¿Imanasqataq huk rimayllapipas achka bibliakuna kan? ¿Yanapakunchu astawan bibliata entiendenapaq ichachum astawan sasachawanchik? Chaykunamanta yachayqa ancha allinmi.

Ichaqa puntata yachasunchik pi hinaspa haykapi bibliata qillqasqanmanta.

Bibliaqa iskay parteman rakisqam kachkan. Punta kaq partepim 39 qillqakuna kachkan, chaypim ‘Diospa willakuyninkuna’ kachkan (Romanos 3:2). Diosmi serviqninkunata yuyaycharqa bibliapa punta kaq partenta qillqanankupaq, qillqarqakum 1513 watamanta J.t.ñ. (Jesuspa tiemponmanta ñawpaqtaraq) 443 watakama J.t.ñ. Qillqarqakuqa hebreo rimaypim, chayraykum sutichanku Hebreo rimaypi Diospa palabran nispa utaq “Ñawpaq testamento” nispapas.

Bibliapa huknin partenpiñataqmi kachkan 27 librokuna, chaykunapas ‘Diospa palabranmi’ (1 Tesalonicenses 2:13). Diosmi Jesuspa wakin qatiqninkunata yuyaycharqa chay bibliapa partenkunatapas qillqanankupaq, qillqarqakum 41 watamanta J.t. (Jesuspa tiemponpi) 98 watakama. Griego rimaypim qillqarqaku, chaymi sutichanku Griego rimaypi Diospa palabran nispa utaq “Musuq testamento” nispapas.

Chayraykum bibliapiqa 66 qillqakuna kachkan, llapanmi Diospa palabran. Ichaqa ¿imanasqataq achka bibliakuna rikurirun?

• Runakuna rimayninkupi ñawinchanankupaqmi.

• Biblia copiaqkunapa pantasqankuta allichasqankuraykum hinaspa ñawpaq bibliata qawaspa musuq bibliakunata ruwasqankuraykum.

• Qipa wiñaykunapa rimasqankuman hina ruwasqankuraykum.

 Qawasunchik griego hinaspa latin rimayman bibliata imanasqa ruwasqankumanta.

Jesus manaraq nacechkaptin yaqa 300 wata ñawpaqtaraqmi, wakin judio runakuna hebreo rimaymanta griego rimayman bibliata ruwarqaku. Chaytam suticharqaku griego rimaypi Septuaginta biblia nispa. ¿Imanasqataq ruwarqaku? Chay tiempopi achka judio runakuna griego rimayta rimasqankuraykum, chaynapi ‘Diospa qillqanta’ ñawinchanankupaq (2 Timoteo 3:15).

Septuaginta bibliaqa yanaparqataqmi griego rimaq wara-waranqantin mana judio runakunatapas bibliamanta yachanankupaq. Wilbert Howard profesormi nirqa: “Apostolkunapa tiemponpi iñiqkunaqa Septuaginta bibliatam servichikurqaku, ‘Jesusqa Diospa akllasqan runa kasqanta judiokunaman qawachinankupaq’”, nispa (Hechos 17:3, 4; 20:20). Frederick Bruce runapa nisqanman hinaqa, chayraykus wakin judiokunaqa “Septuaginta bibliataqa mana allinpaqña qawasqaku”.

Jesuspa qatiqninkunaqa Septuaginta bibliamanmi hukllawarqakutaq apostolkunapa qillqasqankutapas, chaynapim kunan riqsisqanchik enteron bibliaña rikurirurqa.

Enteron bibliata qillqayta tukusqankumanta 300 wata pasaytam, bibliamanta yachaq Jeronimo sutiyuq runa latin rimaypi bibliata ruwarurqa, chaytam sutichanku latin rimaypi Vulgata biblia nispa. ¿Imanasqataq ruwarurqa latin rimaypi achka bibliakunaña kachkaptinqa? The International Standard Bible Encyclopedia qillqapa nisqanman hinaqa chay tiempopi kaq bibliakunapi ‘pantaykuna kasqanraykus’.

Chay pantaykunatam Jeronimoqa atisqanman hina allicharqa. Ichaqa iglesia catolicam latin rimaypi Vulgata bibliallata servichikunankupaq kamachirqa una-unay watakuna. Chayqa manam allinchu karqa, ¿imanasqa? Tiempopa risqanman hinam yaqa lliw runakuna manaña latin  rimaytaqa entienderqakuñachu, chayraykum Vulgata bibliataqa manaña servichikurqakuchu.

Latin rimayta mana entiendesqankuraykum huk rimaykunapipas bibliataqa ruwarqakuña, ichaqa manam riqsisqachu chay bibliakunaqa karqa. Hukninmi karqa siriaco rimaypi Peshitta sutiyuq biblia.

Una-unay watakuna pasaruptinñam, yaqa 1380 watapiña John Wyclef sutiyuq runa ingles rimaypi bibliata ruwayta qallaykurqa, llaqta runakuna rimayninkupi bibliata ñawinchanankupaq. Yaqa 1456 watapiñataqmi, Johannes Gutenberg runapa maquina ruwasqanwan Europa lawpi kaq achka rimaykunapi bibliata ruwarqaku hinaspa aypurqaku.

Ingles rimaypi achkallaña bibliakuna kasqanraykum wakin yachaysapa runakunaqa mana allinpaq qawayta qallaykurqaku. Ichaqa, yaqa 1739 watapim, Inglaterra nacionniyuq John Lewis sutiyuq cura nirqa: “Ñawpa runakunapa rimasqankutaqa qipa wiñaykunaqa manañam entiendenkuñachu, chayraykum qipa wiñaykunapa rimayninkupiña bibliataqa ruwarqaku”, nispa.

Kunanqa, astawanmi entiendenku hebreo rimaypi ruwasqanku bibliakunata hinaspa pasaq watakunalla ñawpaq qillqakunata tarisqankutaqa. Chaymi kunanqa, aswan allintaña bibliakunataqa ruwarunku, apostolkunapa tiemponpi bibliata hinaña.

Ichaqa manam lliw bibliachu allinqa. * Allinqa Diosta kuyasqankurayku ruwasqanku bibliallam.