowieści 11:14). Słowa te dotyczą każdego — ludzi młodych i starych. Nastolatkom pomagają zrozumieć, iż dalej potrzebują umiejętnego kierownictwa, stykają się bowiem z problemami bardziej złożonymi niż dawniej. Młodzi powinni zdawać sobie sprawę, że ich chrześcijańscy rodzice są dobrze przygotowani do udzielania rad, ponieważ mają  większe doświadczenie życiowe i od lat serdecznie się o nich troszczą. Dlatego mądra młodzież nie odwraca się w tym okresie od rodziców.

6. Jaki stosunek do rozmów z dorastającymi dziećmi pielęgnują mądrzy, kochający rodzice?

⁶ Rodzice dbający o swobodną wymianę myśli starają się być zawsze do dyspozycji, gdy nastoletni syn czy córka pragnie im się zwierzyć. Jeżeli jesteś ojcem lub matką, dopilnuj, by przynajmniej z twojej strony nic nie utrudniało rozmowy. Może to nie być łatwe. Jak mówi Biblia, „jest czas milczenia i czas mówienia” (Kaznodziei 3:7). Niewykluczone, że czas mówienia dziecka nałoży się niekiedy na twój czas milczenia. Może właśnie masz zamiar postudiować, odpocząć lub zrobić coś w domu. Niemniej jeśli nastolatek chce porozmawiać, postaraj się zmienić plany i wysłuchaj go. W przeciwnym razie może już nie spróbować po raz drugi. Pamiętaj o przykładzie Jezusa. Pewnego razu postanowił trochę odpocząć. Ale gdy otoczył go tłum ludzi pragnących go słuchać, zrezygnował z odpoczynku i zaczął ich nauczać (Marka 6:30-34). Dorastające dzieci na ogół wiedzą, jak bardzo rodzice są zabiegani, muszą jednak mieć pewność, że w potrzebie mogą na nich liczyć. Dlatego bądźcie przystępni i okazujcie im zrozumienie.

7. Czego rodzice powinni unikać?

⁷ Spróbujcie sobie przypomnieć własne młode lata i nie traćcie poczucia humoru! Przebywanie z dziećmi ma wam sprawiać przyjemność. Co robicie w czasie wolnym? Jeżeli rodzice z reguły wolą go spędzać sami, nastolatek szybko to zauważy. Gdyby doszedł do wniosku, że interesujecie się nim mniej niż koledzy szkolni, czekają was kłopoty.

8. Jak można wpoić dzieciom docenianie dla uczciwości, ciężkiej pracy oraz czystości moralnej?

⁸ Jeżeli rodzicom nie udało się jeszcze zaszczepić dziecku doceniania dla uczciwości i ciężkiej pracy, powinni za wszelką cenę uczynić to w okresie dorastania (1 Tesaloniczan 4:11; 2 Tesaloniczan 3:10). Koniecznie muszą się też upewnić, czy dzieci są całym sercem przekonane o potrzebie prowadzenia moralnie czystego życia (Przypowieści 20:11). Dużą rolę odgrywa tu dobry przykład. Jak niewierzący mężowie mogą „bez słowa zostać pozyskani dzięki postępowaniu swych żon”, tak nastolatki mogą się uczyć słusznych zasad, obserwując postępowanie rodziców (1 Piotra 3:1). Ale sam przykład to jeszcze za mało, gdyż poza domem młodzi są wystawieni na oddziaływanie złych wzorców i zwodniczej propagandy. Troskliwi rodzice powinni wiedzieć, jak dorastające dzieci zapatrują się na to, co widzą i słyszą, i dlatego muszą prowadzić z nimi treściwe rozmowy (Przypowieści 20:5).

9, 10. Dlaczego rodzice powinni pamiętać o uświadamianiu dzieci i jak mogą to robić?

⁹ Ma to szczególne znaczenie, jeśli chodzi o sprawy  seksualne. Rodzice, czy krępuje was rozmawianie o nich z dziećmi? Nawet gdyby tak było, postarajcie się pokonać opory, bo w końcu wasze dzieci uświadomią inni. A jeśli nie uczynicie tego wy, kto wie jakie zniekształcone informacje do nich dotrą. Jehowa nie unika na kartach Biblii tematu pożycia cielesnego i rodzice też nie powinni się tego wstydzić (Przypowieści 4:1-4; 5:1-21).

¹⁰ Na szczęście Biblia zawiera wyraźne wskazówki dotyczące życia płciowego, a Towarzystwo Strażnica publikuje wiele pożytecznych materiałów, które potwierdzają, że we współczesnym świecie rady te nic nie straciły na aktualności. Dlaczego nie skorzystać z tej pomocy? Czy nie moglibyście na przykład omówić z synem lub córką odpowiednich rozdziałów z pierwszego i drugiego tomu książki Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi? Rezultaty mogą was mile zaskoczyć.

11. Jak rodzice mogą najskuteczniej uczyć swe dzieci służyć Jehowie?

¹¹ Głównie czego powinny dotyczyć rozmowy rodziców z dziećmi? Nawiązał do tego apostoł Paweł, kiedy napisał: „Wychowujcie [swe dzieci], karcąc je i ukierunkowując ich umysły zgodnie z myślami Jehowy” (Efezjan 6:4). Dzieci muszą stale pogłębiać swą wiedzę o Jehowie. Przede wszystkim muszą się nauczyć Go kochać oraz zapragnąć Mu służyć. Również tutaj wiele można zdziałać osobistym przykładem. Kiedy młodzi widzą, że rodzice kochają Boga „całym swym sercem i całą swą duszą, i całym swym umysłem” i że wychodzi im to w życiu na dobre, zechcą pójść w ich ślady (Mateusza 22:37). Podobnie jeśli rodzice mają zrównoważony pogląd na  sprawy materialne i wysuwają na pierwsze miejsce Królestwo Boże, pomoże to dzieciom tak samo ukierunkować swe umysły (Kaznodziei 7:12; Mateusza 6:31-33).

12, 13. O czym należy pamiętać, by studium rodzinne przyniosło efekty?

¹² Wielką pomocą we wpajaniu młodzieży wartości duchowych jest cotygodniowe rodzinne studium Biblii (Psalm 119:33, 34; Przypowieści 4:20-23). Zasadniczą rolę odgrywa przy tym regularność (Psalm 1:1-3). Dzieci i rodzice powinni rozumieć, że to inne zajęcia należy dostosowywać do studium rodzinnego, a nie na odwrót. Ponadto jego efekty zależą od odpowiedniego nastawienia. Pewien ojciec powiedział: „Cała tajemnica tkwi w tym, by prowadzący wytworzył na studium swobodną, a przy tym poważną atmosferę, wystrzegając się zarówno sztuczności, jak i błazenady. Osiągnięcie równowagi nie zawsze bywa łatwe, a dzieci czasami trzeba skorygować. Gdyby raz  i drugi coś nie wyszło, nie dawaj za wygraną i poczekaj do następnego razu”. Ten sam ojciec wspomniał, że przed każdym studium specjalnie prosi w modlitwie, by Jehowa pomógł wszystkim obecnym właściwie je potraktować (Psalm 119:66).

¹³ Prowadzenie studium rodzinnego jest obowiązkiem bogobojnych rodziców. Co prawda nie wszyscy są zdolnymi nauczycielami, toteż może im być trudno czynić to w sposób interesujący. Ale jeśli kochacie swe dorastające dzieci „uczynkiem i prawdą”, będziecie chcieli szczerze i pokornie pomagać im robić postępy duchowe (1 Jana 3:18). Czasem mogą narzekać, ale najprawdopodobniej zauważą, że leży wam na sercu ich dobro.

14. Jakie zastosowanie w przekazywaniu nastolatkom pouczeń duchowych mają słowa z Księgi 5 Mojżeszowej 11:18, 19?

¹⁴ Studium rodzinne nie jest jedyną okazją do przekazywania informacji ważnych pod względem duchowym. Czy pamiętacie, co nakazał rodzicom Jehowa? Powiedział: „Przyjmijcie (...) te moje słowa do swego serca i do swojej duszy i przywiążcie je jako znak do swojej ręki, i niech będą jako opaska  między waszymi oczyma; nauczajcie ich swoich synów, mówiąc o nich, gdy siedzisz w domu i gdy jesteś w drodze, i gdy się kładziesz, i gdy wstajesz” (5 Mojżeszowa 11:18, 19; zobacz też 5 Mojżeszową 6:6, 7). Nie oznacza to, że rodzice mają cały czas prawić dzieciom kazania. Niemniej kochający ojciec powinien wykorzystywać każdą sposobność do umacniania usposobienia duchowego rodziny.

15, 16. (a) Co to jest karcenie? (b) Kto ma obowiązek udzielać karcenia, a kto powinien je przyjmować?

¹⁵ Karcenie jest formą szkolenia polegającą na korygowaniu — między innymi przez rozmowę. Jego istotą jest więc korygowanie, a nie wymierzanie kary, choć i to bywa niekiedy konieczne. Wasze dzieci potrzebowały karcenia w młodszym wieku i tak samo — a może nawet jeszcze bardziej — potrzebują go w jakiejś postaci teraz, gdy dorastają. Mądra młodzież wie, że tak jest.

¹⁶ „Głupiec gardzi karceniem swojego ojca, lecz kto zważa na napomnienia, postępuje roztropnie” — czytamy w Biblii (Przypowieści 15:5). Z tego wersetu można się wiele nauczyć. Wskazuje on, że karcenia nie da się uniknąć. Nastolatek nie mógłby ‛zważać na napomnienia’, gdyby ich nie otrzymywał. Obowiązek dbania o karność Jehowa nakłada na rodziców, a zwłaszcza na ojca. Na młodych natomiast spoczywa powinność słuchania karcenia. Jeżeli biorą sobie do serca mądre wskazówki ojca i matki, więcej się uczą i popełniają mniej błędów (Przypowieści 1:8). Biblia powiada: „Ubóstwo i hańba spada na tego, kto się wyłamuje z karności; lecz kto zważa na karcenie, ten jest czczony” (Przypowieści 13:18).

17. O jaką równowagę w karceniu powinni dbać rodzice?

 ¹⁷ Rodzice nastolatków powinni zachowywać równowagę w karceniu. Muszą unikać nadmiernej surowości, którą mogliby rozdrażniać dzieci, a nawet burzyć ich wiarę we własne siły (Kolosan 3:21). Ale jednocześnie nie będą im zbytnio folgować, gdyż pozbawiliby je niezbędnego szkolenia. Taka pobłażliwość bywa zgubna w skutkach. W Księdze Przypowieści 29:17 napisano: „Karć swojego syna, a oszczędzi ci niepokoju i sprawi rozkosz twojej duszy”. Natomiast w wersecie 21 czytamy: „Kto rozpieszcza swojego sługę za młodu, ten w końcu spotka się z jego uporem”. Chociaż mowa tu o słudze, w równej mierze odnosi się to do każdego młodego członka rodziny.

18. O czym świadczy karcenie i czego unikają rodzice, którzy są pod tym względem konsekwentni?

¹⁸ Odpowiednie karcenie w gruncie rzeczy świadczy o miłości do dziecka (Hebrajczyków 12:6, 11). Jeżeli jesteś ojcem lub matką, wiesz, jak trudno w tej dziedzinie o konsekwencję i rozwagę. Czasami wydaje się, że dla świętego spokoju lepiej pozwolić upartemu nastolatkowi robić, co mu się podoba. Jednakże na dłuższą metę takie podejście nie popłaca, gdyż dzieci w końcu wymkną się spod kontroli (Przypowieści 29:15; Galatów 6:9).

19, 20. Jakie mądre podejście do rozrywki dorastających dzieci powinni mieć rodzice?

¹⁹ W przeszłości zwykle wymagano od dzieci, by pomagały w domu lub na gospodarstwie. Dzisiaj nastolatki często mają dużo wolnego czasu, który spędzają bez żadnego nadzoru. Czas ten zapełniają im ludzie interesu, dostarczając mnóstwa atrakcji. Na  domiar złego świat przywiązuje znikomą wagę do biblijnych mierników moralnych. Wszystko to razem wzięte może pociągać za sobą tragiczne skutki.

²⁰ Dlatego roztropni rodzice zastrzegają sobie prawo do podejmowania ostatecznych decyzji w sprawie rozrywki. Nie zapominajcie jednak, że synowi lub córce przybywa lat. Nastolatek prawdopodobnie oczekuje, iż z każdym rokiem będzie coraz bardziej traktowany jak osoba dorosła. A zatem w miarę dorastania dziecka mądrze jest dawać mu więcej swobody w doborze rozrywek — oczywiście jeśli jego decyzje świadczą o tym, że nabiera dojrzałości duchowej. Niekiedy może dokonać nierozsądnego wyboru w kwestii muzyki, towarzystwa czy czegoś innego. W takiej sytuacji trzeba z nim porozmawiać, by na przyszłość unikał podobnych błędów.

21. Dlaczego rozsądne podejście do ilości czasu przeznaczanego na rozrywkę jest dla nastolatka ochroną?

²¹ Ile czasu przeznaczać na rozrywkę? W niektórych krajach młodym wpaja się przekonanie, iż mają prawo nieustannie używać przyjemności. Nastolatek mógłby więc zacząć żyć od zabawy do zabawy. Rodzice muszą uświadomić dzieciom, że trzeba poświęcać czas również na inne rzeczy — na przykład na przebywanie z rodziną, studium osobiste, spotkania z osobami dojrzałymi duchowo, na zebrania chrześcijańskie czy obowiązki domowe. Wtedy „rozkosze tego życia” nie zaduszą Słowa Bożego (Łukasza 8:11-15).

22. Co oprócz rozrywki powinno zajmować ważne miejsce w życiu nastolatka?

²² Król Salomon powiedział: „Poznałem, że nie ma dla nich nic lepszego niż to, by każdy się radował i czynił dobrze za swego życia, a także to, by każdy  człowiek jadł i pił, i widział dobro za cały swój trud. Jest to dar Boży” (Kaznodziei 3:12, 13, NW). Radość jest więc elementem normalnego życia. Ale to samo można powiedzieć o ciężkiej pracy. Obecnie wielu młodych ludzi nie zna uczucia zadowolenia płynącego z wykonania ciężkiej pracy ani szacunku dla samego siebie, jakiego nabywa ktoś, kto bierze się za bary z trudnościami i je przezwycięża. Niektórzy nie mają okazji zdobyć kwalifikacji zawodowych, które w przyszłości pozwoliłyby im się utrzymywać. Dlatego jako rodzice stajecie przed prawdziwym wyzwaniem. Czy stworzycie swemu dorastającemu dziecku takie możliwości? Jeżeli nauczycie je cenić, a nawet lubić ciężką pracę, to wyrobi sobie zdrowy pogląd na życie, co potem będzie stale procentować.

23. Jak rodzice mogą dodawać otuchy swym dorastającym dzieciom?

²³ Nawet jeśli nastoletni syn czy córka przysparza wam niekiedy zmartwień, pamiętajcie, że według Biblii „miłość nigdy nie zawodzi” (1 Koryntian 13:8). Zawsze starajcie się okazywać dzieciom miłość, którą niewątpliwie je darzycie. Warto się zastanowić: Czy chwalimy każde dziecko, gdy uda mu się rozwiązać jakiś problem lub pokonać jakąś przeszkodę? Czy skwapliwie korzystamy z wszelkich okazji, by mówić dzieciom, że je kochamy i cenimy? Chociaż czasem może dojść do nieporozumień, nastolatki prędzej odwzajemnią waszą miłość, jeśli będą jej pewne.

24. Jaka zasada biblijna na ogół sprawdza się w wychowywaniu dzieci, ale o czym trzeba pamiętać?

²⁴ Oczywiście dzieci w miarę dorastania zaczną same podejmować ważkie decyzje. Czasami mogą  się one rodzicom nie podobać. Co wtedy, gdy dziecko przestanie służyć Jehowie Bogu? To się zdarza. Nawet niektórzy duchowi synowie Jehowy zbuntowali się i odrzucili Jego rady (1 Mojżeszowa 6:2; Judy 6). Dzieci to nie komputery, które można zaprogramować według własnego uznania. Są stworzeniami mającymi wolną wolę, a za swe decyzje ponoszą odpowiedzialność przed Jehową. Niemniej na ogół sprawdza się zasada z Księgi Przypowieści 22:6: „Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości”.

25. Jaki jest najlepszy sposób okazania Jehowie wdzięczności za przywilej rodzicielstwa?

²⁵ A zatem nie szczędźcie dzieciom dowodów miłości. Wychowując je, starajcie się najściślej jak potraficie stosować zasady biblijne. Dawajcie im dobry przykład zbożnego postępowania. Dzięki temu wyrosną na odpowiedzialnych, bogobojnych ludzi. Jest to najlepszy sposób okazania Jehowie wdzięczności za przywilej rodzicielstwa.