1. ¿Imanasqataq familiakunaqa allin takyasqa kananku?

 ÑAWPA tiempomantaraqmi casado vidapi kawsakuyqa qallarirqa, chaymi familia allin takyasqa kaptinqa llaqtakunapas allin takyasqa kanku. Familiaqa allintaqmi wawakunata uywanapaq, chaynapi allin runa qespinankupaq.

2-5. a) Familia allinta kawsakuptinqa, ¿imaynam wawa-churikunapas tarikunku? b) ¿Ima sasachakuykunapim tarikun wakin familiakuna?

² Allin takyasqa familiaqa kusisqa hinaspa hawkallam kawsakunku. Piensariy sumaqllaña kawsakuq familiapi. Cenaspankum tayta-mamakunaqa wawa-churinkuwan rimanku chay punchaw imakuna rurasqankumanta. Warmakunam kusisqa willakunku escuelapi imakunapas rurasqankumanta. Chaynata  rimanakuspa kusisqa kawsakusqankum sapakamata yanapan sasachakuykunata atipanankupaq.

³ Kusisqa kawsakuq familiapiqa wawa-churikunapas yachankum onqoptinkuqa imay horapas tayta-mamanku atiendenanmanta. Paykunaqa yachankutaqmi sasachakuyninkuta willakuptinku tayta-mamanku yanapananmantapas. Imaymana sasachakuy kaptinpas warmakunaqa amparasqam sientekunku.

⁴ Wawa-churikunapas wiñaruspankuqa casarakuspam familiayoqña kanku. Huk nacionpim ninku: “Wawa-churiyoq karuspañam yachanchik tayta-mamanchikpa imayna uywawasqanchikmanta”, nispa. Casarasqa wawa-churikunaqa kuyakuywan hinaspa kusisqam kallpanchakunku chay familianku allinta kawsananpaq, atiendenkutaqmi yuyaq tayta-mamankutapas, paykunañataqmi kusikunku willkankuwan.

⁵ Yaqapaschá kaynata piensachkanki: ‘Familiaytaqa kuyanim, ichaqa iskayniyku llamkasqaykuraykum kusisqa familia hina kawsakuytaqa mana atinikuchu. Rimaspaykupas qollqe mana haypawasqallankumantam rimaniku’, nispa. ¿Icha ninchikchu: ‘Wawa-churiykuna hinaspa willkaykunapas huklaw llaqtapi kaptinkum mana tupanikuchu’, nispa? Ichapas sasachakuykuna kasqanrayku familianchikqa mana munasqanchikman hinachu kawsakunku. Chayna kaptinpas wakin runakunaqa kusisqam familiankuwan kawsakunku. Chaynaqa, ¿atichwanchu familiapi kusisqa kawsakuyta? Atichwanmi. ¿Imaynata? Chaymanta manaraq yachachkaspayá huk tapukuytaraq kutichisunchik.

6. ¿Imayna familiakunamantam kay libropi yachasunchik?

⁶ Familiaqa tayta-mamawan wawa-churikunam. Chayna familiapiqa tayta-mamankuqa otaq abuelonkuqa kikinkupa wasinkupiraqmi atispankuqa yachanku.  Karu familiankuwan kuska kawsaspankupas atisqankuman hinallam yanapanku. Kay libropiqa yaqa llapanpim kayna kawsakuq familiakunamanta yachasunchik. Yachasuntaqmi, wawa-churinta sapallan uywaq tayta-mamakunamanta, entenadoyoq familiamanta chaynataq rakinasqa tayta-mamakunamantapas.

7. ¿Imaynataq wakin familiakunaqa kanku?

⁷ Huk nacionkunapiñataqmi wawa-churikunaqa yuyaq tayta-mamankuta atiendespankupas karu familiankunatapas atiendenku. Chayna familiapiqa sobrinonkuta hinaspa karu familiankutapas yanapankum educacionninpi chaynataq ima necesitasqankupipas. Kay libropa yachachikuyninkunaqa allinmi kanqa karu familiankupi interesakuqkunapaqpas.

8, 9. ¿Imakuna pasasqantaq wakin nacionkunapiqa familiakunata sasachachkan?

⁸ Familiakunaqa ancha sasachakuypim tarikunku. Ejemplopaq, rimarisun India nacionpi familiakunamanta. Ñawpa tiempopiqa chay nacionpi kaq casarasqa warmikunaqa qosanpa familianwanmi yachaqku hinaspam paykunapa kamachisqanman hinaña imatapas wasinkupi ruraqku. Kay tiempopiñataqmi chay nacionniyoq warmikunaqa llamkapakunkuña ichaqa hinallam ruranku wasinkupi imam ruranankutaqa. Achka nacionkunapim kaynata tapukunku: wasinpi kaq familianmantaqa, ¿imakunataraqmi llamkapakuq warmiqa wasinpi ruranman?, nispa.

⁹ Wakin nacionkunapim karu familiankuwan yanapanakuspa kawsakunku. Ichaqa kayna kawsakuq familiam sasachakuypi tarikuchkan huklaw nacionpi kikillankupaq munaqkunata qatipakusqankurayku chaynataq qollqe mana haypasqanrayku. Chaymi achkaq runakuna yuyaq tayta-mamanku cuidaytaqa  manaña allin rurayta hinañachu qawanku. Wakinpiñataqmi ñakarichinku hinaspam paykunamantaqa manaña preocupakunkuñachu.

10, 11. ¿Imakuna pasasqanmi qawachiwanchik huklaw nacionkunapi familia cambiasqanta?

¹⁰ Allpantinpim divorcianakuy astawan yapakuchkan. España nacionpim yaqa 1970 watakunapi 100 casarasqakunamanta 1 divorcianakurqaku. Yaqa 1990 watakunapiñataqmi 8 casarasqakunamanta 1 divorcianakurqaku. Gran Bretaña nacionpim astawan divorciakunku, 10 casarasqakunamantam 4 divorcianakunku, chaymi wawa-churinta sapallan uywaq tayta-mamakuna achkallaña kachkanku.

¹¹ Alemania nacionpim familiayoq kaytaqa manaña ñawpaqpi hinañachu qawanku. Chaymi 1990 watamantaqa manaña achkañachu casarakunku hinaspam sapallankuña yachanku. Francia nacionpipas manañam achkañachu casarakunku, casarakuruspapas chayllam divorcianakunku. Achkam mana casarakuspanku servinakuyllata munanku. Enteron pachapim chayna piensaq runakunaqa kachkanku.

12. ¿Ima sasachakuykunapim wawa-churikuna tarikunku?

¹² ¿Imatam nichwan wawa-churikunamanta? Estados Unidos nacionpi chaynataq huklaw nacionkunapim achka wawakuna nacechkan tayta-mamanku mana casarasqa kachkaptin (wakinqa sipaschakunam wawayoqña kanku). Huk sipaschakunapas hukpa-hukpatam wachapakunku. Enteron pachamanta noticiakuna uyarisqanchikman hinaqa, achka warmachakunam tayta-maman llumpayta maqaptin lluptikunku, wakinpiñataq tayta-mamakuna mantieneyta mana atispanku wasinmanta qarqonku, chaymi millonninpi warmachakuna callekunapi wischusqa purinku.

13. ¿Imanasqataq familiakuna sasachakuypi tarikunku?

¹³ Chaymantapas kaykunaraqmi familiataqa sasachachkan: warmakunapa mana kasukusqanku, wawakuna  abusasqa kasqanku, warmi-qari peleasqanku, tomayllamanña qokurusqanku hinaspa tukuy ima sasachakuykunapas. Chaymi achka mozo-sipaskuna chaynataq yuyayniyoqkunapas familiapi hawka kawsakuytaqa manaña piensankuñachu.

14. a) ¿Imanasqataq familiaqa sasachakuchkan? b) Yaqa 2000 wata ñawpaqtaraq ancha reqsisqa runa, ¿imatam nirqa kay tiempomanta hinaspa nisqanman hina imaynam familiakuna tarikuchkanku?

¹⁴ ¿Imanasqataq familiaqa kaynaniraqta sasachakunku? Wakinmi ninku, qarikuna hinaña warmikuna llamkapakusqanraykum, wakinñataqmi ninku runakuna mana allinllapiña kawsasqankuraykum nispa. Yaqa 2000 wata ñawpaqtaraqmi reqsisqa runa, familiakuna llumpay sasachakuypi kanankumanta kaynata qellqarqa: “Yachanaykim tukupay tiempokunaqa sasallaña kananmanta. Runakunam kanqaku kikillanpaq munaqkuna, qollqella kuyaqkuna, hatun tukuspa alabakuqkuna, Dios insultaqkuna, mama-taytanku mana kasuqkuna, mana reqsikuqkuna, huchallapi purikuqkuna, mana kuyakuqkuna, mana pampachay munaqkuna, runakunapa contranpi rimaqkuna, mana controlakuqkuna, mana llakipayakuqkuna, allin kaqkunapa contranpi kaqkuna, runamasin traicionaqkuna, loco hina ruraqkuna, hatun tukuqkuna hinaspa Dios yupaychayta qepaman churaspanku kikinkupa munasqallanpi purikuqkuna”, nispa (2 Timoteo 3:1-4). ¿Pitaq ninman kay textopa nisqan kay tiempopi mana cumplikusqanmanta? Chaynaqa, ¿admirakunanchikchu familiakuna sasachakuypi kasqanwan?

15-17. Familianchikwan kusisqa kawsakunapaq, ¿ima libropitaq yanapakuyta tarichwan?

¹⁵ Familiakuna kusisqa kawsanankupaqmi runakuna qellqanku librokunata hinaspa revistakunata.  Chay qellqaqkunam ichaqa nisqankupi mana acuerdopichu kanku, consejasqankupas tiempopa risqanman hinaqa mana valeqñam rikurirun.

¹⁶ ¿Imapitaq yanapakuyta maskawaq familiayki kusisqa kananpaq? ¿Maskawaqchu yaqa waranqa isqon pachak wata ñawpaqtaraq qellqasqa libropi? Icha, ¿niwaqchu manaña yanapakuq kasqanta? Chay libropim familianchikwan kusisqa kawsakunapaq yanapakuyqa kachkan.

¹⁷ Chay libroqa Bibliam, Diosmi qellqachirqa. Chaymi nin: “Bibliapi llapallan qellqasqa kaqkunaqa Diospa Espiritunpa qosqanmi, allinmi yachachiwananchikpaq, faltanchikkuna qawachiwananchikpaq, pantaypi puriptinchikpas allin ñanman kutirichiwananchikpaq hinaspa imaynam allin kawsakuy yachachiwananchikpaq”, nispa (2 Timoteo 3:16). Familiayki sasachakuypi kaptin Bibliapa consejonkunata maskanaykipaqmi kay leesqayki qellqaqa yanapasunki chaynapi ‘pantaypi purispaykipas allin ñanman kutirinaykipaq’.

18. Familiapi kusisqa kawsakunapaqqa, ¿imanasqataq Bibliapi consejokunata maskananchik?

¹⁸ Familiakuna kusisqa kawsananpaq Bibliapa yachachikuyninpi mana confiaspaykiqa, kaytayá yuyariy: Biblia qellqasqa kananpaq kamachiqmi casado vidataqa qallarichirqa (Genesis 2:18-25). Paytam Biblia sutichan Jehová nispa (Salmo 83:18, NM). Jehová Dios “unanchasqanraykum lliw ayllukuna, [...] kachkan” (Efesios 3:14, 15, NM). Runata unanchasqanmantapacham Jehová Diosqa familiapi interesakurqa. Payqa yachanmi familiapi ima sasachakuykuna kasqanta, chaymi allichanapaq consejokunata qorqa. Ñawpa tiempomantaraqmi Bibliapa consejonkunata kasukuqkunaqa familianpi ancha kusisqa kawsakurqaku.

19-21. ¿Ima ejemplokunam qawachiwanchik Bibliapa yachachisqanqa familiapi sasachakuykuna allichasqanta?

 ¹⁹ Indonesia nacionpim huk warmi qollqepaq pukllayllamanña qokururqa. Kimsantin wawantapas manam allintachu uywaq hinaspam qosanwanpas sapa kutilla peleaqku. Ichaqa Biblia estudiaytam qallaykurqa. Tiempopa risqanman hinam Bibliapa yachachikuyninkuna allinninpaq kasqanmanta cuentata qokururqa. Chaymi Bibliapa consejonkunata kasukuspan allin warmiña karqa. Kayqa yanaparqam familianwanpas kusisqa kawsakunankupaq.

²⁰ España nacionniyoq warmim nin: “Watallaraq casado vidaykupim ancha sasachakuypiña tarikurqaniku”, nispa. Paykunaqa manam entiendenakuqkuchu manataqmi allintachu rimapayanakuqkupas, qaqchanakuyllapim karqaku. Warmachanku kachkaptinpas tantearurqakuñam rakinakunankupaq. Ichaqa puntatam Bibliapa yanapakuyninta maskanankupaq kallpanchasqa karqaku. Casarasqakunapaq consejokunatam leerqaku hinaspam chayman hina kawsayta qallarirqaku. Chaymi pisi tiempollapi sumaqlla rimanakuyta qallaykuspanku kusisqa chaynataq hawkaña kawsakurqaku.

²¹ Unay wataña casarasqakunatapas Bibliaqa yanapantaqmi. Japón nacionpim huk warmipa qosan chaylla piñakuq hinaspa wakin kutipiqa maqakuq karqa. Warmankunam Biblia estudiayta qallaykurqa paykuna mana munachkaptinkupas. Chaymantañam taytanpas Biblia estudiayta qallaykurqa, mamanmi ichaqa mana munarqachu. Unay watamantañam mamanpas cuentata qokurqa Bibliapa yachachisqanqa familianta yanapasqanmanta. Wawankunam mamanta sumaqta atienderqaku, qosanpas piñakuq kasqantam cambiarqa. Chayna cambiasqankum kallpancharqa Bibliata estudiananpaq. Kay unay  wataña casarasqa warmim achka kutita nirqa: “Casado vidaykupim kusisqaña kawsakuniku”, nispan.

22, 23. ¿Imaynatam Bibliaqa yanapawanchik maylawmantaña kaptinchikpas familiapi kusisqa kawsakunapaq?

²² Kay familiakunam qawachiwanchik kusisqa kawsakunankupaq yanapakuy tarisqankumanta. Bibliapa yachachisqantam kasukunku. Mana allin runakunapa kasqanpi kawsaspankupas, wakin runakuna hina qollqemanta sasachakuspankupas chaynataq pantaq kaspankupas kusikuytam tarinku familia qallarichiq Diospa kamachikuyninta kasukuspanku. Bibliapa nisqanman hinam Jehová Diosqa ‘allinninchikpaq yachachiwaqninchik. Imayna kawsananchikpaq yachachiwaqninchik’ (Isaias 48:17).

²³ Yaqa 2000 wata ñawpaqtaraq Biblia qellqasqa kaspanpas consejonkunaqa hinallam yanapawanchik. Lliw runakunapaqmi qellqasqa kachkan, manam wakin runakunallapaqchu. Jehová Diosqa “huk runallamantam mirachirqa tukuy hinastinpi kaq runakunata” hinaspapas yachanmi runakuna imayna kasqankuta (Hechos 17:26). Bibliapa yachachikuyninkunaqa llapallanchiktam yanapawanchik. Kasukuspaykiqa qampas kusisqam familiaykiwan kawsakunki.