1-3. a) ¿Ima sumaq regalotam Jehová Dios qowarqanchik hinaspa imaynatam mana allintachu servichikuchwan? b) Diospa kuyakuyninpi takyayta munaspaqa, ¿imaynatam servichikunanchik rimayninchikta?

KUYASQANCHIK amistadninchikman huk carrota regalasqanchikpi piensarisun, ¿imaynataq sientekuwaq loco hina manejaspa runakunata dañaptin? Ancha llakisqachá.

² Yachasqanchikman hinaqa “Diosmantam chaskinchik llapa ima allin kaqkunataqa” (Santiago 1:17). Ejemplopaq, animalkunamantaqa runatam rimaqta unanchawarqanchik, piensasqanchikta hinaspa sonqonchikpi kaqta rimananchikpaq. Wakinpiqa chay carrota hinam Diospa regalawasqanchik rimayninchikta mana allintachu servichikuchwan. Chaynamá, achka runakunam mana allinta tanteaspanku rimayninkuwan runamasinta sientichinku. ¡Mayna llakisqachá Jehová Diosqa tarikun!

³ Jehová Diospa kuyakuyninpi takyayta munaspaqa rimayninchiktam Paypa munasqanman hina servichikunanchik. Bibliapa kayna nisqantam kasukunanchik: “Rimaspaykichikqa amayá qacha simichu kaychik, aswanqa allin kaqkunallatayá rimaychik chaynapi uyariqnikichikkunapas allinninpaq kaptin aswan-aswan wiñanankupaq” (Efesios 4:29). Chaynaqa, qawasunchikyá imayna  kaq rimayta mana rimananchikmanta hinaspa runamasinchikkunata allin rimasqanchikwan imayna yanapanamantapas. Puntataqa yachasunchikyá imanasqam rimayninchikta cuidanamanta.

4, 5. Proverbios libropa wakin textonkunapi ¿ima nintaq rimaymanta?

⁴ Rimayninchiktaqa controlananchikmi uyariwaqninchikkunata yanapasqan otaq hukmanyachisqanrayku. Chayna kasqanmantam Proverbios 15:4 nin: “Allin ruruq sacha hinam allin simiyoq runaqa. Runamasintam llakichin nina qallu runaqa”, nispa. * Allin rimaykunaqa allintam sientechikun, plantaman para chayachkaq hina otaq heridakunata sanoyachiq balsamo hampi hina, mana allin rimaykunam ichaqa pitapas hukmanyachin. Qawasqanchikman hina, rimasqanchikqa sientichinmanmi otaq sanoyachiq hampi hinam kanman (Proverbios 18:21).

⁵ Proverbios 12:18 nisqanpipas qawachinmi rimasqanchik imayna kasqanmanta. Niwanchikmi ‘nanay simiwan’  rimayqa “espadawan tuksichkaq hina” kasqanta. Mana tanteaspa rimaspanmi hukkunata sientichin hinaspa allin amistadkunatapas yanqachan. Cheqappunimá, sonqonchikta espada tuksiwasqanchikmantapas astawanraqmi mana allin rimayqa nanachiwanchikman. Kay textopiqa nintaqmi: “Yuyayniyoq runakunapa rimasqanmi ichaqa hampi hina”, nispa. Diospa yachachisqanman hina kawsaqqa allinta tanteaspam riman. Sumaq rimayninkunawanmi sonqonchikta hawkayachin hinaspa allin amistadkunata hatallichin. Yachanchikmi allin rimayqa yanapawasqanchikta (leey Proverbios 16:24). Arí, rimasqanchikkunaqa yanapanmanmi otaq sientichinmanmi, chaynaqa kallpanchanapaq hinayá rimasunchik.

6. ¿Imanasqataq sasachakunchik rimayninchikkunata controlanapaq?

⁶ Rimayninchiktaqa controlananchiktaqmi pantaq kaspanchik mana allinkunata rimasqanchikrayku. Rimayninchikpi cuidakuspanchikpas wakinpiqa pantasunmi. Cheqapmá, rimayninchikkuna sonqonchikmanta lloqsisqanraykum controlanapaqqa sasachakunchik, Bibliaqa ninmi: ‘Runaqa warma kasqanmantam mana allin piensaqlla’, nispa (Genesis 8:21; Lucas 6:45). Huchayoq kasqanchikrayku rimayninchikta llapanpi mana controlayta atispapas allin servichikuytaqa atichwanmi (leey Santiago 3:2-4). Chaypaqqa anchatam kallpanchakunanchik mayu mana aparuwananchikpaq nadeachkaq hina.

7, 8. ¿Imanasqam controlananchik rimayninchiktaqa?

⁷ Chaymantapas rimayninchiktaqqa controlananchikmi Diosman cuentata qonanchikrayku. Runamasinchikwan chaynataq Dioswan allin kanapaqqa, rimasqanchikkunatam cuidananchik. Chayna kasqanmantam Santiago 1:26 nin: “Dios kasukuq kasqanta piensachkaspa rimasqan mana controlakuq runaqa kikintapunim engañakuchkan, Dios yupaychasqanpas manam valenchu”, nispa. *  Qepa yachachikuypi qawasqanchikman hinam rimayninchikwanpas Diostaqa yupaychanchik. Mana controlakuspa mana allinkunata rimaptinchikqa Diosta servisqanchikqa yanqapaqmi kanman. Kayqa piensarinapaqmi (Santiago 3:8-10).

⁸ Kimsa razonkunatam yacharunchik rimayninchikta controlanapaq. Kunanqa qawasunchikyá imayna kaq rimaykunata mana rimananchikmanta, chaynataq runamasinchikkunata kallpanchanapaq imayna rimanamantapas.

9, 10. a) ¿Imayna rimaytaq onqoy hina mirarun? b) ¿Imanasqam qacha rimaykunataqa mana rimananchikchu? (Willakuytawan qawariy.)

⁹ Qacha rimaykunamanta. Kunan tiempokunapiqa llulla rimay, qacha rimay hinaspa millay rimaypas onqoy hinam mirarun. Achka runakunam chaynata rimanku kasuchikunankupaq otaq allin rimayta mana yachaspanku. Asichikuqkunapas qacha rimaykunawanmi, asichinankupaq tupa-tupaykachispa penqakuypaq kaqkunata rimanku. Chay rurasqankuqa manam allinchu nitaq asikunapaqchu. Yaqa iskay waranqa wata ñawpaqtaraqmi Colosas congregacionman cartata qellqaspan Pablo nirqa ‘mana allin rimayta’ mana rimanankupaq (Colosenses 3:8). Efeso congregacionmanpas qellqarqam: “Amañayá rimayllapas rimariychikchu huchapakuymantaqa [...] tupa-tupaykachispa rimaykunamantapas”, nispa (Efesios 5:3, 4).

¹⁰ Kuyasqanchik Diostaqa piñachinmi qacha rimaykunaqa. Chaymi ñoqanchikpas chayna rimaykunata millakuspa mana rimanchikchu. Yachanchikmi chayna rimaykunaqa ‘millakuypaq’ kasqanta, Pablopa nisqanman hinaqa  ‘aychapa munasqallanpi kawsaqkunapa’ rurasqanmi (Galatas 5:19-21). Kayqa piensarinapaqmi. ¿Imataq pasanqa mana penqakuspa tupa-tupaykachispa huchapakuymanta, millakuypaq kaqmanta, otaq penqaypaq kaqmanta rimaq wawqe-panitaqa? Puntataqa, corregikunanpaqmi consejokunata chaskinqa. Mana wanakuptinñataqmi congregacionmanta qarqosqa kanqa. *

11, 12. a) ¿Haykapitaq mana allinchu hukpa vidanmanta rimayqa? b) ¿Imanasqataq hukpa contranpiqa mana rimanachu?

¹¹ Cuento qepi kaymanta hinaspa contrapi rimaymanta. Wawqe-panikunapa bautizakusqanmanta, kallpanchanapaq necesitasqankumanta hinaspa allin rurasqankumanta rimayqa allinmi kanman. Punta cristianokunapas wawqe-panikunamantam interesakurqaku hinaspa allintam paykunamanta rimarqaku (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Mana kaqta hinaspa yanqakunata hukpa vidanmanta rimaymi ichaqa mana allinchu. Chayna rimaykunaqa tanqawanchikmanmi hukpa contranpi rimanapaq, chayqa kanman “llullakunawan dañanapaq otaq penqaypi qepachinapaq rimaymi” (Diccionario del español usual en México). Hukpa contranpi rimayqa qawakurqam, Jesuspa allin kayninta yanqacharunankupaq fariseokuna llullakuywan rimasqankupi (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Arí, hukpa contranpi rimayqa pleitokunatam hatarichin (Proverbios 26:20).

¹² Hukpa contranpi llullakuspa pleitokuna hatarichiq rimaykunata, ¿imaynatam Jehová Dios qawan? Manam allinpaqchu hapin. Aswanqa cheqninmi ‘wawqentinpuralla peleanachiqtaqa’ (Proverbios 6:16-19). Hukpa  “contranpi rimay” ninanqa griego rimaypi diábolos ninanmi, chay rimaymantam Satanas Diablopa sutinpas, payqa Diospa Contranpi rimaqmi (Apocalipsis 12:9, 10). Manamá mayqanninchikpas Diabloman rikchakuytaqa munanchikchu. Hukpa contranpi rimaqkunaqa congregacionpiqa manam kanmankuchu, chayna rimayqa ‘piñanakuyta’ hinaspa ‘rakinakuytam’ rikurichin, chaykunataqa ruranku aychapa munasqanman hina kawsaqkunallam (Galatas 5:19-21). Chaynaqa runamasinchikmanta manaraq imatapas rimachkaspaqa tapukunanchikmi: “¿Seguropunichu kachkani rimasqay cheqap kasqanmanta? ¿Kuyakuq kasqaytachu rimasqaywan qawachini? ¿Hukkunapas yachanankuchu yachasqayta?”, nispa (leey 1 Tesalonicenses 4:11).

13, 14. a) ¿Imaynatam sientichin runakunata insultanapaq rimaykunaqa? b) ¿Imapim tukunqaku insultaq runakunaqa?

¹³ Rimasqanchikwan sientichiymanta. Yacharusqanchikman hina rimasqanchikqa llumpaytam sientichinman. Pantaq runa kasqanchikraykum mana allinkunata rimanchik hinaspam ñakakunchik. Bibliam niwanchik congregacionpi chaynataq familiapipas mana allin rimaykunamanta cuidakunanchikpaq. Pablom cristianokunata kamachirqa: “Amañayá kaychikchu piñapakuqqa, rabiakuqqa, cheqnikuqqa, qaqchanakuqqa, insultanakuqqa”, nispa (Efesios 4:31). Wakin Bibliakunaqa, ‘insultay’ ninantam “penqaypi qepachiq” nispa tikranku. Kayna rimayqa penqaypi qepachinapaq rimaykunam, nanay simiwan rimaykunam hinaspa hukpa contranpi mana allin rimaykunam, chaynata rimaspaqa runamasinpa valorakusqantam yanqachan hinaspapas mana respetasqantam qawachin. Warmachakunaqa aswanraqmi sientikunku chayna rimaykunawanqa (Colosenses 3:21).

¹⁴ Bibliaqa ninmi insultaqkunaqa mana allinpi hinaspa peligropi tarikusqankuta. ¿Imataq pasanqa penqaypi qepachiq,  sientichiq hinaspa insultanapaq kaqta rimaqtaqa? Puntataqa corregikunanpaqmi achka kutita consejokunata chaskinqa. Mana kasukuptinqa congregacionmantam qarqonqaku. Diospa Gobiernonpi wiñay kawsaytapas pierderunmanmi (1 Corintios 5:11-13; 6:9, 10). Diospa kuyakuyninpiqa manam takyachwanchu, qacha rimaywan, llullakuywan, insultanapaq kaqwan hinaspa sientichiq rimaykunawan runamasinchikta rimaspanchikqa.

15. ¿Imayna kaq rimaykunam kallpanchan?

¹⁵ ¿Imayna rimananchiktam Jehová Diosqa munan? Bibliaqa niwanchikmi ‘uyariqnikichikkuna aswan-aswan wiñanankupaq’ rimananchikpaq (Efesios 4:29). Jehová Diosqa munan kallpanchanapaq hinaspa yanapanapaq allin kaqkunata rimanapaq kallpanchakunanchiktam. Bibliapiqa manam llapanpi ‘imayna’ rimanapaq kamachikuytaqa tarinchikchu (Tito 2:8). Rimaykuna allin kasqanmanta yachanapaqqa kayna kasqanpim reparana: allin rimay kasqanpi, cheqap kasqanpi hinaspa kuyakuywan kasqanpipas. Chayna kasqanpi piensarisun qatiqninpi ejemplokunata qawaspanchik (qaway  “¿Kallpanchanchu rimasqaykuna?” niq yachachikuyta).

16, 17. a) ¿Imanasqataq hukkunata kallpanchananchik allin rurasqankumanta? b) ¿Imakunamantam kallpanchachwan iñiqmasinchikkunata hinaspa wasinchikpipas?

¹⁶ Allintam rurarunki nispa kallpanchaymanta. Jehová Diospas Jesuspas yachankum hukkunata allin rurasqankunamanta kallpanchayqa allin kasqanta (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Lliw cristianokunapas chaynatam rurananchik. Arí, ‘¡mayna allinmi tiempollanpi rimarisqa palabraqa!’ (Proverbios 15:23.) Pipas sonqomanta alabawaptinchikqa allinmi hinaspa kallpanchasqam tarikunchik. ¿Imanasqa? Qawachinmi ñoqanchikpi  hinaspa rurasqanchikpi interesakusqanta. Chaywanmi yachanchik kallpanchakusqanchik mana yanqapaq kasqanta, hinaspapas kallpanchasqam kasunchik sapa punchaw confianzawan kusisqa llamkananchikpaq. Llapanchikmi munanchik pipas alabawananchikta, chaynaqa ¿manachu kallpanchakunanchik hukkunata alabananchikpaqpas? (Leey Mateo 7:12.)

¹⁷ Hukkunapa allin rurasqanpi interesakuspaqa atisunmi alabaytaqa. Ejemplopaq ¿pikunapitaq congregacionpi reparachwan? Discursaq wawqenchikpi, Diosta astawan servinankupaq kallpanchakuq mozo-sipaskunapi otaq yuyaqña kachkaspapas mana faltakuspa huñunakuq wawqe-paninchikkunapipas. Sonqomanta alabaptinchikqa ancha kallpanchasqam tarikunqaku. ¿Imatataq nichwan familianchikpi kaqkunamanta? Qosapas warmipas alabasqa hinaspa valorasqa kaytam necesitanku (Proverbios 31:10, 28). Wawa-churikunapas kallpanchasqa hinaspa kuyasqa kaytam necesitanku imaynam plantakunapas yakutawan rupayta necesitasqankuman hina. Chaymi tayta-mamakunaqa wawa-churinkupa allin rurasqanmanta hinaspa sumaq kayninmanta kallpanchananku. Chaynapim warmakunaqa allinta sientekunqaku hinaspam kallpanchasqa tarikunqaku confianzawan imatapas ruranankupaq.

18, 19. ¿Imanasqataq tukuyta rurananchik wawqe-paninchikkunata consuelananchikpaq hinaspa kallpanchananchikpaq, imaynatam chayta rurachwan?

¹⁸ Consuelanapaq hinaspa kallpanchanapaq rimaymanta. Jehová Diosqa anchatam interesakun ‘humildekunapi’ hinaspa ‘ñakariqkunapipas’ (Isaias 57:15). Bibliam kaynata niwanchik: ‘Kallpanchanakuychikyá [...] hukmanyasqakunatapas kallpanchanaykichikpaq’, nispa (1 Tesalonicenses 5:11, 14). Jehová Diosqa kusikuywanmi qawamun llakisqakunata kallpanchasqanchiktawan consuelasqanchiktapas.

 ¹⁹ ¿Imatam rurachwan iñiqmasinchik hukmanyasqa kaptinqa? Kallpanchanapaqmi rimapayananchik. Chaynata ruraspa problemankunata mana allichaspapas, manam preocupakunanchikchu. Paypi interesakusqanchikta qawachisqanchikmi aswan allinqa. Chaymantapas paywan kuskam Jehová Diosta mañakuchwan, chaynapi Dios hinaspa wawqe-panikuna kuyasqanmanta cuentata qokunanpaq (Santiago 5:14, 15). Ninanchiktaqmi congregacionpi necesitasqanchikta hinaspa kuyasqanchiktapas (1 Corintios 12:12-26). Jehová Dios paypi interesakusqanmanta yuyarinanpaq textokunatapas leechwanmi (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). Sonqomanta ‘kuyakuy palabrakunawan’ kallpanchananchikpaq tiempochakuptinchikqa kallpanchasqa hinaspa valorasqam sientekunqa (leey Proverbios 12:25).

20, 21. Consejasqanchik allin kananpaq, ¿ima kimsa yanapakuykunam kachkan?

²⁰ Allin consejokunamanta. Pantaq kasqanchikraykum necesitasunchik consejokunata. Chaymi Biblia niwanchik: “Kasukuy consejasusqaykita. Chaskiy corregisusqaykita. Chaynapim tarinki yachayta”, nispa (Proverbios 19:20). Congregacionpiqa ancianokunamantam consejokunata chaskinchik. Ichaqa manayá paykunallachu consejawachwanqa. Ejemplopaq, tayta-mamakunam wawa-churinkunataqa  consejananku (Efesios 6:4). Experienciayoq paninchikkunapas congregacionpi sipaskunatam consejanmanku (Tito 2:3-5). Runamasinta kuyasqanmi consejaqtaqa yanapanqa rimayninkunawan pitapas mana sientichinanpaq. Yachasunchikyá consejasqanchik allin kananpaq kimsa yanapakuykunamanta: consejananchikqa yanapayta otaq allinninta munaspam, Bibliapa nisqanman hina, hinaspa kuyakuywanmi.

²¹ Consejasqanchik allin kananpaqqa yanapayta hinaspa allinninta munaspam rimananchik. ¿Imataq yanapawasun consejokunata chaskinanchikpaq? Ñoqanchikpi sonqomanta interesakuspan consejawasqanchikta yachasqanchikmi. Chaynata piensaspayá hukkunataqa consejasunchik. Bibliapa nisqanman hinataqmi rimananchik consejasqanchik allin kananpaqqa (2 Timoteo 3:16). Consejasqanchikqa Bibliapa nisqanman hinam kanan. Ancianokunaqa cuidakunkum piensasqankuman hina consejanankumanta. Bibliapa textonkunataqa manam munasqankuman hinachu servichikunku. Consejasqanchik allin kananpaqqa kuyakuywantaqmi consejananchik. Kuyakuywan hinaspa mana penqachinapaq hina consejaptinchikqa uyariwaspanchikmi kasukunqaku (Colosenses 4:6).

22. Rimananchikpaq Diospa regalon qowasqanchikta, ¿imaynatam servichikunanchik?

²² Jehová Dios rimaqta unanchawaspanchikqa hatun regalotam qowarqanchik. Payta kuyaspanchikmi rimayninchikta allinta servichikuyta munanchik. Ama qonqasunchu rimasqanchik kallpanchaq otaq sientichiq kasqanmanta. Chaynaqa, Jehová Diospa munasqanman hinayá rimasunchik: ‘uyariqninchikkuna aswan-aswan wiñanankupaq’. Chaynapim uyariwaqninchikkunata kallpanchasunchik hinaspapas Diospa kuyakuyninpim takyasunchik.