Runakunaqa imaymanatan ninku munakusqanchis runaq wañupusqanmanta ama nishuta llakikunapaq. Ichaqa ñaupaqpi yachamusqanchis jina sapanka runapas jujniraymi kanchis, chaymi imataña jujkuna niwasunman chaypas, mana llapa nisqankuchu yanapawasunman llakikuyninchista pisiyachinanchispaq.

Chaywanpas kashanmi allin yuyaychaykuna, chayta kasukuspan askha runakuna manaña nishutachu llakikurqanku. Chay runakunaq nisqanqa tupashanmi Bibliaq nisqanwan. Bibliapi kaq yachachikuykunaqa allintan yanapawasunman.

• Askha estudiaq runakunan ninku: “Llakikuyninchis pisiyananpaqqa astawanqa necesitanchis familianchiskunaq amigonchiskunaq yanapaynintan”, nispa. Chhaynaña kaqtinpas mayninpiqa sapallaykipaschá kayta munanki, otaq phiñakuwaqraq jujkunaq yanapayta munasqasuykiwan. Chhaynapi tarikuyqa manan juchachu.

• Manan tukuy tiempoqa jujkunawan kayta atisunmanchu, ichaqa manan amigoykikunamantaqa karunchakunaykichu. Qhepamanqa paykunaq yanapaynintan necesitawaq. Chaymi paykunaman sut’ita ninayki ima ruwanankutachus munasqaykita, imatataqchus mana munankichu ruwanankuta chayta, ichaqa sumaqllatan ninayki.

• Necesitasqaykiman jinan qhawarinayki jayk’a tiempochus jujkunawan kayta munanki chayta, jayk’a tiempochus sapallayki kayta munanki chaytapas.

BIBLIAPIN NIN: “Aswan allinmi iskay runa juj runallamantaqa [...]. Jujkaqchus urman chayqa, jujkaqninmi sayarichin”, nispa (Eclesiastés 4:9, 10).

• Munakusqayki runaq wañupusqanmanta llakikuyqa sayk’uchisunkin, chaymi allinta alimentakunayki, chaymi yanapasunki ama nishuta sayk’unaykipaq, chaymi mijunayki frutakunata, verdurakunata, mana nishu grasayoq mijunakunatapas.

• Askha unutan ujanayki, mana nishu azucarniyoq ujanakunatapas.

• Manachus mijunayasunki chayqa, pisillatan sapa ratu mijuwaq. Chaymantapas doctorniykitan tapuwaq allin alimentasqa kanaykipaq imakunatachus necesitasqaykita. *

• Ratulla puriypas juj ejerciciokunata ruwaypas runakunatan yanapan ama mana allinkunapi piensanankupaq. Wakinqa ejerciciota ruwashaspanku piensanku wañupuqninku runapi, jujkunataq ejerciciota ruwashaspanku mana wañupuqninku runapi piensankuchu.

BIBLIAPIN NIN: “Manan pipas cuerpontaqa jayk’aqpas cheqnikunmanchu, aswanpas sumaqtan mijuchin, munakuywantaq uywanpas”, nispa (Efesios 5:29).

• Imatapas allinta ruwananchispaqqa allintan puñunanchis. Astawanqa munakusqanku runaq wañupusqanmanta llakikuqkunan chaytaqa ruwananku. ¿Imarayku? Wañupuqninkumanta llakikuspa nishuta sayk’usqankurayku.

• Allinta puñunaykipaqqa manan nishutachu ujanayki cafeytapas alcoholtapas.

BIBLIAPIN NIN: “Aswan allinmi samarikuy, nishuta llank’aymantaqa, chayta ruwayqa wayrata jap’iy jinan”, nispa (Eclesiastés 4:6, TNM).

• Sapanka runapas jujniraymi kanchis, chaymi allinta qhawarinayki ima ruwaykunachus yanapasunki llakikuyniykita pisiyachinaykipaq chayta.

• Llakikuyninkuta pisiyachinankupaqmi wakinqa imayna sientekusqankuta jujkunaman willanku, jujkunan ichaqa mana chayta ruwankuchu. Wakin estudiaq runakunan ninku: “Imayna kashasqaykita jujkunaman willayqa allinmi”, nispa. Jujkunan ichaqa “manan allinchu” nispa ninku. Yaqapaschá munanki imayna sientekusqaykita pillamanpas willayta, ichaqa manchakushanki chay ruwayta. Chhayna kaqtinqa pisi-pisimantan amigoykiman chayta willawaq.

• Wakinqa waqaytan necesitanku llakikuyninku pisiyananpaq, jujkunan ichaqa mana chayta ruwankuchu.

BIBLIAPIN NIN: “Sapanka runan yachan imachus llakichisqanta”, nispa (Proverbios 14:10, TNM).

• Wakin runakunaqa llakikuyninkuta pisiyachinankupaqmi nishuta tragota ujanku otaq drogakunata mijunku. Chayta ruwayqa manan allinchu, yaqapaschá juj ratulla llakikuyninkuta qonqarinqaku, ichaqa aswan mana allinpiraqmi tarikunqaku. Juj ruwaykunawanmi llakikuyniykita pisiyachinayki, manan chaykunawanchu.

BIBLIAPI NIN: “Tukuy ima qhellimantayá limpiakusun”, nispa (2 Corintios 7:1).

• Wakin runakunaqa juj tiempota t’aqanku llakikuyninkuta jujkunaman willanankupaq, chaymantataq juj ruwaykunata ruwanku chay llakikuyninkupi ama piensanankupaq.

• Llakikuyniykita pisiyachinaykipaqqa yaqapaschá mosoq amigokunayoq kawaq, otaq amigoykikunawan astawanraq jujllachakuwaq, otaq juj ruwaykunata ruwayta qallariwaq.

• Yaqapaschá qhepamanqa manaña nishutachu llakikuyniykimanta rimanki, aswanpas juj ruwaykunamanmi yuyayniykita churanki, chay ruwasqaykipin sut’ita reparakunqa llakikuyniyki pisiyashasqanta.

BIBLIAPIN NIN: “Imaymanapaqmi tiempo kan [...]. Kanmi waqana tiempo, asikuna tiempopas”, nispa (Eclesiastés 3:1, 4).

• Tiempoykita allinta t’aqay juj ruwaykunata ruwanaykipaq.

• Sichus tiempoykita allinta t’aqanki puñunaykipaq, llank’anaykipaq juj ruwaykunata ruwanaykipaqpas chayqa, manañan nishutachu llakikunki.

• Kusikunapaq ruwaykunapas yanapasunkin llakikuyniyki pisiyananpaq.

BIBLIAPIN NIN: “Sonqonta Dios kusichiqtinmi, runaqa mana anchatachu yuyarin kausasqan p’unchaykunata”, nispa (Eclesiastés 5:20).

• Askha runakunan munakusqanku runaq wañupusqan qhepallaman decidinku imakunatachus ruwanankupaq, qhepamanmi ichaqa chayta decidisqankumanta pesapakunku.

• Atikuqtinqa juj tiempotan suyarinayki juj wasiman ripunaykipaq, llank’anaykita cambianaykipaq, wañupuqniykiq cosasninkunata jujkunaman qonaykipaqpas otaq wijch’upunaykipaqpas.

BIBLIAPIN NIN: “K’uchi runaq yuyaykusqankunaqa allinmankaman tukun, usqhayllata qhapaqyayta munaqtaqmi wajchayapun” (Proverbios 21:5).

• Askha runakunan wañupuqninku runata yuyarinankupaq imaymanata ruwanku, chay ruwaymi paykunataqa yanapan.

• Jap’iwaqmi fotonkunata, wakin cosasninkunatapas, otaq juj cuadernopi qelqawaq wañupuqniyki runawan imakunatachus ruwasqaykichista.

• Wañupuqniykita kusisqa sonqowan yuyarinaykipaq cosaskunatan waqaychawaq, jinaspa chaykunata rikuwaq sonqoyki tiyaykuqtin.

BIBLIAPIN NIN: “Ñaupa watakunata yuyariychis”, nispa (Deuteronomio 32:7).

• Tiempotan orqanayki wakin p’unchaykuna samarinaykipaq.

• Sichus mana munankichu askha semanakuna vacacionman lloqsiyta chayqa, yaqapaschá juj otaq iskay p’unchaykuna samariwaq. Paseaq lloqsiwaq, familiaykita visitawaq otaq imata ruwaspapas samariwaq.

• Pisillapipas wakin ruwasqaykita cambiaymi yanapasunkiman llakikuyniykita pisiyachinaykipaq.

BIBLIAPI NIN: “Jaku ch’in ladoman chaypi juj chikanta samarimunaykichispaq”, nispa (Marcos 6:31).

• Jujkunata yanapayqa qantapas yanapasunkin allin sientekunaykipaq.

• Yaqapaschá yanapawaq qan jina munakusqanku runaq wañupusqanwan llakisqakunata, paykunan kanman familiaykikuna amigoykikunapas. Paykunapas necesitashankumanmi imayna kashasqankuta jujkunaman willayta.

• Jujkunata yanapaypas kallpachaypas yanapasunkin jujmanta kusisqa kanaykipaq, ruwasqaykiwan kusikunaykipaqpas.

BIBLIAPIN NIN: “Qoypin aswan kusikuyqa kan, manan chaskiypichu”, nispa (Hechos 20:35).

• Munakusqayki runaq wañupusqanmanta llakikuspan reparawaq ima ruwaykunachus qanpaq aswan importante kasqanta.

• Qhawariwaqmi ima ruwaykunatachus vidaykipi ñaupaqman churasqaykita.

• Qhawariwaqmi ima ruwaykunatachus vidaykipi cambianayki kasqanta.

BIBLIAPIN NIN: “Aswan allinmi wañuqpa wasinman riy q’ochukuna wasiman riymantaqa, wañuyqa llapa runaq p’uchukaynin kasqanrayku. Kausashaqqa chaytan yuyarinan”, nispa (Eclesiastés 7:2).

 Manan imapas yanapasunkimanchu munakusqayki runaq wañupusqanmanta amaña llakikunaykipaqqa. Ichaqa askha runakunan kay qelqapi nisqanman jina ruwarqanku, chaymi yanaparqan amaña nishuta llakikunankupaq. Kay qelqapi manaña llapantachu willawashanchis imakunatachus ruwasunman llakikuyninchista pisiyachinanchispaq chaypas, kaypi nisqanman jina ruwaymi yanapasunkiman llakikuyniyki pisiyananpaq.