¿Edén huerta karqapunichu?

¿MAYKʼAQLLAPIS Edén huertamanta, chantá Adanmanta Evamantawan uyarirqankichu? Ichá may chhika runas kaymanta uyarinku, chaywanpis Bibliapi mana ñawirinkuchu. ¿Munawaqchu ñawiriyta? Génesis 1:26–3:24 kaymanta parlachkan. Pisillata parlaspa, kayjina karqa:

Jehová * ñawpa kaq runata ñutʼu jallpʼamanta ruwarqa, Adán sutitataq churarqa, qhallallaq Edén huertamantaq churaykurqa. Diosllataq chay huertata wakichirqa, achkha yakuyuqta, tukuy laya sumachaq puquq sachʼastawan churarqa. Huertap chawpinpitaq wiñachirqa “allin kaqta mana allin kaqta yachanamanta sachʼata[pis]”, kay sachʼamanta amapuni mikhunankuta kamachirqa, mana wañunankupaq. Juk pʼunchay Diosqa, Adanpa juknin waktanta urqhuspa Evata ruwarqa, ñawpa kaq warmita. Huertata qhawanankuta, wawasniyuq kanankuta, kay pachata juntʼanankuta ima kamachirqa.

Aswan qhipamantaq Eva sapallan kachkaptin juk katari parlarqa, chay sachʼaq puquynintataq mikhunanpaq yuyaycharqa. Dios llullakuchkasqanta, Diosjina kayta atisqanta paymanta pakachkasqanta nirqa. Evataq chʼawkiyachikuspa sachʼap puquyninmanta mikhuykurqa. Adanpis manallataq Diosta kasukurqachu. Chayrayku Jehovaqa Adanta, Evata, kataritawan juchacharqa. Huertamantataq wikchʼuchikurqanku, mana kutiykunankupaqtaq angelesta, jarkʼananpaq churarqa.

Ñawpa tiempopi Bibliamanta yachaq runasqa, Edén huertamanta yachachikusqanta chiqapuni kasqanta nirqanku. Kunantaq runasqa manaña imatapis creellankuchu. Chayrayku, ¿ima tapuykunastataq rikhurichinku? Tawa tapuykunaman kutichina.

 1. Edén huerta karqapuni chayqa, ¿mayniqpitaq karqa?

Tiempo pasasqanmanjina Bibliamanta yachaqkuna runas, Edén huerta maypichá kachkasqanta yuyarqanku. Juk tiempopi Iglesiaqa, yachayniyuq griegos Platonmanta, Aristotelesmanta ima, kay pachapi ni imapis chiqa kaq kanmanchu nisqankuta, japʼikurqanku. * Chayrayku Bibliamanta yachaqkuna runas, Edén huerta janaqpacha qayllapi kasqanta yuyayta qallarirqanku. Jukninkunataq urqup puntanpi kasqanta nirqanku, kay pachap saqra ruwaykunamanta karupi kasqanrayku, wakintaq jallpʼap mayqin puntallanpipis kachkasqanta nirqanku, wakinkunataq Killapi kachkasqanta nirqanku. Jinata yuyasqankuraykutaq Edén huertamanta yachachikusqan, juk cuentollaman tukurqa. Chayraykutaq kunan tiempomanta wakin yachayniyuq runas, Edén huerta mayniqpichus kasqanta niqkunata qhisachanku, nitaq jaykʼaqpis kasqanta nillankutaq.

Bibliapi, Edén huertamanta jukjinatataq yachachiwanchik. Kay Génesis 2:8-14 mayniqpichus Edén huerta kasqanta sutʼita willawanchik, jinata nispa: kay kʼacha huertaqa inti lluqsimuyniqpi Edén nisqa chiqapi tarikusqanta nin, chantapis tawaman tʼaqakuq mayumanta, yaku jamusqanta nillantaq. Astawanpis mayuspa sutisninta, mayniqtachus muyuykusqankuta ima willakullantaq. Tiempo pasasqanmanjina yachayta munaq achkha runasqa, kay pʼitis nisqanmanjina, Edén huerta mayniqpipunichus kasqanta yachayta munaspa uma pʼakiyta maskʼanku. Chaywanpis manapuni chiqa willaykunata tarinkuchu. Edén huertamanta, mayusninmanta ima, Bibliapi willakusqan, ¿juk llulla cuentollachu kasqanta nisunman?

Manaraq ni imata nichkaspa kayta nisunman: Qallarinapaq, Génesis libro willawasqanchikqa kunankama suqta waranqa watasjinaña pasan. Chantá maypachachus Moisés chaykunamanta qillqachkaptin —ichá wakkunamanta uyarispa chayri chay tiempomanta qillqasta ñawirispa—, waranqa phichqa pachak watasña pasanman karqa. Chayrayku imatachus qillqasqanqa, Moisespaqpis unayniyuq karqa. Chaywanpis tiempo pasasqanmanjina Jallpʼa, ¿jukjinaman tukunmanchu? Arí, imaraykuchus wakjinaman tikrakuchkallanpuni. Edén huerta mayniqpichus kanman karqa chayniqpi, pachakmanta chunka qanchisniyuq (17%) kutita, sinchi jallpʼa ikhakuykuna kallanpuni. Astawanpis mana qunqanachu Dios, Noep tiemponpi sinchita parachisqanqa jallpʼata jukjinaman tukuchisqanta. * Chayrayku chayniqmanta mayus, urqus ima, tiempowanqa jukjinaman kutinman karqa.

Génesis librop nisqanqa, Edén huerta chiqamantapuni kasqanta yachachiwanchik. Chay tawa mayusmanta iskayraq —Eufrateswan, Tigriswan— kunankama kachkallankupuni, kay iskay mayustaq juk chiqanpijinalla  qallarinku. Chay mayus maynintachus muyuykusqankuta, chay jallpʼap sutinta, imaschus chaykunaspi kasqanta ima willallawanchiktaq. Israelitaspaq, chaykunaqa riqsisqa kanman karqa, Génesis libro paykunapaq qillqasqa kasqanrayku.

Cuentosqa, mana sutʼitachu, nitaq tukuyninmanta chiqatapunichu willanku. Astawanpis mana creenastajina parlanku. Achkha cuentosqa: “Juk kuti, may karu llaqtapi...”, nispa qallarinku. Edén huertamanta nikusqanqa, imaschus pasasqanta sutʼita, mana ni imata pakaspa willawanchik, kikin ñawpa tiempo pasasqanmanta willakusqanjina.

2. ¿Imaynatá Dios Adanta jallpʼamanta, Evatataq Adanpa juknin waqtanmanta ruwanman karqarí?

Runaspa ukhunqa may chhika kaq imasmanta ruwasqa kachkan, chay imastaq jallpʼallapi kachkanku, kaytataq yachayniyuq runas chiqapuni kasqanta ninku. Chantá kawsay rikurinanpaq, ¿pitaq jallpʼapi kaq imasta khuskachanman karqa?

Achkha científicos qhasillamanta kawsay rikhurisqanta ninku. Juchʼuy khuritusllamanta jatun kawsaq imasman unayninman tukusqankuta ninku. ¿Nisunmanchu juchʼuy kawsayniyuq ni ima kasqanta? Khuritu may juchʼuysitu kaptinpis tʼukunapaqjina ruwasqa kachkan. Chayrayku kawsay mana qhasillamanta rikhurinmanchu karqa. Mana chaymanjinataq tukuy ima kaqqa, may sumaq yachayniyuqpa ruwasqan kachkan (Romanos 1:20). *

Kikincharina: juk kʼacha takiyta uyarichkasqaykipi, chayri juk kʼacha dibujota qhawachkasqaykipi, musuq radiota tocachichkasqaykipi ima, tʼukuriy. ¿Kaykuna qhasillamanta rikhurisqanta, ni pi ruwasqanta ima niwaqchu? Mana, ¿icharí? Runap ruwasqan may sumaq kaptinpis, Dios kʼacha cuerpoyuqta ruwawasqanchikwanqa mana kikinchakunchu. ¿Imaraykú qhasillamanta rikhurisqanchikta nisunman? Génesis libroqa, Dios runasllata payman rikchʼakuqta ruwasqanta niwanchik (Génesis 1:26). Yuyaychakuspa tʼukuna imasta ruwayta atisqanchikqa, Dios tukuy imata ruwayta atisqanta rikuchin. Chayrayku Diospaqqa runata ñutʼu jallpʼamanta ruwasqanqa, mana imapischu.

¿Imatá nisunman Dios, Evata Adanpa juknin waktanmanta ruwasqanmanta? Diospaqqa kay ruwayqa mana imapischu karqa. * Ichá  wakjinamanta ruwayta atinman karqa, chaywanpis Dios, juk waktanmanta warmita ruwasqanqa, iskayninku casarakuspa, “uj runa jinalla” jukchasqa kanankupaq munasqanta rikuchirqa (Génesis 2:24). Qhari, warmi ima, chaypaqpuni ruwasqa kachkanku puraqmanta yanapanakunankupaq, munanakunankupaq ima. Dios jinata ruwawasqanchikqa may munakuyniyuq, yachayniyuq ima kasqanta rikuchiwanchik.

Chantapis runap qallariyninmanta ukhunchaqkuna, tukuy runas juk qharimanta, juk warmimantawan mirasqanchikqa astawan sutʼi kasqanta ninku. Chayrayku Génesis libropi qillqakusqanqa mana cuentollachu, manaqa chiqapuni kanman.

3. Yachayta quq sachʼa, kawsayta quq sachʼapis, ¿kankumanchu karqa?

Bibliapi kay iskay sachʼasmanta parlaspaqa, ni ima atiyniyuqchu kasqankuta yachachiwanchik. Chiqamantapuni wak sachʼasjinalla karqanku, chaywanpis Jehová chay sachʼasta wak imaswan kikincharqa.

Runaspis wakin kutiqa, wak imasta wak imaswan kikinchanchik. Sutʼincharinapaq, suyunkup banderanta jatunpaq qhawanankuta runasta kamachikuptin, mana juk telallatachu jatunpaq qhawanankuta entiendenku, manaqa chay bandera suyunkup sutinwan ninakusqanrayku jatunpaq qhawanku. Wak suyuspitaq kamachina tuqnuta, pilluta ima kamachiq kasqankuta rikuchinallankupaq apaykachanku.

Chayrayku, chay iskay sachʼas Edén huertamanta, ¿imawantaq kikinchakurqa? Chay sachʼasmanta tukuy laya thawtiykunata rikhurichinku, chaywanpis kutichiyninqa chiqamanta sutʼi, allinninchikpaqtaq. Allin kaqta mana allin kaqta yachanamanta sachʼata, Dioslla imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta niyta atisqanwan kikincharqa (Jeremías 10:23). Chayrayku chay sachʼap puquyninta mikhuyqa, Jehovap ñawpaqinpi jatun jucha karqa. Kawsaymanta sachʼaqa, wiñay kawsaywan kikinchakurqa, chay kawsaytaqa Dioslla quyta atinman, manataq juk sachʼachu (Romanos 6:23).

4. ¿Imaynatá Evata juk katari parlanman karqarí?

Bibliata mana tukuyninta ñawiriptinchikqa, Edén huertamanta Génesis libro willawasqanchikta, mana entiendesunmanchu. Diospa Palabrantaq, chay pakasqa yachachiyta pisimanta pisi sutʼinchan.

 Qallarinapaq, ¿pitaq kataripis parlachkanmanjina ruwarqa? Ñawpa tiempomanta israelitas, imaynatachus chay katari parlasqanta sutʼita yachankumanña karqa. Sutʼincharinapaq, israelitasqa uywaspis parlachkankumanjina ángeles tukuchiyta atisqankuta yacharqankuña. Moisesllataq Jehová kamachisqanrayku, juk ángel Balaampa burronta parlachisqanta qillqarqa (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).

Chantapis Diosman churanakuq supaykuna atiyniyuq kasqankuta yachallarqankutaq. Imaraykuchus Moisesllataq Egiptomanta sacerdotesta qhawarqa, tuqnusninkuta katarisman tukuchisqankuta, Jehovap milagrosninta yachapayaspa. Chay sacerdotes, ¿piqpa atiyninwantaq milagrosta ruwarqankurí? Supaykunap atiyninkuwan ruwarqanku (Éxodo 7:8-12).

Tukuchanapaq israelitas, Job libromanta yachallarqankutaq, ichapis kay librota Moisesllataq qillqarqa. Jehovata yupaychaqkunap chiqa sunqu kayninkuta, Satanás Diospa kuraq enemigon, iskaychachisqanta, kay libroniqta yacharqanku (Job 1:6-11; 2:4, 5). Israelitas chaykunata yachaspa, Satanás Evata chʼawkiyachinanpaq, Diosta mana kasukunanpaq ima, katarita parlachisqanta sutʼita yacharqanku.

Imaynatachus kuraq Supay katarita parlachispa, Evata chʼawkiyasqanmanta astawan qhawarina. Jesuspa nisqanta yuyarina, Satanás “llulla, llullakuypa tatantaj” kasqanta nirqa (Juan 8:44). ¿Imaptin ‘llullakuypa tatan’ kasqanta nirqa? Imaraykuchus Supay, katariniqta llullata ñawpaq kutipi parlasqanta yacharqaña. Diosqa, Adanta Evatawan sachʼap puquyninta mikhunkichik chayqa wañunkichik nispa nirqa, kataritaq “mana wañunkichejchu” nispa llullakurqa (Génesis 3:4). Aswan qhipamantaq Jesusllataq apóstol Juanman, “ñawpa katari” Satanás kasqanta sutʼincharqa (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Chiqamanta juk ángel katarita parlachichkamanpisjina tukuchiyta atisqanqa mana imapischu. ¿Manachu runaspis peliculaspi uywasta, parlachichkankumanjina tukuchillankutaq?

Aswan sutʼimanta reparanapaq

Kaykama ukhunchasqanchikmanjina, ¿manachu Génesis libro Edén huertamanta yachachisqanta iskaychachisqanku, thawtiykunalla kasqanta nisunman? Chiqamanta Biblia aswan sutʼita reparanapaq yanapawanchik. Juktawan qhawarina.

Bibliapi Jesucristo, “cheqanta willaj cheqa testigo” kasqanta nin (Apocalipsis 3:14). Juntʼa runa kasqanrayku, ni jaykʼaq siminmanta ima llulla parlaypis lluqsirqachu, nitaq pimanpis chʼawkiyayta yuyarqachu. Manaraq kay Pachaman jamuchkaptin, “manaraj kay pacha ruwakushajtin” ima, Tatanwan khuska  janaqpachapi kawsarqaña (Juan 17:5). Jehová runata ruwachkaptin Jesusqa kawsachkarqaña, chayrayku nisqasninqa chiqapuni kasqanta nisunman. ¿Imatá Jesús Edén huertamanta parlarqa?

Jesús, Adán Evamantawan parlachkaspa, kawsasqankutapuni reparachirqa. Jesús, qhariwarmipaq Jehová kamachisqanta sutʼinchachkaptin, Adanmanta, Evamantawan parlarqa (Mateo 19:3-6). Génesis libro, Edén huertamanta yachachisqan cuentolla kanman chayqa, Jesús llullachá chayri chʼawkiyasqachá kanman, kaykunataq manapuni jinachu kanman. Nikusqanmanjina, tukuy imata Jesús janaq pachamanta rikurqa, chayrayku willawasqanchikqa, chiqapuni kasqanta nisunman.

Génesis libro, Edén huertamanta yachachisqanta mana creeptinchikqa, Jesuspipis manallataq creeyta atisunmanchu. Nillataq Bibliap yachachiyninta, Diospa munayninmanta ima entiendeyta atisunmanchu. ¿Imaraykutaqrí? Qhawarina.

[Sutʼinchaykunasnin]