Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

Valorta tsari, Jehovämi qamwan këkan

Valorta tsari, Jehovämi qamwan këkan

“Kallpata tsari y alli sinchi kë. [...] Jehová Diosnikiqa qamwanmi këkan.” (JOS. 1:9)

1, 2. a) ¿Imanö kanqantsiktaq yanapamäshun tukï problëmakunapa pasarnin alli tsarakunapaq? b) Qampaqqa, ¿ima ninantaq markäkïyoq kë? Juk igualatsikïwan willakaramï.

JEHOVÄTA sirwiqa alläpam kushitsimantsik. Tsënö kaptimpis, manam llapan nunakuna pasayanqan tukï problëmakunapitaqa libretsu kantsik, y “allicunata” ruranqantsikrëkurpis quizás chikishqa kashun (1 Ped. 3:14; 5:8, 9; 1 Cor. 10:13). Tsëmi alli tsarakunapaqqa necesitantsik markäkïyoq y valoryoq këta.

2 Pero ¿ima ninantaq markäkïyoq këqa? Apóstol Pablum kënö nir qellqarqan: “Marcäquiyoq queqa imatapis rasonpa chasquinantsicpaq caqta seguracur shuyaquimi, y ima mana ricanqantsiccunatapis rasonpa ricarim” (Heb. 11:1). Kë versïculopa qallanan kaq palabrakunataqa kënöpis tumatsiyanmi: “Markäkïyoq këqa imatapis munanqantsikpa tïtulonta katseq cuentam” (Imágenes verbales en el Nuevo Testamento, de Archibald T. Robertson). Juk wayipa escritüranta o tïtulonta katsirninqa, tsë wayi noqantsikpa kanqantanam nintsik. Jina tsënöllam, Dios awnikunqankuna cumplikänampaq kaqman markäkïpis tïtulota katseq cuenta. Tsërëkurmi, Palabran Bibliachö Dios awnikunqankunata cumplimunanmanqa chipyëpa markäkuntsik y mana rikarnimpis tsënö kanampaq kaqtaqa segürom creintsik.

3, 4. a) ¿Ima ninantaq valoryoq këqa? b) ¿Imatataq rurashwan markäkïnintsik y valoryoq kënintsik miranampaq?

3 ¿Ima ninantaq valoryoq këqa? Bibliapita parlaq juk diccionariom tsë palabrapaq nin, “imanö kanqantsikchö y pensënintsikchö alli karnin, tukï problëmakunapa pasarnin mana mantsakïpa parlë y rurë” kanqanta” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible). Valoryoq nunaqa alli sinchim, ruranampaq kaqta cumpleqmi, y höraqa alli ruranqampita reqishqam (Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7).

4 Rasumpam, llapantsikmi markäkïyoq y valoryoq këta munantsik. Pero ¿imataraq rurashwan markäkïnintsik y valoryoq kënintsik pishipamanqantsikta cuentata qokurqa? Unë witsanchö atskaq warmikuna y ollqukunam markäkïyoq y valoryoq kayanqanta rikätsikuyanqampita yachakunqantsikmi. Tsëmi, markäkïnintsikchö y valoryoq kënintsikchö más yanapamäshun.

JEHOVÄQA JOSUËWANMI KËKARQAN

5. ¿Imatataq Josué necesitarqan Israel markata shumaq pushanampaq?

5 Unë pasakunqanta yarpärishun. Egipto nacionchö esclavo këkaq atska millón israelïtakunata Jehová libramunqampitaqa 40 watakunanam pasarishqa. Y pushaqninkuna profeta Moisesqa 120 watayoq këkarmi, Dios Awnikunqan Patsata rikärirnin Nebo jirkachö wanurin. Y pëpa rantinqa Josuëmi yëkurin, “espïritupa yachëninwan junta” këkaq nuna (Deut. 34:1-9). Israelïtakunaqa Dios Awnikunqan Patsaman yëkuyänampaqnam këkäyan, y Josuëqa tsë markata shumaq pushanampaq Diospa yachënintam necesitan. Jinamampis, Jehoväman markäkunqanta, valoryoq kanqanta y ruranampaq kaqta cumpleq kanqantam rikätsikunan (Deut. 31:22, 23).

6. a) Josué 23:6 texto ninqannö, ¿imapaqtaq valoryoq këta necesitantsik? b) ¿Imatataq yachatsimantsik Hechos 4:18-20 y 5:29 textokuna?

6 Canaán markakunata ushakätsiyanqan witsankunaqa, Josuëpa yachaq kënin, valoryoq kënin y markäkoq këninqa israelïtakunata alläpachi yanaparqan. Tsënö kaptimpis, manam chikeqninkunawan pelyayanqanllachötsu valoryoq kayanqanta rikätsikuyänan karqan, sinöqa Diostapis wiyakuyänanmi karqan. Wanukunampaqna këkarmi, israelïtakunata Josué kënö nirqan: “Allim tsarakuyänëki wiyakuyänëkipaq y Moises qellqanqan librochö qellqarëkaq leykuna ninqannölla rurayänëkipaq, derëchaman ni izquierdaman imëpis mana rakikarnin” (Jos. 23:6). Jehová nimanqantsikkunata imë hörapis wiyakunapaqqa, noqantsikpis valoryoq këtam necesitantsik. Höraqa quizás nuna mayintsik nimashwan Dios chikinqan rurëkunata ruranapaq (lei Hechos 4:18-20 y 5:29). Pero Diosman markäkushqa y mañakushqaqa, kallpatam qomäshun pëpa munëninta imëpis ruranapaq.

IMANÖTAQ ALLI KAQTA TARISHWAN

7. ¿Imatataq Josué ruranan karqan valoryoq kanampaq y ruranqankuna allilla yarqunampaq?

7 Diospa munëninta alli valorwan rurëta munarninqa, Palabrantam estudianantsik y ninqannöllam ruranantsik. Tsëta ruranampaqmi Josuëta Jehová consejarqan Moises wanurinqanchö, kënömi nirqan: “Kallpata tsari y alli sinchi kë, sirwimaqnï Moises mandashunqëkinölla ley ninqanta cumplinëkipaq. [...] Kë librochö leykunaqa shimikichömi imëpis këkänan, y paqasta junaqtam leinëki y leinqëkimanmi yarpachakunëki; tsëchö qellqarëkaq ninqannö imëpis ruranëkipaq, tsëqa nänikichö alli kaqtam tarinki y yachëwanmi imëkatapis ruranki” (Jos. 1:7, 8). Josuëqa wiyakurqanmi, tsëmi ruranqankuna allilla yarqurqan. Noqantsikpis pënölla rurashqaqa valoryoqmi kashun y Jehovätapis allim sirwishun.

2013 watapaq akrashqa textoqa kënömi nin: “Kallpata tsari y alli sinchi kë. [...] Jehová Diosnikiqa qamwanmi këkan” (Josué 1:9).

8. ¿Ima nintaq 2013 watapaq texto, y imanöraq yanapashunki?

8 Josuëta Jehová kënö ninqanqa alläpachi animarqan: “Kallpata tsari y alli sinchi kë. Ama karkaryëtsu ni mantsakëtsu, porque Jehová Diosnikiqa qamwanmi këkan mëpa ëwaptikipis” (Jos. 1:9). Kanan witsampis manam mantsapakunantsiktsu, porque imëka pruëbakunapa pasashqapis Jehoväqa noqantsikwanmi këkan. Tsë palabrakunaqa alläpam yanapamantsik, tsëmi 2013 watapaq akrashqa textoqa kënö nin: “Kallpata tsari y alli sinchi kë. [...] Jehová Diosnikiqa qamwanmi këkan”. Jina yachakurishun markäkïyoq y valoryoq wakin nunakunapita.

ALLI VALORYOQMI KAYARQAN Y JEHOVÄTA SIRWIYÄNAMPAQMI DECIDIYARQAN

9. ¿Imanötaq Rahab rikätsikurqan markäkïyoq y valoryoq kanqanta?

9 Canaán markaman Josué mandanqan ishkaq musyapakoqkunatam, cuerponta rantikoq Rahab jutiyoq warmi pakärirqan, y Israelpa chikeqninkunatam juk lädopa mandarirqan. Tsënö markäkoq kanqampitam, Jericó markata israelïtakuna ushakätsiyaptin, pë y familian salvakuyarqan (Heb. 11:30, 31; Sant. 2:25). Clärom këkan, Jehoväta kushitsinanrëkurmi mana alli costumbrenta dejarqan. Tsënöllam kanan witsan wakin cristiano mayintsikkunapis, markäkïyoq y valoryoq karnin, mana alli rurëninkunata dejayashqa.

10. ¿Imakunapa pasëkartaq Rut rasumpa kaq religionman yëkurirqan, y imanötaq Jehová bendecirqan?

10 Josué wanurinqanchönam Moab markapita Rut jutiyoq warmi valorta tsarïkur rasumpa kaq religionman yëkurirqan. Pëqa juk israelïta nunapa warminmi kashqa karqan, tsëchi Jehoväpita imallatapis musyarqanna. Pënö viudayashqa suegran Noemïmi Moab markachö tärarqan y tsëpitam decidirqan Israelchö këkaq Belen markaman kutikunampaq. Nänita ëwarëkarnam, Noemïqa lumtsïninta rogarqan Moab markanta kutikunampaq, pero Rutqa kënömi contestarqan: “Ama dejarinaqta munar tsënö nimëtsu, manana yanaqänaqpaq [...]. Markëkim, markä kanqa, y Diosnikipis, Diosnïmi kanqa” (Rut 1:16). Rutqa parlanqanta cumplinampaqmi listo këkarqan. Tiempowannam, Noemïpa kastan Boaz, Rutwan casakurirqan y juk wamrankunam yuririrqan. Y Rutpa kastampitanam yuriyarqan David y Jesus. Tsëmi rikätsimantsik pipis markäkïwan y valorwan imatapis ruraptinqa Jehová bendecinqanta (Rut 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6).

ATSKAQMI KAWËNINKUNATA PELIGROMAN CHURAYARQAN

11. ¿Imanötaq rikätsikuyarqan valoryoq kayanqanta Jehoiadäwan warmin Jehoseba, y imanötaq tsënö rurayanqan yanapakurqan?

11 Diospa munëninta puntaman churaqkunata y kawëninkunatapis peligroman churarnin nuna mayinkunapa kawëninkunata salvaqkunataqa, Jehová bendecinqanta rikanqantsikmi markäkïnintsikta y valoryoq kënintsikta más sinchiyätsin. Këta maslla endiendirinapaqqa rikärishun sacerdote Jehoiadá y warmin Jehoseba rurayanqanta. Rey Ocozías wanuriptinmi mamänin Atalía, rey yëkoqpaq kaq kastakunata casi llapanta wanutsirqan y nïkurnam kikin reyna kanampaq churakärirqan. Pero Jehoiadäwan warmin Jehosëbam, kawëninkunatapis peligroman churarnin, Ocozïaspa japallan tsurin Jehoasta joqta watapa pakarätsiyarqan. Qanchis kaq watachönam kë matrimonioqa Jehoás rey kananta y Atalïata wanutsiyänanta lograrirqan (2 Rey. 11:1-16). Tiempowannam, templota altsayänampaq rey Jehoás mandakuptin Jehoiadá yanapakurqan. Y 130 watayoq këkar Jehoiadá wanuriptinnam, reykuna pamparäyänanman pampariyarqan, “porque alli kaqtam rurashqa karqan Israelpaq, rasun kaq Diospaq y Wayimpaq” (2 Crón. 24:15, 16). Jinamampis, Jehoiadá y warmin valorwan rurayanqanrëkurmi Davidpa kastanlla mandakur sïguirqan, y tsë kastapita Mesias yurirqan.

12. ¿Imanötaq valoryoq kanqanta Ébed-mélec rikätsikurqan?

12 Rey Sedequïaspa sirweqnin Ébed-mélec jutiyoq eunücom kawëninta peligroman churarqan profeta Jeremïasta salvananrëkur. Judächö principekunam Jeremïasta acusayarqan reypa contranmi churakashqa nirnin. Nunakunapa makinman Jeremïasta Sedequías entregariptinnam, kë nunakunaqa juk mitu pözoman qarpuriyarqan (Jer. 38:4-6). Jeremïasta yanapëta munarmi Ébed-mëlecqa Sedequïaswan parlarqan, pero tsëta ruranqanqa peligromanmi kawëninta churarqan, porque principekunaqa profeta Jeremïasta alläpam chikiyaq. Tsënö kaptimpis, Sedequïasqa Ébed-mélec mañakunqantam wiyarqan, tsëmi 30 nunakunata mandarqan mitu pözopita jorqayämunampaq. Tsëpitanam Jehoväqa Jeremïasta nirqan, babiloniokuna Jerusalenta ushakätsiyaptin Ébed-mëlecta salvanampaq kaqta willanampaq (Jer. 39:15-18). Rikanqantsiknömi, alli valoryoq sirweqninkunataqa Jehová bendecin.

13. a) ¿Imanötaq valoryoq kayanqanta rikätsikuyarqan kiman hebrëokuna? b) ¿Imatataq kiman hebrëokunapita yachakuntsik?

13 Atska pachak watakuna Jesus shamunampaq pishikaptinmi, markäkïyoq y valoryoq kaqkunata Jehová bendecinqanta kimaq hebrëokuna rikäyarqan. Babiloniachö precisaq nunakunatam rey Nabucodonosor qayaratsir mandarqan öropita rurashqa jatun imägenta adorayänampaq. Tsënö mana ruraq kaqkunataqa rawrëkaq hornomanmi qarpuyänan karqan. Alläpa respëtowanmi kiman hebrëokuna reyta kënö niyarqan: “Sirwiyanqä Diosnïkunaqa salvayämëta puëdinmi. Rawrëkaq hornopita y makikipitapis, oh rey, salvayämanqam. Mana tsënö kaptimpis, oh rey, këta musyë, diosnikikunataqa manam sirwiyäshaqtsu, y öropita ruratsinqëki imägentapis manam adorayäshaqtsu” (Dan. 3:16-18). Daniel 3:19-30 textom willakun Jehová imanö salvanqanta. Manachi noqantsikkunataqa hornoman qarpumänantsikpaq pipis amenazämäshuntsu, pero tsënö kaptimpis, Diosllapaq kanqantsikqa tukï pruëbakunamanmi churakan. Pero markäkïnintsikta y valoryoq kënintsikta Jehová bendecimunantaqa segürom kantsik.

14. Daniel libropa 6 kaq capïtulon willakunqannö, ¿imanötaq valoryoq këninta Daniel rikätsikurqan, y imanötaq Dios bendecirqan?

14 Rey Darïotam mana mäkutsïllapa, precisaq nunakuna juk documentota firmatsiyarqan, tsënö kaptimpis profeta Danielqa markäkïyoq y valoryoq kanqantam rikätsikurqan. Kënömi reyta tsë nunakuna niyarqan: “Juk killapa qamllaman mañakayämutsun, tsëta mana rurarnin diosninman o juk nunaman mañakoq kaqqa, oh rey, leonkuna qëkuräyänan uchkuman qarpushqa katsun”. Tsë documentota rey firmarinqanta musyarirnam, Danielqa “wayinman yëkurir Jerusalen lädoman kicharëkaq ventänaman qonqurikïkur, juk junaqchö kima kuti mañakoq y Diosninta alabaq, imëpis ruranqannölla” (Dan. 6:6-10). Kë valiente profëtataqa leonkuna qëkuräyänan uchkumanmi qarpurkuyarqan, pero Jehovämi salvarqan (Dan. 6:16-23).

15. a) ¿Imatataq yachakuntsik Aquïlawan Priscila markäkïyoq y valoryoq kayanqampita? b) ¿Ima ninantaq Juan 13:34 textochö Jesus parlanqan, y imanötaq wakin cristiänokuna tsë kuyakïta rikätsikuyashqa?

15 Aquïlawan Priscïlapis Pabluta yanapayanqanrëkurmi ‘casi wanuyarqan’ (Hech. 18:2; Rom. 16:3, 4). Jesus kënö mandakunqantam valorwan wiyakuyarqan: “Cananmi si juc mushoq mandamientuta qoyaq: Llapequicuna jucniqui jucniqui cuyanacuyanqui. Qamcunata noqa imanomi cuyayarqoq, tsenolla jucniqui jucniqui cuyanacuyanqui” (Juan 13:34). Nuna mayinkunata kikinkunatanö kuyayänampaqmi Moises qellqanqan Leyqa israelïtakunata mandaq (Lev. 19:18). Pero Jesus mandakunqanqa mushoqmi karqan, porque qateqninkunaqa, Jesus ruranqannömi, nuna mayinkunarëkur wanurpis wanuyänan karqan. Atskaq cristiänokunam valoryoq këninkunata rikätsikurnin, cristiano mayinkunata chikeqninkunapita salvayänanrëkur hasta wanuyashqa (lei 1 Juan 3:16).

Punta cristiänokunaqa manam mantsapakuyaqtsu

16, 17. a) ¿Ima pruëbakunapataq pasayarqan punta cristiänokuna? b) ¿Kanan witsan cristiänokunapis ima pruëbakunapataq pasayan?

16 Jesusnöllam punta cristiänokunapis Jehovällata adorayänampaq alli valoryoq kayanqanta rikätsikuyarqan (Mat. 4:8-10). Këllaman yarpärishun, Römapa mandakoqnimpaq inciensota kayayänampaq o rupachipäkunampaq mandakuyaptinmi cristiänokunaqa munayarqantsu (dibüjota rikäri). Librokunata qellqaq Daniel P. Mannix nunam kënö nirqan: “Wallkaq cristiänokunallam religionninkunata dejariyarqan, religionninkunata dejëta munaqkunapaq pampa arena kaqchö juk rawrëkaq altar listollana këkaptimpis. Religionninkunata dejaqkunaqa, tsë rawrëkaq altarman ichikllatam inciensota jitarkuyänan karqan, y tsënö rurariyaptinllam sacrificiota ruranqampita juk documentota tsë hora chaskiyaq y librena quedariyaq. Jinamampis, alleqmi entienditsiyaq tsëta rurarqa Römapa mandakoqninta mana adorayänampaq kaqta, sinöqa Roma nacionchö diosnö puëdeq kanqanta rikäyänanllapaq kaqta. Tsënö kaptimpis, juk ishkëllam Roma mandakoq patsätsinqanta provechayarqan wanïpita librakäyänanrëkur” (Breve historia de los gladiadores).

17 Pasaq watakunachöpis, campo de concentración nazi nishqanchö preso këkaq cristiänokunapis alläpa peligrochömi këkäyarqan. Jehoväta negarnin documentota firmarir libre yarquyänampaq permitïkäyaptimpis, juk ishkëllam tsëta rurayarqan. Ruanda nacionchö wanutsinakï kanqan witsanchömi, hutus y tutsis Testïgokuna kawëninkunata peligroman churayarqan juknimpis juknimpis salvanakuyänanrëkur. Rasumpam, tsënö pruëbakunapa pasarninqa alli valoryoq y markäkïyoq këta necesitantsik.

AMA QONQËTSU, ¡JEHOVÄQA NOQANTSIKWANMI KËKAN!

18, 19. ¿Pikunapaq Biblia willakunqantaq yanapamantsik markäkïwan y valorwan Diospita yachatsikunapaq?

18 Diosqa imëkapitapis más precisaq rurëtam confiamarquntsik: Gobiernompita yachatsikïta y sirweqninkuna kayänampaq nunakunata yanapëta (Mat. 24:14; 28:19, 20). Alläpam kushikuntsik imanö ruranantsikpaq kaqta Jesus yachatsimanqantsikpita, pëqa “jinantinpa[m] marcan, marcan estansiacunapa ewar, willacur yachatsicorqan Diospa mandaquinincho cayäna[m]paq” (Luc. 8:1). Pënöllam markäkïyoq këta y valoryoq këta necesitantsik Diospa Gobiernompita yachatsikunantsikpaq. Diospa yanapakïninwanqa Noe ruranqannöllam rurashun, pëmi apäkï tamyawan ushakänampaqna këkaq mundochö “allicunata rurar cawayänanpaq” nunakunata valorwan yachatsirqan (2 Ped. 2:4, 5).

19 Yachatsikïta cumplinapaqqa Diosman mañakunqantsikmi yanapamäshun. Jesuspa qateqninkunaqa qatikachashqa këkarninmi, valorwan Diospa Palabrampita mana mantsakushpa parlayänampaq mañakuyarqan, y Diosqa yanaparqanmi (lei Hechos 4:29-31). Qampis yachatsikïta mantsarqa, markäkïta y valoryoq këta Jehoväta mañakï, y pëqa qoshunkim (lei Salmo 66:19, 20 *). *

20. ¿Ima yanapakïtaq kapamantsik Jehoväpa sirweqninkunapaqa?

20 Kë mana alli mundochöqa manam fäciltsu Diosta wiyakï. Tsënö kaptimpis, manam japallantsiktsu këkantsik, Jehová y congregacionta pushaq Jesucristupis noqantsikwanmi këkäyan. Jinamampis, entero Patsachömi 7 millonpitapis más Jehoväpa testïgonkuna këkäyan. Y 2013 watapaq textoqa, “kallpata tsari y alli sinchi kë. [...] Jehová Diosnikiqa qamwanmi këkan” ninmi. Kë texto ninqanta yarparar markäkoq kënintsikta rikätsikur sïguishun y mana dejëta Diospita yachatsikïkäshun (Jos. 1:9).

^ par. 19 Salmo 66:19, 20: “Rasumpam Diosqa wiyashqa; mañakunqätam cuentapa churashqa. Bendecishqa katsun Dios, mañakïnïtaqa manam despreciashqatsu, ni alli këninta michämashqatsu”.

^ par. 19 Valoryoq ollqukunapita y warmikunapita más willakïkunataqa tarinki, 1 de febrero 2012 Täpakoq revistapa “Kallpata tsarishun y sinchi kashun” neq yachatsikïninchömi.