1, 2. a) ¿Ima sasachakuytaq karqa Jonas mana kasukusqanrayku? b) ¿Imatam Jonasmanta yachasun?

JONASQA manañam atirqachu upallalla kayta. Preocupakurqaqa manam llumpayta wayramuptin olakuna hoqarikuspan buqueta laqyaptin kuchun-kuchun kikichyasqallanwanchu, aswanqa yakuman buque mana chinkaykunanpaq buquepi llamkaqkuna afanakusqankuwanmi. Jonasqa seguropunim karqa paypa huchanrayku chay runakuna wañunankupaq kasqanmanta.

² Chayna sasachakuypim tarikurqa Diosta mana kasukusqanrayku. Ichaqa, ¿imapitaq mana kasukurqachu? ¿Atinmanraqchu chaymanta wanakuyta? Jonasmanta yachaspanchikmi chay tapukuykunata contestasun chaynataq payta imayna qatipakunamantapas. Yachasuntaqmi Diosman sonqo kachkaspa huchallikuspapas wanakuy atisqanchikmanta.

3-5. a) ¿Imatam runakunaqa piensanku Jonasmanta yuyarispa? b) ¿Imatam Biblia yachachiwanchik Jonasmanta? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.) c) ¿Imanasqataq Diosmanta willakuyqa sasa karqa Jonaspa tiemponpi?

³ Jonasmanta yuyarispankuqa Diosta mana kasukusqallanpim hukkunaqa reparanku. Ichaqa Jonaspaqa karqam allin kayninkunapas. Jehova Diosqa Jonastam akllarqa paymanta willakuq kananpaq, qalaypaq mana kasukuq kaptinqa manachá akllanmanchu karqa.

⁴ Bibliam Jonasmanta allinta willawanchik (leey 2 Reyes 14:25). Jonasqa Gat-hefer llaqtamantam karqa, chay llaqtaqa Nazaret llaqtamantam 4 kilometrollapi karqa. 800 wata pasaytam Jesucristopas *  Nazaretpi uywasqa karqa. Jonasqa rey Jeroboam chunkantin ayllukunamanta israelitakunata kamachichkaptinmi Jehova Diosmanta willakuyta qallaykurqa. Eliaspas unay watañam wañukurqa, Eliseopas wañukurqañam Jeroboampa taytan kamachichkaptinraq. Chay iskaynin profetankunawanmi Jehova Diosqa Baal yupaychayta chinkachirqa. Ichaqa israelitakunaqa kaqmantam Diosmanta karunchakuyta qallaykurqaku. Reyninkupa tukuy ‘mana allinkuna’ ruwasqanwanmi intusqa karqaku (2 Rey. 14:24). Chayna tiempopiqa Diosmanta willakuyqa sasallañam karqa. Chayna kaptinpas Jonasqa Diospa kamachisqantam tukuy sonqonwan ruwarqa.

⁵ Ichaqa astawan sasa cumplina kamachikuytam Jehova Dios kamachirqa. ¿Ima ruwananpaqtaq kamachirqa?

6. ¿Imapaqmi Jehova Diosqa Jonasta kamachirqa? ¿Imanasqam chay ruwayqa sasa karqa?

⁶ Jehova Diosmi kamachirqa: ‘Ninive sutiyoq hatun llaqtaman rispayá chaypi yachaqkunapa contranpi willakamuy: Paykunapa mana allin rurasqankuqa castiganaypaq hinaña kasqantayá qawachimuy’, nispa (Jon. 1:2). ¿Imanasqataq chay ruwayqa sasa karqa? Ninive llaqtaqa Asiria nacionpa capitalninmi karqa, chay llaqtaqa intipa qespimunan lawpim 800 kilometro karupi karqa, chayman chakillawan rispaqa yaqa huk killapim chayaqku. Jonaspaqa manam chaychu sasaqa karqa. Ninive llaqtaman chayaspa Jehova Diospa nisqanta chaypi mana kuyapayakuq llumpay mana allin runakunaman willaymi sasaqa karqa. Diospa llaqtanpi mana kasukuq israelitakunaman willakuyninpas sasam karqa. ¿Yaqachu Ninive llaqtapi kaq runakuna kasukunmanku karqa? ¿Imaynaraq Jonasqa tarikurqa ‘runa wañuchiqwan’ sutichasqa llaqtapi? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. a) ¿Imatam Jonasqa ruwarqa Jehova Diospa kamachisqanta mana kasukuspan? b) ¿Manchakuq runachu Jonasqa karqa?

⁷ Manam yachanchikchu chaykunata Jonas manchakusqanmantaqa, ichaqa yachanchikmi ima ruwasqanmanta. Jehova Diosmi kamachirqa intipa qespimunan lawman rinanpaq, Jonasmi ichaqa intipa seqaykunan lawman karu-karuta pasakurqa. Lamar qochapa patanpi Jope llaqtaman chayaruspanmi chaypi buqueman seqaruspan Tarsis law llaqtaman pasakurqa. Yachaysapa runakunam ninku Tarsis llaqtaqa Españapi kasqanta, Ninive llaqtamantaqa 3.500 kilometro karupiraq. Chaykamaqa buquewan rispanmi yaqa huk watapichá chayanman karqa. Chayna pasakusqanwanmi Jonasqa qawachirqa Jehova Diospa kamachisqan mana kasukuy munasqanta (leey Jonas 1:3).

⁸ ¿Manchakuq runachu karqa? Manam, yachasunmi payqa valorchakuq kasqanmanta. Jonasqa ñoqanchik hina pantaq runa  kaspanpas anchatam kallpanchakurqa (Sal. 51:5). ¿Manachu wakinpiqa manchakunchik?

9. ¿Imaynam wakinpiqa tarikunchik? ¿Imatam mana qonqananchikchu chayna tarikuspaqa?

⁹ Wakinpiqa piensachwanmi mana ruway atisqanchikkunata Dios kamachiwasqanchikmanta. Jehova Diosmi kamachiwanchik Gobiernonmanta hukkunaman willakunapaq, ichapas chay ruwaytaqa manchakunchik (Mat. 24:14). Jesusmi nirqa: “Diospaqa tukuymi atinallan”, nispa. Chayna nisqantam yuyananchik, Diospa yanapayninwanqa manam ima ruwaypas sasachu (Mar. 10:27). Wakinpiqa manapaschá confianchikchu Jehova Diospi, chaypaschá Jonastapas pasarurqa. Ichaqa, ¿imataq pasarurqa mana kasukusqanwan?

10, 11. a) ¿Imaynam Jonasqa sientekurqa lamar qochapa patanmanta karupiña kasqanwan? b) ¿Ima sasachakuypim Jonasta apaq buqueqa tarikurqa?

¹⁰ Jonasqa buquepi tiyaykuspanmi qawachkan buquepi llamkaqkunapa jefenta chaynataq chaypi llamkaqkunapas buquewan lloqsinankupaq afanakusqankuta, chay buqueqa yaqapaschá karqa Fenicia nacionman carga apaq. Karupiña kasqanwanmi lamar qochapa patanta yanqa-yanqallataña rikuchkan chaymi Jonasqa hawkaña sientekun. Ichaqa manam unaychu hawkayayninqa karqa.

¹¹ Qonqayllamantam llumpayta wayramuptin orqo sayay olakuna hoqarikuyta qallaykurqa, chayqa kay tiempopi barcokunatapas warmakunapa pukllanan barcochata hinachá yakuman chinkaykachinman karqa. Jonasta apaq maderamanta buquetaqa olakunam pakikurunanpaq hinaña laqyaspan kuyutyachirqa. Jonasqa, ¿yacharqachu Jehova Dios chayna wayrachimusqanmanta? Manam yachakunchu, ichaqa yacharqam buquepi llamkaqkunapa diosninkuqa mana imapaq valeq kasqanta (Lev. 19:4). Jonasqa musyarqataqmi ‘buqueqa pakipakurunanpaqña’ kasqanmantapas (Jon. 1:4). Chaypi kaqkunataqa Jehova Diosllam yanapayta atinman karqa. Ichaqa, ¿imaynatam Jonasqa Diospa yanapayninta mañakunman karqa paymanta ayqekuchkaspanqa?

12. a) ¿Imanasqataq Jonasqa puñuq pasakunman karqa sinchi wayra hora? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.) b) ¿Imaynatam Jehova Diosqa qawachirqa pi huchayoq kasqanta?

¹² Imayna yanapaytapas mana atispanmi Jonasqa buquepa uku lawnin kuchuchanpi siriykuspan miskita puñururqa. * Buquepi llamkaqkunapa  kamachiqnin tariruspanmi rikcharichispan nin wakinkuna hinayá diosnikita mañakuy nispa. Buquepi llamkaqkunaqa segurom karqaku chay sinchi wayra-paraqa mana kikillanmanta kasqanta aswanqa dioskunapa castigon kasqanmanta, chaymi suerteta choqaspa yachayta munarqaku pirayku chayna tarikusqankumanta. Chaywanmi Jonasqa mancharisqallaña qawarqa runakunapa qayllanpi suerte choqasqankuta. Payqa cuentatam qokururqa Jehova Diospa kamachisqanta mana ruwasqanrayku chayna wayrachimusqanmanta (leey Jonas 1:5-7).

13. a) ¿Imamantam Jonasqa willakurqa buquepi llamkaqkunaman? b) ¿Imananankupaqmi Jonasqa chay runakunata nirqa hinaspa imanasqa?

¹³ Chaymi Jonasqa chaylla willakurqa buquepi llamkaqkunaman paypa huchanrayku chay desgracia pasasqanmanta. Jonasqa willakurqam tukuy atiyniyoq Jehova Dios serviq kasqanta chaynataq kamachisqanta mana kasukuspa lluptikunanpaq chay buqueman seqasqanmantapas. Ichaqa chayna mana kasukusqanwanmi chaypi kaqkunapa vidanta peligropi churarqa. Chaymi chaypi kaq runakunaqa mancharisqallaña tapurqaku buque mana pakipakunanpaq chaynataq librakunankupaq ima ruwanankumanta. ¿Imatam Jonasqa ruwarqa? Payqa yacharqam imata ruwaspan chay runakunata librananpaq kasqanta. Chirillaña yakupi heqepaspan wañuyta manchakuspanpas nirqam: “Lamar qochamanyá wischuykuwaychik hinaptinqa lamar qochaqa hawkayarunqañam. Ñoqaraykumiki kay wayra-paraqa qamkunapa contraykichikpi hatariramun”, nispa (Jon. 1:12).

14, 15. a) ¿Imaynatam qatipakuchwan Jonaspa iñiyninta? b) ¿Imatam ruwarqaku buquepi llamkaqkunaqa Jonaspa nisqanwan?

¹⁴ Chaynatachu ninman karqa manchakuq runa kaspanqa, ¿manachá aw? Jehova Diosqa allinpaqmi qawarqa Jonastaqa valorchakuq chaynataq hukkunapa rantinpi wañuy munasqanta. Chayna ruwasqanwanmi Jehova Diospi iñisqanta qawachirqa. Ñoqanchikpas Jonastam qatipakunanchik kikinchikpaq allin kaqkunata maskanamantaqa allin kaqkunata hukkunapaq ruwaspa (Juan 13:34, 35). Pipas imapipas yanapanata necesitaptinqa, ¿kallpanchakunchikchu yanapaykunapaq? Chaynata ruwaspaqa Jehova Diostam kusichisunchik.

¹⁵ Buquepi llamkaqkunapa rantinpi Jonas wañuyta munasqanqa paykunatam anchata admirachirqa chaymi mana munarqakuchu lamar qochaman wischuykuytaqa. Aswanqa tukuytam ruwarqaku buqueta sinchi wayra mana ñuturunanpaq. Astawan wayramuptinmi imatapas manaña ruwayta atisqankuwan Jonasta llakipayaykunanpaq Jehova Diosta mañakuykuspanku yakuman wischuykurqaku (Jon. 1:13-15).

16, 17. Rimarimuy lamar qochaman Jonas imayna chinkaykusqanmanta. (Dibujokunatapas qawariy.)

¹⁶ Mancharikuypaq lamar qochamanmi Jonastaqa wischuykurqaku. Yaqapaschá tukuy kallpanwan nadearqa yakuman mana chinkaykunanpaq chaymantapas rikurqataqchá buqueqa paymanta karunchakusqanta. Maynata kallpanchakuspanpas yaku ukumanmi chinkaykurqa wañuyllataña suyaspan.

¹⁷ Yakuman chinkaykuspan imayna sientekusqanmantam yachanchik kikinpa qellqasqanta Bibliapi leespa. Chaypim willawanchik chay hora imakunapi piensasqanmanta. Llumpay llakikuywanmi piensarqa Jerusalenpi templonman haykapipas manaña kutinanpaq kasqanpi. Chaymantapas sienterqam uku-ukuman chinkaykusqanta. Jonasqa piensarqañam chaypi wañunanpaq kasqanta (leey Jonas 2:2-6).

18, 19. ¿Imataq Jonasta pasarqa lamar qocha ukupi? ¿Imataq millpururqa hinaspa pitaq chay animalta kamachirqa? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.)

¹⁸ Qonqayllamantam Jonasqa rikururqa payman asuykuq hatun  llantuta. ¿Imataq karqa? Yaqapasmi hatunllay-hatun challwa. Allillamanta asuykuspanmi hatun siminwan chaylla millpurparirqa.

¹⁹ Jonasqa piensarqachá: “Kunanqa wañusaqmi”, nispa. Ichaqa admirakuypaqmi, ¡hinalla kawsarqa! Chay millpuqninqa manam imanarqachu. Jonasqa mana sasachakuspanmi chay challwapa ukunpi hinalla respirarqa. Challwa millpuruptin mana wañurusqanwanqa maynatachá admirakurqa. Tukuy chaykunawanmi musyanchik Jonasta millpurunanpaq ‘hatun challwata’ Jehova Dios kamachisqanmanta (Jon. 1:17). *

20. ¿Imakunatam qawachin challwapa ukunmanta Jonaspa mañakusqan?

²⁰ Jonasqa unayñam chay challwapa ukunpi kachkan. Pasaypaq tutayaypim tarikun, chaypichá tiempochakurqa yuyaymanananpaq chaynataq Jehova Diosta mañakunanpaqpas. Jonas libropa 2 capitulonmi astawan willawanchik Salmos libropi textokunapa nisqanman hina mañakusqanmanta, chaywanmi qawachirqa Diospa Palabran estudiaq kasqanta. Imayna mañakusqanqa qawachirqataqmi agradecekuq kasqantapas. Jehova Diosmanmi nirqa: “Ñoqam ichaqa qanman graciasta qospay wañuchipusqayki animalkunataña. Cumplisaqpunim prometekusqaytaqa. Dios Taytalláy, qamllam salvanki runakunataqa”, nispa (Jon. 2:9).

21. ¿Imamantam Jonasqa cuentata qokurqa? ¿Imatam ñoqanchikpas mana qonqananchikchu?

²¹ Challwapa ukunpi chaynataq lamar qochapa ukunpi tarikusqanwanmi Jonasqa cuentata qokurqa maypiña hinaspa imaynaña kaptinchikpas Jehova Diosqa libraykuwaqninchik kasqanmanta (Jon. 1:17). Jehova Diospa yanapayninwanmi kimsa punchaw hinaspa kimsa tuta challwapa ukunpi Jonasqa kawsarqa. Manam haykapipas qonqananchikchu ‘kawsachiwaqninchikqa’ Jehova Dioslla kasqanta (Dan. 5:23). Pay kaptinmi kawsanchik. ¿Chaychu mana agradecekuchwan? Chaytam qawachinanchik kamachisqankunata kasukuspa.

22, 23. a) ¿Imaynatam Jonasqa qawachirqa agradecekuq kasqanta? b) ¿Imaynatam Jonasta qatipakuchwan pantaruspaqa otaq huchallikuruspaqa?

 ²² ¿Imatam Jonasqa ruwarqa? ¿Agradecekuspanchu Jehova Diosta kasukurqa? Awriki. Bibliam nin: ‘Tayta Dios challwata kamachiptinmi lamar qochapa patanman Jonasta [aqtururqa]’, nispa. Chaytam ruwarqa kimsa punchaw hinaspa kimsa tuta pasayta (Jon. 2:10). ¿Chayqa manachu admirakuypaq karqa? Mana nadeaspallanmi lamar qochapa patanpiña Jonasqa rikurirurqa. Chaymanta qepallatam agradecekuq kasqanta qawachirqa. Bibliam nin: “Tayta Diosmi Jonasta yapamanta rimapayaspan kaynata nirqa: ‘Ninive sutiyoq hatun llaqtaman rispayá qanman rimapayasqayta chaypi yachaqkunaman willakamuy’”, nispa (Jon. 3:1, 2). Kunanqa, ¿imatataq Jonasqa ruwarqa?

²³ Jonasqa chayllam “Tayta Diospa kamachisqanman hina Ninive llaqtaman pasarqa” (Jon. 3:3). Payqa chaylla kasukuytam yacharurqa. Chayna ruwasqanqa qatipakunapaqmi. Llapallanchikmi pantaq chaynataq huchallikuq kanchik (Rom. 3:23). Ichaqa, ¿imatam ruwananchik pantaruspaqa otaq huchallikuruspaqa? ¿Hukmanyarusunchu? Icha, ¿hinallachu kallpanchakusun allin kaqkunata ruwanapaq?

24, 25. a) ¿Imamantam Jonasqa anchata kusikurqa? b) ¿Imamantam hamuq tiempopi astawan kusikunqa?

²⁴ ¿Allinpaqchu karqa Jonaspa kasukusqanqa? Awriki. Maynatachá kusikurqa lamar qochapa hoqarikamuynin hawkayaruptin buquepi llamkaqkuna librasqa kasqankumanta yachasqanwan. Lamar qochapa hawkayasqanta qawaspankum buquepi llamkaqkunaqa ‘animalkunata wañuchispa Tayta Diosman ofrecespa’ paytaña servinankupaq prometekurqaku (Jon. 1:15, 16).

²⁵ Jonaspa hayka punchaw chaynataq hayka tuta challwapa wiksanpi kasqantam Jesus tupachirqa wañurachiptinku hayka punchaw chaynataq hayka tuta pampasqa kasqanwan (leey Mateo 12:38-40). Jonas kawsarimuspanqa maynatachá kusikunqa paymanta Jesus rimasqanta yachaspan (Juan 5:28, 29). Ñoqanchiktapas Jehova Diosqa bendeciwasunmi. Bendecisqa kayta munaspaqa Jonas hinam pantasqanchikkunata reqsikunanchik, kasukunanchik chaynataq runamasinchikpipas reparananchik.