Nanmwarki Men me Manaman en Koht Kin Kaweid Pwe en Wia Kamwahu ong Uhk

“E pahn ketin kupwurokongki [“manaman en,” NW] KAUN-O.”​—AIS. 11:2.

1. Ia duwen ekei ar kin kasalehda ar pwunodki kahpwal akan en sampah?

 “IA DUWEN aramas akan ar kak momourki sounpar 100 sang met nan sampah ehu me kin liseliping nan palien politik, koasoandien aramas akan oh saminlahn sahpw, sehd oh nan wehwe ape?” Iei met me saintis Stephen Hawking me kin samanih usu kan oh nan wehwe idekda nan pahr 2006. Makasihn ehu pil koasoia: “Kitail sohte kin katokehdi irair en semwehmwe de kahrehda meleilei nin sampah. Ahpw dahme kitail kin wia uhdahn weksang met. Kaidehn pwe kitail saikinte song. Kitail songehr wiepe koaros sang ni atail doadoahngki koperment me kin kaunda pai en wehi oh pil soangen koperment me sohte kin wia met. Kitail doadoahngki League of Nation oh pil wiahda pakudang kehlail tohto pwe en irehdi mahwen. Kitail peiki ‘mahwen tohto pwe en katokehdi mahwen’ pwe kitail kamehlele me kitail ese ia duwen atail pahn kauhdi mahwen.”​—New Statesman.

2. Ia duwen Siohwa eh pahn ketin doadoahngki sapwellime pwuhng en kaunda ong sampah ni ahnsou keren?

² Soangen koasoi pwukat sohte kin kapwuriamwei ong sapwellimen Siohwa ladu kan. Paipel padahkihong kitail me aramas akan sohte kapikipikda pwe ren kaunda pein irail. (Ser. 10:23) Siohwa kelehpw me sapwellimaniki pwuhng en kaunda kitail. Pwehki met, e sapwellimaniki manaman en ketikihong kitail koasoandi kan, kawehwehiong kitail kahrepen atail mour, oh kahluwa kitail ong ni kahrepe wet. Patehng met, kereniong e pahn ketin doadoahngki sapwellime manaman en kaunda pwe en kaimwisekala koperment en aramas akan me sohte kin pweida. Ni ahnsowohte, e pahn ketin kasohrala koaros me kin soikala sapwellime kaunda oh kin men aramas akan en wia lidu en dihp, soh unsek oh pil “koht suwed en sampah wet,” Sehdan me Tepil.​—2 Kor. 4:4.

3. Dahme Aiseia kohpada me pid Mesaia?

³ Nan Paradais, sapwellimen Siohwa kaunda limpoak pahn pweida ong tohnsampah ni eh pahn ketin doadoahngki Wehin Mesaia. (Dan. 7:13, 14) Aiseia kohpada duwen Nanmwarki en wehi wet koasoia: “Kadaudok en Nanmwarki Depit rasehng tuhke pwoat me paldier; ahpw duwen pons kapw kei kin wosada sang nin tuken tuhkeo, ih duwen nanmwarki kapw men pahn pwarada sang ni kadaudok en Nanmwarki Depit. E pahn ketin kupwurokongki [“manaman en,” NW] KAUN-O. E pahn ketin kaunkihda sapwellime aramas akan kupwurokong oh erpit. E pahn ketin mwahngih kupwur en KAUN-O oh lemmwiki.” (Ais. 11:1, 2) Ni ahl dah kan me Koht ketin doadoahngki sapwellime manaman en ketikihong “pons kapw” sang kadaudok en Nanmwarki Depit, Sises Krais, koahiek me anahn pwe en kaunda aramas akan? Ia kapai kan me pahn mie pahn sapwellime kaunda? Dahme kitail anahne wia pwe en kak alehdi kapai pwukat?

Koht Ketikihong Sises Koahiek en Kaunda

4-6. Loalokong kesempwal dahieu me pahn kahrehiong Sises en ketin papah nin duwen Nanmwarki, Samworo Lapalap oh Sounkopwung me erpit oh limpoak?

⁴ Siohwa kupwurki sapwellime aramas akan en unsekla pahn kaweidpen Nanmwarki, Samworo Lapalap oh Sounkopwung me inenen loalokong oh limpoak. Ihme kahrehda Koht ketin pilada Sises Krais, ni eh ketin doadoahngki sapwellime manaman pwe en kakoahiekihala ih  ong pwukoa kan me keieu kesempwal. Kitail pahn tehk ekei kahrepe kan me Sises pahn kapwaiada ni unsek pwukoa pwukat me Koht ketikihong ih.

⁵ Sises me keieu mwahngih duwen Koht. Sohte emen me ese duwen Sahmo duwehte Iehroso pwehki eh patopato reh erein sounpar lik lik kei. Erein ahnsou ko, Sises uhdahn mwahngihala Siohwa me kahrehda Paipel kak koasoia me iei ih “kasalepen Koht me soh sansal.” (Kol. 1:15) Pein Sises mahsanih: “Mehmen me kilangieier pil kilangehr Sahm.”—Sohn 14:9.

⁶ Likin Siohwa, Sises me keieu mwahngih duwen kapikipikda kan koaros iangahki aramas akan. Kolose 1:16, 17 mahsanih: “Pwehki Krais Koht ketin kapikada soahng koaros me mi nanleng oh sampah, mehkan me sansal oh pil mehkan me soh sansal. . . . Krais ketiketier mwohn mehkoaros, oh mehkoaros kin soandi mwahu pwehki ih.” Nna medewehla met! Nin duwen “sounsawas emen,” Sises pil iang Koht ketin kapikada soahng koaros. Kahrehda e mwahngih soahng pisetik kan koaros nanleng oh sampah pwon, iangahki mwahliel en aramas me kapwuriamwei. Ei, Sises uhdahn sapwellimaniki erpit!​—Lep. Pad. 8:12, 22, 30, 31.

7, 8. Ia duwen sapwellimen Koht manaman eh sewese Sises nan sapwellime doadoahk en kalohk?

⁷ Sises keikihdi sapwellimen Koht manaman. Sises mahsanih: “[“Manaman en,” NW] Kaun-o ketier rehi, e ketin keieiehdier pwe I en kapahrengkihong me semwehmwe kan rongamwahu. E ketin poaroneiedohr pwe I en lohkihong me sensel kan ar saledek, oh ong me maskun kan ar kakehr kilangada wasa, oh pwe I en kasaledekala irail kan me mihmi nan apwal, oh lohkihda me ahnsowo leledohr, ahnsou me Kaun-o pahn ketin komourala sapwellime aramas akan.” (Luk 4:18, 19) Ni ahnsou me Sises ketin papidaisla, sapwellimen Koht manaman katamandohng ih mehkan me e sukuhlki mwohn eh wia aramasala. E pil katamanki ih dahme Koht kupwurki ih en kapwaiada erein eh doadoahk en kalohk sampah nin duwen Mesaia.​—Wadek Aiseia 42:1; Luk 3:21, 22; Sohn 12:50.

⁸ Pwehki sapwellimen Koht manaman eh kin doadoahk reh oh e pil sapwellimaniki paliwar oh lamalam unsek, Sises sohte ihte wia ohl keieu lapalap men nin sampah, ahpw e pil wia Sounpadahk me keieu lapalap. Ni mehlel, irail kan me kin rong ih kin “pwuriamweikihla kowahlap duwen mwomwen eh kin ketikihwei sapwellime padahk.” (Mad. 7:28) Ni ahl ehu, Sises kak mahsanih duwen ia kahrepen kahpwal kan me aramas akan ahneki, me iei dihp, soh unsek, oh arail sehse Koht. Pil ehu, e kak mwahngih dahme uhdahn mi nan loalen aramas akan oh kak wiahiong dahme konehng irail.​—Mad. 9:4; Sohn 1:47.

9. Ia duwen omw kin medemedewe sapwellimen Sises mour nin sampah eh kin kalaudehla omw likih ih nin duwen Kaun men?

⁹ Sises ketin mour nin duwen aramas emen. Eh mour nin duwen aramas emen oh mi rehn aramas soh unsek kan kin sewese Sises en ketin koahiekla nin duwen Nanmwarki. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “[Sises] uhdahn duwehla rie ko ni soahng koaros pwe en wiahla arail samworo lapalap, loalopwoat oh kalahngan, ni sapwellime doadoahk ong Koht, pwe aramas akan en kin ale lapwepen diparail kan. Eri met, e kakehr ketin sewese irail kan me kin ale songosong, pwehki pein ih ketin iangehr ale songosong sang ni sapwellime lokolok.” (Ipru 2:17, 18) Pwehki Sises  eh “ketin iangehr ale songosong,” e kak mwahngih irail akan me kin ahneki kahpwal. Sises kin ketin poakehla aramas akan ni eh kin ketin wia doadoahk en kalohk. Me soumwahu kan, me ahneki kahpwal en paliwar, me kin lokolok kan oh pil seri kan kin saledek en kohla reh. (Mark 5:22-24, 38-42; 10:14-16) Me opampap oh irail me men esehla Koht pil kin men kohla reh. Ahpw, irail akan me aklapalap, lemei oh me ‘sohte arail limpoak ong Koht’ kin soikala, kailongki, oh uhwong ih.​—Sohn 5:40-42; 11:47-53.

10. Ia duwen Sises eh ketin kadehde sapwellime limpoak ong kitail?

¹⁰ Sises pwoukinkitailla. Sises eh kupwurki pwoukinkitailla ele kin uhdahn kadehdehda me e pahn ketin wia Kaun me keieu mwahu. (Wadek Melkahka 40:6-10.) Krais mahsanih: “Iet limpoak me keieu laud me emen kak ahneki ong kompoakepah kan, ma e pahn tounmeteikihla eh mour pwehki kompoakepah ko.” (Sohn 15:13) Ei, weksang kaun soh unsek kan me kin paiekihda ar kin ale mwohni sang tohn arail wehi, Sises ketin pwoukihla aramas akan.​—Mad. 20:28.

Manaman en Doadoahngki Kapaipen Tomwo

11. Dahme kahrehda kitail kak likih douluhl Sises nin duwen atail Sounkamaiau?

¹¹ Ia uwen konehng me atail Samworo Lapalap Sises en ketin kaweid kitail pwe kitail en paiekihda sapwellime meirong en tomw! Ni mehlel, erein sapwellime doadoahk nin sampah, Sises ketin kasaledahr dahme e pahn ketin wia erein sapwellime Kaundahn Pahr Kid nin duwen atail Sounkamaiau. Kitail kak paiekihda ma kitail lelepek. E ketin kamwahwihala me soumwahu kan, kaiasada me melahr kan, kamwengehla pokon en aramas akan oh pil kak katokehdi melimel ape. (Mad. 8:26; 14:14-21; Luk 7:14, 15) Patehng met, e sohte kin ketin wia soahng pwukat pwe en suweiki sapwellime manaman, ahpw e kin ketin kasalehda sapwellime nsenoh oh limpoak. E mahsanihong ohl tokutoko me peki sapwellime sawas: “Iei, I mwahuki.” (Mark 1:40, 41) Sises pahn ketin kasalehda soangen limpoakohte erein sapwellime Kaundahn Pahr Kid ong sampah pwon.

12. Ia duwen Aiseia 11:9 eh pahn pweida?

¹² Krais oh ienge kaun teikan pahn pil pousehlahte doadoahk en padahkih aramas akan duwen Koht me Sises ketin tapihadahr mpen sounpar 2,000 samwalahro. Eri, kokohp wet nan Aiseia 11:9 pahn pweida: “Sampah pahn direkihla kupwurokong en KAUN-O, duwehte madau eh kin direkihla pihl.” Koasoandi wet me Koht ketikihda pahn uhdahn patehng kaweid kan en apwalih sampah oh kapikipik kan koaros, duwehte me kohwong Adam en wia. Ni kaimwiseklahn pahr 1,000, kupwuren Koht me kileldi nan Senesis 1:28 pahn uhdahn pweida oh kapaipen meirong en tomw pahn pweida ni unsek.

 Ahneki Manaman en Kopwung

13. Ia duwen Sises eh ketin kasalehda me e kin kupwurki me pwung?

¹³ Krais iei me “Koht ketin idihadahr pwe en wia sounkopwung en me momour oh me melahr akan.” (Wiewia 10:42) Ia uwen atail kin nsenamwahuki atail ese me Sises sohte kak wiahda sapwung, oh duwen pwung oh loalopwoat ara kin rasehng mehn kateng me kin tengedi ni lukope! (Ais. 11:5, Ep. 6:14) E ketin kasaledahr me e kalahdeki noahrok, mwalaun, tiahk suwed teikan oh e kin ketin panawih irail akan me sohte kin poakehla en meteikan ar lokolok. (Mad. 23:1-8, 25-28; Mark 3:5) Aramas akan sohte kak pitihdi Sises “pwehki pein ih mwahngih soahng dahnge me kin mihmi nan mohngiongirail.”​—Sohn 2:25.

14. Ni ahl dah me Sises ketin kasalehda eh kupwurki dahme pwung oh pahrek? Dahme kitail anahne idek rehtail?

¹⁴ Sises ketin pousehlahte kasalehda me e kin kupwurki dahme pwung oh pahrek ni eh kin ketin apwahpwalih doadoahk en kalohk oh padahk me keieu laud nan poadopoad. Sohte emen, de koperment ehu, de ngehn suwed men kak kauhdi doadoahk wet en pweida nin duwen me Koht uhdahn kupwurki. Ihme kahrehda, kitail kak koapworopworki mehlel me ni ahnsou me Armakedon pahn imwisekla, sapwellimen Koht pwung pahn pweida! (Wadek Aiseia 11:4; Madiu 16:27.) Nna idek rehmw: ‘I kin kahlemengih Sises ni ei kin kalohk ong aramas akan? I kin wia uwen ei kak koaros ong Siohwa mehnda ma paliwereiet de ei irair kakete katikala dahme I kak wia?’

15. Dahme kitail en tamataman pwe en kak sewese kitail en papah Koht ni uwen atail kak?

¹⁵ Ma kitail kin tamataman me kalohk iei sapwellimen Koht doadoahk, met pahn sewese kitail en papah ih ni mour unsek. Koht ketin wiahda kehkehlik wet oh doadoahngki Sises en kaweid doadoahk wet. E pil ketin kakehlakahki irail akan me kin iang wia doadoahk wet sapwellime manaman. Ia duwe, ke kin kesempwalki pwais kaselel wet en iang Sises wia sapwellimen Koht doadoahk? Ihs likin Siohwa me kak ketin kamwakid aramas daulih isirar, me pali laud en irail “sohte wad oh pil sohte iang sukuhl,” en iang kalohki rongen Wehio nan sahpw 236?​—Wiewia 4:13.

Kapaiaiukada Pwehki Krais

16. Dahme Senesis 22:18 koasoiahki sapwellimen Koht kapai kan?

¹⁶ Siohwa mahsanihong Eipraam: “Oh pwehki kadaudokomw wehi koaros en sampah pahn uhdahn kapaiairailda pwehki omw rongehr ngilei.” (Sen. 22:18, NW) Ire wet kin kasalehda me irail akan me kin kesempwalki arail pwais en papah Koht oh sapwellime Ohl kin kasikasik ni mehlel kapai kan me Kadaudoko me iei Mesaia pahn wahdo. Re pil kin soupisengki arail papah Koht rahnwet ni arail kin kilangwohng kapai pwukat.

17, 18. Dahme Siohwa ketin inoukihda nan Deuderonomi 28:2? Ia wehwehn met ong kitail?

¹⁷ Koht mahsaniong mehn Israel kan me wia kadaudok en Eipraam: “Kumwail peikiong KAUN-O, amwail Koht, kumwail ahpw pahn paikihla kupwuramwahu pwukat koaros [me kileldi nan Kosonned].” (Deud. 28:2) Ire wet pil kak kadoadoahk ong sapwellimen Koht ladu kan rahnwet. Ma ke kin inengieng ale sapwellimen Koht kapai kan, ken “peikiong” sapwellime mahsen. Eri, ke ahpw pahn “paikihla kupwuramwahu pwukat koaros.” Ahpw dahme met kin pidada?

¹⁸ Ni atail kin peik, kitail kin uhdahn medemedewe dahme Mahsen en Koht oh sapwellime kaweid kan kin padahkihong kitail. (Mad. 24:45) Kitail anahne peikiong Koht oh sapwellime Ohl. Sises mahsanih: “Kaidehn aramas koaros me kin likwerih ie, ndinda, ‘Maing ei Kaun,  Maing ei Kaun,’ me pahn pedolong nan Wehin Koht, pwe irail kan me kin kapwaiada kupwur en Semei me ketiket nanleng.” (Mad. 7:21) Oh en peikiong Koht kin wehwehki me emen en perenki uhpahiong mwomwohdiso en Kristian me Koht ketin koasoanehdi iangahki elder kan, me iei “sapwellime kisakis kan” en aramas.​—Ep. 4:8.

19. Ia duwen atail pahn ale kapai kan?

¹⁹ Nanpwungen “sapwellime kisakis kan” en aramas iei Pwihn me kin apwalih mwomwohdiso nan sampah pwon, me kin wia wiliepen mwomwohdiso koaros en Kristian. (Wiewia 15:2, 6) Ni mehlel, atail wiewia kan ong rien Krais me keidi kan kin uhdahn kasalehda ia duwen atail pahn pakadeikda erein ahnsoun kahn kamakam kowahlap me pahn kohdo. (Mad. 25:34-40) Eri, ehu ahl me kitail kak ale kapai iei sang ni atail loalopwoatohng sapwellimen Koht me keidi kan.

20. (a) Ia pwukoa me keieu kesempwal rehn “sapwellime kisakis kan” en aramas? (b) Ia duwen atail kak kasalehda me kitail kin kesempwalki brother pwukat?

²⁰ Pwihn en elder kan me kin apwahpwalih doadoahk en ehu sahpw, sounapwalih me kin seiloak, elder kan nan mwomwohdiso pil iang nan “sapwellime kisakis kan” en aramas. Irail koaros idihdikihda sapwellimen Koht manaman. (Wiewia 20:28) En brother pwukat arail keieun pwukoa iei kakehlakahda sapwellimen Koht aramas akan en ‘ehupene ni minimin en pwoson oh ni marainkihla mehlel Sapwellimen Koht Iehros; irail koaros pahn wiahla aramas dei mehlel kei, lel ni idin deilahn Krais unsek.’ (Ep. 4:13) Mehlel, irail duwehte kitail me soh unsek. Ahpw kitail kin paiekihda ni atail kin kalahnganki oh mwekidki arail kin apwalih kitail.​—Ipru 13:7, 17.

21. Dahme kahrehda e karuwaru ong kitail en peikiong sapwellimen Koht Ohl?

²¹ Krais kereniong pahn ketin kasorehla en Sehdan koasoandi suwed. Ni met eh pahn wiawi, atail mourla pahn kin poahsoankihda sapwellimen Sises kadeik, pwe Koht ketikihong ih manaman en kahluwalahng pokon kalaimwun ni “pilen komour.” (Kaud. 7:9, 16, 17) Kahrehda, kitail en wia uwen atail kak ahnsou wet en perenki uhpah oh kalahnganki Nanmwarki me sapwellimen Koht manaman kin kaweid.

Dahme Ke Sukuhlki Sang . . .

• Aiseia 11:1-5?

• Mark 1:40, 41?

• Wiewia 10:42?

• Senesis 22:18?

[Peidek en Onop]

[Kilel nan pali 25]

Sises ketin kasalehda limpoak ni eh ketin kaiasada nein Sairus serepein

[Kilel nan pali 26]

Sises Krais ketin apwahpwalih doadoahk en kalohk me keieu laud nan poadopoad