1. ¿Imaraykun mayninpi sasa kanman jujkunata kasukuy?

 ¿SASACHU qanpaq jujkunata kasukuy? Davidpaqpas mayninqa sasan karqan kasukuyqa. Chaymi payqa Diosmanta mañakurqan: “Kasukuq kayta sonqoyman churaway”, nispa (Sal. 51:12). Davidqa munakurqanña Diosta chaypas, mayninqa manan facilchu karqan payta kasukuyqa, noqanchispas mayninqa chhaynapin tarikusunman. ¿Imarayku? Juj: Noqanchispipunin kashan chhayna mana kasukuq kayqa, ñaupa taytanchiskunamantaraqmi chayqa jamushan. Iskay: Satanasqa maytan munashan mana kasukuq kananchista, chaymanmi runakunata tanqashan (2 Cor. 11:3). Kinsa: Kay pacha runakunaqa manañan pitapas kasukuyta munankuñachu; wayra jinan chayqa kashan, “chay wayraqa mana kasukuqkunata kallpachaq espiritun” (Efes. 2:2). Chhaynataq chayqa, Jehová Diosta jinallataq churasqan autoridadkunata kasukunanchispaqqa tukuy atisqanchistan kallpachakunanchis juchasapa cuerponchis contra, Satanás contra, kamachisqan mundo contra ima qaqata sayananchispaq.

2. ¿Imaynan “usqhaylla kasukuq” runa? (Santiago 3:17).

² (Leey Santiago 3:17). Santiagoq nisqanman jinaqa yachayniyoq runaqa “usqhaylla kasukuqmi”. ¿Imaynataq chayri? Yachayniyoq runaqa mana imata suyaspan Jehová Diospa churasqan autoridadkunata kasukun, sonqomantan chayta ruwan. Ichaqa manan kamachisqan contrapi kaq runaq kamachikuynintaqa kasukunchu (Hech. 4:​18-20).

3. ¿Imaraykun Jehová Dios munan autoridadta qosqan runakunata kasukunanchista?

³ Jehová Diospa leyninkunaqa ch’uyataq chayqa, yaqapaschá paypa kamachikusqankunata kasukuyqa fácil noqanchispaq kanqa (Sal. 19:7). Runakunaq kamachisqantaqa manapaschá chhaynatachu qhawarisun. Chaywanpas, kamaqninchis Jehová Diosmi autoridadta qorqan tayta-mamakunaman, kamachikuqkunaman, umalliqkunaman ima (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:​13, 14). Paykunata kasukuspaqa Jehová Diostan kasukushanchis. Chaymi kaypi yachasunchis  imaynatas Jehová Diospa churasqan autoridadkunata kasukusunman chayta; sasaña kanman chaypas atisunmanmi paykunata kasukuytaqa.

4. ¿Imaraykun yaqa llapa wayna-sipaskuna mana tayta-mamankuta kasukunkuchu?

⁴ Wayna-sipaskunaqa yaqa llapapas manan papankutapas mamitankutapas kasukuyta munankuchu (2 Tim. 3:​1, 2). ¿Imaraykun chhayna kankuman? Wakinqa iskay uyata jinan tayta-mamankuta qhawarinku, chay tayta-mamakunaqa imaymanatas kamachikunku, manataqsi paykunaqa chayta ruwankuchu. Wakinqa tayta-mamankuq ima consejontapas manapas kay tiempopaq jinachu kanman jinatan qhawarinku, mana ruway atinata, yanqata jinataqmi qhawarinkupas. Wayna-sipas, ¿jayk’aqllapas qanta chay pasarqasunkichu? Yaqapaschá. Wakinqa sasapaqmi qhawarinku Jehová Diospa kay kamachisqanta, paymi nirqan: “Wawakuna, Señorpa munasqanman jina tayta-mamaykichista kasukuychis, chay ruwaytaqa chaninpaqmi Diosqa qhawarin”, nispa (Efes. 6:1). ¿Iman yanapasunkiman chay kamachikuyta kasukunaykipaq?

5. Lucas 2:​46-52 textopi nisqanman jina, ¿imaraykun niwaq “Jesusqa allin ejemplon tayta-mamata kasukuypi” nispa?

⁵ Kasukuq kayta yachanapaqqa Jesuspa ejemplontan qatikuna (1 Ped. 2:​21-24). Jesusqa mana ima juchayoq ch’uya runan karqan, uywaqnin taytanwan mamanwanmi ichaqa juchasapa runakuna karqanku. Chaywanpas paykunataqa kasukurqanmi, respetarqan iman (Éx. 20:12). Chunka iskayniyoq watanpi kashaqtin imachus pasarqan chayta qhawarisun (leey Lucas 2:​46-52). Jesusqa llapa familianpiwanmi Jerusalén llaqtata rirqanku chaypi aparikusqan jujnin fiestaman. Chay fiesta pasaytan ichaqa lliupas llaqtankuman kutipusharqanku, Josepas Mariapas kutipusharqankuñan, Jesusmi ichaqa mana paykunawanchu risharqan. Josewan Mariawanqa manan chayta reparasqakuchu, karuta purispañan cuentata qokurqanku, jinan paykunaqa Jerusalenman kutirqanku. Payta tarispankun Mariaqa nirqan: “Wawáy, ¿imaraykutaq kaytari ruwawankiku?”, nispa. Manaña Jesuspa juchanchu karqan chay chaypas, manan payqa kutipakurqanchu, aswanmi respetollawan willarqan imatachus ruwasharqan chayta. Josewan Mariawanqa “manan entienderqankuchu [imachus] nisqanta”. Chaywanpas Jesusqa “kasukushallarqanmi paykunataqa”.

6, 7. ¿Iman wayna-sipaskunata yanapanman tayta-mamankuta kasukunankupaq?

⁶ Waynakuna sipaskuna, ¿sasachu qankunapaq papaykichista mamitaykichista kasukuy imapipas pantaqtinku, manapas qanta entiendeqtinku? Chhayna kaqtinqa, ¿iman yanapasunkichisman? Chaypaq rimasun kinsa yanapaykunamanta. Juj kaq: Allinta piensay imaynatas Jehová Dios chaykunata qhawarin chaypi. Bibliaq nisqanman jinaqa, tayta-mamata kasukuyqa “Señortaqa anchatas kusichin” (Col. 3:20). Papaykipas mamitaykipas manapas entiendesunkichu chayqa, ima kamachisqanpas manapas allinchu kashan chayqa, Jehová Diosqa rikushanmi chayta. Chhaynaña kaqtinpas kasukullanki chayqa, kusikunqan Jehová Diosqa.

⁷ Iskay kaq: Papaykipi mamitaykipi piensay. Kasukunki chayqa, kusikunqakun paykunaqa, astawanmi qanpipas confianqaku (Prov. 23:​22-25). Qanpas astawanmi paykunaman jujllachakunki. Bélgica nacionmanta Alexandre sutiyoq hermanon nin: “Papaytapas mamitaytapas kasukuspayqa aswan allintan paykunawan apanakuq kani. Amigontinmi paykunawan kapurqani, thajmi kausaq kayku”, nispa. b Kinsa kaq: Kasukuq kayta yachanki chayqa, imaymanapin chayqa yanapasunki. Brasil nacionmanta Paulo sutiyoq hermanon nin: “Papaytapas mantaytapas kasukusqaymi yanapawarqan Jehová Diosta kasukunaypaq, autoridadniyoq runakunatapas kasukunaypaq”, nispa. Chhaynaqa tayta-mamata kasukuyqa  allinpunin. Bibliapin nillantaq: “Chhaynapin allillan kanki, unaytataq kay pachapi kausanki”, nispa (Efes. 6:​2, 3).

8. Wakin wayna-sipaskunaq willakusqanman jinaqa, ¿imaraykun tayta-mamata kasukuyqa allinpuni?

⁸ Wakin waynakunaq sipaskunaq nisqanman jinaqa, tayta-mamankuta kasukusqankuraykus ima ruwasqankupas allin lloqsisqa. Brasil nacionpi Luiza sutiyoq hermanamanta rimasun, payqa qallariypiqa manas entiendesqachu imaraykus papanpas mantanpas mana munarqanchu telefonoyoq kananta chayta, wiñaymasinkunaqa llapankus telefonoyoqkama kasqaku. Chaymantas ichaqa reparasqa imaynas tayta-mamanqa imaymana mana allinkunamanta waqaychasharqan chayta. Paymi nin: “Kunanraqmi allinta entiendeni: Papayta mantayta kasukuyqa manan watasqa kay jinachu, aswanpas carropi viajashaspa cinturón de seguridad nisqata churakuy jinan”, nispa. Estados Unidospi Elizabeth sutiyoq sipasmanta rimasunchis, paypaqpas mayninqa sasas kasqa papanta mamitanta kasukuyqa. Paymi nin: “Paykuna ima kamachiwasqankutapas mana entiendeshanichu chayqa, allintan piensani imaynas ñaupaqkunapi ima kamachiwasqankupas yanapawarqan chaypi”, nispa. Armenia nacionpi Monica sutiyoq hermanamanta yachallasuntaq, paypa nisqanman jinaqa papantapas mamantapas kasukuqtinsi ima ruwasqanpas allin lloqsin.

9. ¿Imaynatan wakin runakuna qhawarinku gobiernokunaq orqomusqan leykunata?

⁹ Yaqa llapa runakunan acuerdopi kashanku gobiernokuna kananmantaqa, chay autoridadkunaq orqomusqan kamachikuykunatapas kasukunas maski wakillantapas (Rom. 13:1). Ichaqa, ima kamachikuytapas otaq leytapas mana allinpaq jina qhawarinku chayqa, manañan munankuchu kasukuytaqa. Impuesto paganamanta rimasun. Europa ladopi juj nacionpis chaymanta juj encuesta nisqata ruwasqaku. Tawamantas juj nisqaku: “Pipas mayqen impuestotapas mana pagayta munanchu chayqa, ¿imaraykutaq pagananri?”, nispa. Chay nacionpiqa pachajmantas soqta chunka pisqayoq jinalla gobiernoq mañakusqan impuestota paganku.

10. ¿Imaraykun leykunata kasukunanchis, wakinta manaña allinpaqchu qhawarisunman chaypas?

¹⁰ Bibliaq nisqanman jinaqa, gobiernokunaqa nishutan runakunata ñak’arichinku. Chaymantapas paykunaqa Satanaspa makinpin kashanku, pisi tiempomantataqmi ch’usaqman tukuchisqa kanqaku (Sal. 110:​5, 6; Ecl. 8:9; Luc. 4:​5, 6). Ichaqa Bibliapiqa nillantaqmi: “Pipas autoridadkunaq contranpi sayarin chayqa, Diospa churasqan contran sayarishan”, nispa. ¿Imaninantaq chayri? Jehová Diosqa jinallatan qhawashan gobernantekuna kananta, chhaynapi llaqtakunapi imapas allillan kananpaq; chaymi payqa munan chay autoridadkuna respetananchista. Paykunamanqa llapa imachus mañakusqankutan qonanchis: impuestota respetota ima, kasukunanchis iman (Rom. 13:​1-7). Mayninqa yaqapaschá ima kamachikusqankutapas sasa junt’ayta jina qhawarisun, nishu karupaq jinapaschá qhawarisun ima impuesto pagaytapas, injusticiata jinapaschá qhawarisun ima mañawasqanchistapas. Imaynaña kanqa chaypas Jehová Diosta manchakuqkunaqa  kasukunanchismi autoridadkunataqa. Ima kamachikuypas Diospa kamachikusqan contrapi kanqa chayllan paykunataqa mana kasukunanchischu (Hech. 5:29).

11, 12. Lucas 2:​1-6 textopi nisqanman jina, ¿imatan Josewan Mariawan ruwarqanku reypa kamachikusqan sasa junt’ayña karqan chaypas? ¿Ima bendiciontan chaskirqanku chayta kasukusqankumanta? (Qhaway kay parrafokunapaq dibujota fotokunatawan).

¹¹ Autoridadkunata kasukuypiqa Josepas Mariapas allin ejemplon noqanchispaqqa kankuman. Paykunaqa sasaña karqan chaypas kasukurqankun gobiernoq kamachikusqanta (leey Lucas 2:​1-6). Juj kutinmi Roma rey César Augusto kamachikurqan llapa runakuna padronasqa kanankupaq. Chay kamachikuyta kasukunankupaqqa Josepas Mariapas Belén llaqtamanmi kutipunanku karqan. Chay tiempopaqqa Mariaqa yaqa isqon killañan onqosqa kasharqan. Chaymantapas paykunaqa orqon-orqontan karuta viajananku karqan, 150 kilometrota jinan purinanku karqan. Mariaqa junt’a onqosqañataq kasharqan chayqa, manachá paypaqqa facilchu karqan chay viajeqa. ¿Ñanpi imapas dolor jap’inman karqan chayri? Chaymantapas, ¡Mariaqa Mesiastan wijsanpi apasharqan! Paykunaqa maytachá piensasharqanku chay wawapiqa. Chhaynaqa, ¿ninkumanchu karqan “sasan kashan, amaña aswan risunchu” nispa?

¹² Josewan Mariawanqa manan chhaynataqa piensarqankuchu, aswanmi kasukurqanku reypa kamachikusqanta. Jehová Diosqa bendecirqanmi paykunataqa chayta ruwasqankumanta: Mariaqa allillanmi Belén llaqtakama chayarqan, chaypin juj munay wawata onqokurqan, chhaynapin junt’arqan Bibliapi kaq juj profeciatapas (Miq. 5:2).

13. ¿Imaraykun nisunman “kasukuq kasun chayqa, juj hermanokunaq allinninpaq iman kanqa” nispa?

¹³ Autoridadkunata kasukusun chayqa, noqanchispa allinninchispaq jujkunaq allinninpaq iman kanqa. ¿Imaynapi? Leykunata mana kasukuqkunaqa imaynapipas castigasqapunin kanku, kasukusun chayqa yaqapaschá mana chaykuna pasawasunchu (Rom. 13:4). Chaymantapas kasukusun chayqa, iñiqmasinchiskunapas allin qhawarisqan kanqa. Chaypaq yachasun Nigeria ladopi imachus pasarqan chayta. Juj kutinsi soldadokuna jaykusqaku juj juñunakuna wasiman chaypi juñunakuy aparikushaqtin. Paykunaqa impuesto contra jatariq runakunatas maskhashasqaku. Chayllamansi chay soldadokunata umalliq  nisqa: “¿Imatan kaypi ruwashankichis? Testigokunaqa manan jayk’aqpas impuesto contraqa ima parotapas ruwankuchu”, nispa. Chhaynaqa allinpunin autoridadkunata kasukuyqa, chhaynapin Diospa llaqtanta allinta qhawarichisunchis. Chaymantapas chayqa hermanonchiskunaq allinninpaqmi kanqa (Mat. 5:16).

14. ¿Imatan juj hermana ruwarqan autoridadkunata kasukunanpaq?

¹⁴ Chaywanpas yaqapaschá wakinpaqqa autoridadkunata kasukuyqa sasa kanqa. ¿Imarayku? Chaypaq yachasun Estados Unidos nacionpi Joanna sutiyoq hermanamanta, paymi nin: “Noqapaqqa sasapunin karqan autoridadkunata kasukuyqa, chay autoridadkunan imaymanapi familiayta ñak’arichirqanku, imaymana injusticiatan ruwarqanku”, nispa. Ichaqa payqa cambiaytas munasqa. ¿Imatan ruwanman karqan? Manañas redes sociales nisqakunapi leesqachu autoridadkuna contra ima willakuytapas (Prov. 20:3). Chaymantapas Jehová Diospa yanapaynintas mañakusqa, chhaynapi payllapi confiananpaq. Payllan kay pachapi ima sasachakuytapas chinkachinqa, manan runakunachu (Sal. 9:​9, 10). Chaymantapas politicapi ama chhaqrukunamanta willaq qelqanchiskunatas leesqa (Juan 17:16). Hermananchis Joannaq nisqanman jinaqa, autoridadkunata respetaypas kasukuypas thaj kaytas paymanqa qosqa.

15. ¿Imaraykun mayninpi sasa kanman Diospa llaqtanpi ima kamachikuytapas kasukuy?

¹⁵ Jehová Diosqa munanmi llaqtanpi umalliqkunata kasukunanchista (Heb. 13:17). Umallinchis Jesús mana ima juchayoq ch’uyaña chaypas, kay pachapi churasqan umalliqkunaqa juchasapa runakunan kanku. Chhaynataq chayqa, manapaschá faciltachu paykunaq kamachisqankutaqa kasukusunman. Imatapas manapas allinpaqchu qhawarishanchis chaykunapin sasa kasukuy kanman. Apóstol Pedropas mayninqa chhaynapin tarikurqan. Juj kutinmi paytaqa juj ángel kamachirqan Moisespa chaskisqan kamachikuypi prohibisqa animalkunata mijunanpaq. Pedroqa kinsa kutikaman mana kasukuyta munarqanchu (Hech. 10:​9-16). Paypa qhawarisqanman jinaqa, chay mosoq kamachikuyqa manan allinchu kasharqan. Payqa ñaupa kamachikuyman yachasqan kasharqan. Pedropaqpas manataq facilchu karqan mana ima juchayoq ch’uya angelpa kamachisqanta kasukuy chayqa, noqanchispaqpas mayninqa manapaschá facilchu kanqa juchasapa runakunaq kamachikusqanta kasukuyqa.

16. ¿Imatan apóstol Pablo ruwarqan yuyaychay chaskisqanwan manaña acuerdopichu kasharqan chaypas? (Hechos 21:​23, 24, 26).

¹⁶ Apóstol Pablomanta yachasun, payqa liston kasharqan ima kamachikuytapas kasukunanpaq, manaña chaywan acuerdopichu kasharqan chaypas. Judío iñiqkunan paymanta imaymana rimayta uyarisqaku. Runakunaq nisqanman jinaqa, Pabloqa “Moisespa kamachikuyninkunamanta t’aqakunankupaqsi” runakunata yachachishanman karqan (Hech. 21:21). Chay mana chhaynachu kasqanta rikuchinanpaqmi Jerusalenpi umalliqkunaqa Pabloman juj yuyayta qorqanku. Chay umalliqkunaq yuyaychasqanman jinaqa, Pabloqa tawa runakunawan kuskan templota rinan karqan chaypi ch’uyanchakunanpaq. Pabloqa allintan yacharqan imaynas Jesusta qatikuqkunaqa manaña kamachikuy simitaqa waqaychanankuchu karqan chayta. Chaywanpas payqa kasukurqanmi chay umalliqkunaq nisqanta. Chaymanta rimashaspan Bibliapi nin: “Jinan Pabloqa qhepantin p’unchay chay qharikunata pusarikurqan, jinaspa paykunawan kuska ch’uyanchakamurqan”, nispa (leey Hechos 21:​23, 24, 26). Rikusqanchis jina Pabloqa kasukuqmi karqan, chhaynapin yanapakurqan iñiqkuna ukhupi thaj kausay kananpaq (Rom. 14:​19, 21).

17. ¿Imatan yachasunman hermana Stephanieq willakusqanmanta?

¹⁷ Stephanie sutiyoq hermanamanta yachasun, paypaqqa sasas kasqa sucursalmanta chayamusqan juj kamachikuyta kasukuy. Payqa qosanwan kuskas juj simita rimaq grupopi yanapakushasqaku,  kusisqas chaypi kashasqaku. Chayllamansi sucursalmanta juj kamachikuy chayamusqa chay grupo wisq’akapunanpaq, chay hermanokunaqa ima simitachus rimanku chay iñiq t’aqamansi kutipunanku kasqa. ¿Imaynan chaywan hermana Stephanie tarikunman karqan? Paymi nin: “Sinchi llakisqan kasharqani. ¿Imaynapitaq juj iñiq t’aqari yanapanata necesitashanman?, nispa nisharqani”, nispa. Chaywanpas payqa kasukullasqas sucursalmanta nimusqankuta. Paymi nillantaq: “Tiempowanmi allinta repararqani imaynas chay ruwasqankuqa allinpuni kasharqan chayta. Chay iñiq t’aqapiqa askhan sapallanku kasqaku, manan iñiq familianku kasqachu, jinan noqaykuqa paykunapaq tayta-mama jina kapurqayku. Chaymantapas juj chiriyapuq iñiqmasimanmi Bibliamanta estudiota qoshani. Chaymantapas kunanqa aschatawanmi tiempota qokushani Diosta astawan reqsinaypaq”, nispa. Payqa nillantaqmi: “Tukuy atisqaytan kallpachakurqani kasukuq kanaypaq, chaywanmi concienciaypas thaj kashan”, nispa.

18. ¿Imaraykun allinpuni kasukuq kay?

¹⁸ Llapanchispas yachasunmanmi kasukuq kaytaqa. Jesuspas yacharqanmi kasukuq kaytaqa, ichaqa “imaymanapi ñak’arisqanwanmi [payqa] kasukuyta yacharqan”, manan thajlla kausaspachu (Heb. 5:8). Noqanchispas imaymanapi tarikuspan astawanraq yachasunchis kasukuq kayta. Chaypaq juj chhikanta yuyarisun coronavirus onqoy tiempota. Chay onqoy qallarishaqtinmi kamachisqa karqanchis manaña juñunakuna wasipi juñunakunanchispaq, manaña wasin-wasinta purinanchispaqpas. ¿Imaynan tarikurqanki chay kamachikuyta uyarispa? ¿Sasachu qanpaq karqan? Imaynaña karqan chaypas, chayta kasukuspan imaymanamanta librakurqanki, yanapakurqankin jujlla kananchispaqpas, Jehová Diostapas kusichirqankin. Kunanqa listochá kashanki manchay ñak’ariy tiempopi kamachikuykuna chayamuqtin kasukunaykipaq. Chay tiempopiqa kasukuq kaymi hasta wañuymantapas librawasun (Job 36:11).

19. ¿Imaraykun munawaq kasukuq kayta?

¹⁹ Kaypi yachasqanchis jina, kasukuq kasun chayqa imaymana bendicionkunatan chaskisun. Ichaqa munakusqanchisraykun Jehová Diostaqa kasukunanchis, chhaynapin paypas kusisqa noqanchiswan kanqa (1 Juan 5:3). Jehová Diosqa imaymanatan noqanchisrayku ruwarqan, ¿imaynatan chayta pagapusunman? (Sal. 116:12). Manan pagaytaqa atisunmanchu, ichaqa atisunmanmi payta kusichiyta; chaypaqqa payta, churasqan autoridadkunata iman kasukunanchis. Kasukuq kaspan rikuchisunchis yachayniyoq kasqanchistapas. Yachayniyoq runakunawanqa kusikunmi Jehová Diosqa (Prov. 27:11).