1, 2. a) ¿Iman yanapawasun sasachakuykunawan ama pisipanapaq? b) ¿Iman iñiy? Rikch’anachiywan willay.

JEHOVÁ DIOSTA serviyqa kusichiwanchismi. Chaywanpas llapa runakuna hinan sasachakuyninchisqa kanqa, yaqapaschá ‘chaninkaqta ruwasqanchisrayku’ ñak’arinanchis kanqa (1 Ped. 3:14; 5:8, 9; 1 Cor. 10:13). Chaymi mana pisikallpayanapaqqa iñiyniyoq, mana manchakuq kananchis.

² Ichaqa, ¿iman iñiy? Apóstol Pablon nirqan: “Iñiyqa suyashasqanchista cheqaqtapuni chaskinanchispaq yuyaymi, mana rikusqanchistapas kashasqanpaqpuni yuyaymi”, nispa (Heb. 11:1). Iñiyqa rikch’akunmi huk chakraq titulonwan. Sichus chakraq tutulonta hap’inki chayqa manan iskayankichu chakraykiq kasqanta. Chhaynallataqmi rimasqanta Dios hunt’ananpi iñiyqa chakraq titulonta hap’iy hina. Chaymi mana iskayanchischu Bibliapi promesakuna hunt’akunanpi, manaña chaykunata rikunchischu chaypas hunt’akunqapunin.

3, 4. a) ¿Iman mana manchakuq kay? b) ¿Imatan ruwasunman aswan iñiyniyoq mana manchakuq kanapaq?

³ ¿Iman mana manchakuq kay? Bibliamanta huk diccionarion khaynata nin: “Iñiyninchispi, kawsayninchispi, imayna sientekusqanchispipas kallpachasqa kaymi, ima sasachakuypipas mana iskayaspa ruwaymi”, nispa. Mana manchakuq runaqa kallpayoqmi, mana iskayaspa ruwaqmi, mayninpitaq hukkunata salvaq (Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7).

⁴ Llapanchispas munanchismi iñiyniyoq mana manchakuq kayta. Ichaqa, ¿imatan ruwasunman sichus reparakunchis pisi iñiyniyoq kasqanchista, manchapakuq kasqanchistapas chay? Ñawpaqpi Diosta serviqkunan rikuchirqanku iñiyniyoq mana manchakuq kasqankuta, paykunamanta yachaymi yanapawasun chhayna kananchispaq.

5. ¿Imatan Josué necesitarqan ruwayninta allinta hunt’ananpaq?

⁵ Tawa chunka watañan pasarqan Egipto nacionmanta kamachi kashaqtinku waranqanpi israelitakunata Diospa horqomusqan, umalliqninku profeta Moisesmi karullamanta Prometesqa Hallp’ata rikuspa 120 watayoq wañupurqan Nebo orqopi. Paypa rantinpi umalliqmi karqan Josué, payqa “allin yachayniyoqmi karqan” (Deut. 34:1-9). Israelitakunaqa Canaán hallp’amanmi haykunankuña kasharqan, chaymi Josueqa Diospa yachayninta necesitarqan allinta pusarinanpaq. Chaymantapas Diospin iñinan karqan, payqa mana manchakuspa mana iskayaspa ruwaqmi kanan karqan (Deut. 31:22, 23).

6. a) Josué 23:6 textoq nisqan hina, ¿imata ruwanapaqmi mana manchakuq kananchis? b) ¿Imatan yachachiwanchis Hechos 4:18-20; 5:29 textokuna?

⁶ Josuepa yachayniyoq, iñiyniyoq, mana manchakuq kasqanqa Canaán hallp’ata atipanankupaqmi israelitakunata yanaparqan. Ichaqa, israelitakuna mana manchakuspaña maqanakurqanku chaypas, Josueta kasukunankupaqqa mana manchakuqmi kananku karqan hukkunapipas. Manaraq wañupushaspan Josué kayta nirqan: “Allintapuni sayaychis Moisespa kamachikuy qelqanta llapantapuni hunt’anaykichispaq, ama pañamanpas lloq’emanpas t’aqakuspa”, nispa (Jos. 23:6). Ñoqanchispas mana manchakuqmi kananchis tukuypi Diosta kasukunapaq. Mayninpiqa yaqapaschá Diospa kamachikuynin contranpi imatapas ruwananchispaq runakuna niwasunman (leey Hechos 4:18-20; 5:29). Sichus Diospi confiasun paymantataq mañakusun chayqa kallpachawasunmi paypa nisqanta ruwananchispaq.

7. ¿Imatan Josué ruwanan karqan mana manchakuq kananpaq, ruwasqanpas allin kananpaq?

⁷ Mana manchakuspa Diospa munayninta ruwanapaqqa Bibliata estudiaspan chayman hina kawsananchis. Chaytan Diosqa Josueta nirqan Moisés wañupusqan qhepaman, nirqanmi: “¡Kallpachakuy! ¡Allinta sayay! Kamachiy Moisespa qosqasuyki kamachikuykunata llapantapuni hunt’ay [...]. Kamachikuy simi qelqamantaqa rimashallankipunin, chaytaqa tuta-p’unchaymi yuyaymanallankipuni qelqaq kamachikusqanman hinapuni ruwanaykipaq. Chay hinapin tukuy ima ruwasqaykipas allinkama kasunki”, nispa (Jos. 1:7, 8). Josueqa kasukurqanmi, allintataqmi hunt’arqan kamachisqanta. Chayta ruwasun chayqa mana manchakuqmi kasunchis, allintataqmi Diosta servisunchis.

8. ¿Ima texton 2013 watapaq? ¿Imaynatan chay texto yanapasunki?

⁸ Josueta Jehová Diospa nisqanqa anchatachá kallpacharqan, nirqanmi: “Kallpachakuspa qhari hinapuni sayay. Ama manchakuychu, amataq pisi kallpayaychu, ñoqa Diosniyki Señor Diosqa qanwanpunin kashasaq maytaña riqtiykipas”, nispa (Jos. 1:9). Kunanpas manan imamantapas manchakunanchischu, ima sasachakuypiña tarikushanchis chaypas Diosqa ñoqanchiswanmi kashan. Chhaynata yuyaykunapaqmi 2013 watapi texto kallpachawasun, ninmi: “Kallpachakuy, allintataq sayay, Jehová Diosniykiqa qanwanmi kashan”, nispa. Hinaspapas kashallankutaqmi iñiywan mana manchakuspa Diosta serviqkuna, paykunan kallpachawallasuntaq. Wakinmanta yachasunchis.

9. ¿Imaynatan Rahab rikuchirqan iñiyniyoq mana manchakuq kasqanta?

⁹ Canaán llaqtaman iskay qhamiaqkunata Josué kachaqtinqa, rabona Rahab warmin pakarqan, huk ladomantaqmi kacharqan maskhamuqnin runakunata. Iñiyninrayku mana manchakuq kasqanraykun paypas familianpas mana wañurqanchu israelitakuna Jericó llaqtata atipaqtinku (Heb. 11:30, 31; Sant. 2:25). Ichaqa ñawpa kawsaynintan saqenan karqan Diospa allin qhawarisqan kananpaq. Kunanpas askha iñiqmasinchiskunan chayta ruwarqanku, chaypaqqa iñiyniyoq, mana manchakuq, mana pisipaqmi kananku karqan.

10. ¿Imaynapin Rut tarikusharqan manaraq cheqaq religionpi kashaspa, imaynatan Dios bendecirqan?

¹⁰ Josuepa wañupusqan qhepatan Moab llaqtamanta Rut sutiyoq warmi kallpata hap’irqan cheqaq religionman cambiakapunanpaq. Wañupuq qosanqa israelitan karqan, chaymi payqa pisillatapas yachanman karqan Jehová Diosmanta. Suegran Noemipas viudallataqmi karqan Moab llaqtapitaq tiyarqan, paymi Israelpi Belén llaqtaman kutipunanpaq yuyaykurqan. Ñanpin Noemiqa qhachuninta rogarqanraq Moab llaqtanman kutipunanpaq, ichaqa Rutmi nirqan: “Amaña ‘saqepuway, t’aqakuway’ niwayñachu [...]. Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin Diosniy kanqa”, nispa (Rut 1:16). Rutqa decidisqan kasharqan rimasqanta hunt’ananpaq. Tiempowanmi Rutqa Noemipa familian Boozwan casarakapurqan huk wawayoqtaq karqan. Chhaynapin Davitpas Jesuspas Rutpa mirayninmanta karqanku. Diosqa bendecinmi iñiywan mana manchakuspa ruwaqkunataqa, chaytan Rutpa kawsaynin rikuchin (Rut 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6).

11. ¿Imaynatan Joiadapas Josabapas rikuchirqanku mana manchakuq kasqankuta, imapin chay tukurqan?

¹¹ Jehová Diosqa yanapanmi ñawpaqtaraq Paypa munayninta ruwaqkunataqa hukkunaq allinninta maskhaqkunatapas, chayta yachaymi kallpachawanchis iñiyniyoq mana manchakuq kanapaq. T’aqwirisun uma sacerdote Joiadapas esposan Josabapas ruwasqankuta. Rey Ocozías wañupuqtinmi maman Atalía wañuchirqan qhepaman reypaq yaqa llapa kaqkunata, chaymantataq pay kikin reinata churakurqan. Ichaqa Joiada esposan Josabapanmi wañuytapas mana manchakuspa Ocoziaspa sapan churin Joasta pakarqanku soqta wata. Qanchis wata qhepatan Joiadaqa esposanwan ima Joasta rey kananpaq churachirqan, Atalitataq wañuchirqan (2 Rey. 11:1-16). Qhepamanpas reypa kamachisqanman hinan Joiadaqa yanapakurqan templo allichaypi. Joiadaqa 130 watanpin wañupurqan, hinan reykunaq kasqanpi p’ampapurqanku, “Israel runakunapaqpas Señor Diospaqpas yupaychana wasipaqpas allinkunata ruwasqanrayku” (2 Crón. 24:15, 16). Joiada esposanpas mana manchakuq kasqankuraykun Davidpa mirayninmanta kaq reykunaqa mana chinkarqanchu, chay miraymantan hamurqan Mesiaspas.

12. ¿Imaynatan Ebed-melec rikuchirqan mana manchakuq kasqanta?

¹² Rey Ezequiaspa oficialnin Ebed-melecmi wañuyta mana manchakuspa profeta Jeremiasta salvarqan. Judá llaqtamanta umallikunan Jeremiasta tumparqanku rey contrapas sayarishanman hinata. Sedequías paykunaman hap’ichiqtinmi t’uru p’uytuman wikch’uyurqanku wañunanpaq (Jer. 38:4-6). Ebed-melecmi Jeremiasta yanapananpaq Sedequiaswan rimarqan, ichaqa chay ruwasqanwanqa mana allinpin tarikusharqan, Judá llaqtamanta umallikuna Jeremiasta cheqnikusqankurayku. Chaywanpas Sedequiasqa kamachirqanmi 30 runakunata pusaspa p’uytumanta horqomunankupaq. Chay qhepamanmi Jehová Dios Jeremiaswan Ebed-melecman willachirqan Jerusalén atipasqa kaqtin mana wañuchisqa kananta (Jer. 39:15-18). Jehová Diosqa bendecinmi mana manchakuspa ruwaq serviqninkunataqa.

13. a) ¿Imaynatan kinsantin hebreokuna rikuchirqanku mana manchakuq kasqankuta? b) ¿Imatan yachanchis kinsantin hebreokunamanta?

 ¹³ Soqta pachaq watakuna ñawpaqta manaraq Jesús naceshaqtinmi Diospa kinsa siervonkuna rikurqanku iñiyniyoq mana manchakuq kaqkunata Dios bendecisqanta. Rey Nabucodonosormi Babiloniapi llapa autoridadkunata huñuspa kamachirqan qorimanta idolota yupaychanankupaq. Chayta mana ruwaqkunaqa hornopin ruphachisqa kananku karqan. Kinsantin hebreokunan respetowan reyta nirqanku: “Rawrashaq hornoman wikch’uykuwankiku chayqa, yupaychasqayku Diosniykuqa atiyniyoqmi chaymanta qespichiwanankupaq, paymi makiykimantapas qespichiwanqaku. Manaña qespichiwanqaku chaypas, yachay reyniyku, manan diosniykikunataqa yupaychasaqkuchu, manataqmi qorimanta ruwaspa sayarichisqayki idolomanpas qonqorikusaqkuchu”, nispa (Dan. 3:16-18). Daniel 3:19-30 texton willashan Jehová Dios imayna qespichisqanta. Kunanqa manan huk hornomanqa wikch’uywasunchu, ichaqa Diosman hunt’aq kasqanchispiqa imaymana pruebakunapin tarikunchis. Chaywanpas Diosqa bendeciwasunmi sichus iñiyniyoq mana manchakuq kasun chayqa.

14. Daniel libropi 6 capitulopi nisqan hina, ¿imaynatan profeta rikuchirqan mana manchakuq kasqanta, imapin chay tukurqan?

¹⁴ Danielpa enemigonkunan rey Dariota nirqanku huk kamachikuyta horqomunanpaq, chaypin paypas rikuchirqan iñiyniyoq mana manchakuq kasqanta. Reytan nirqanku: “Pipas kinsa chunka p’unchay ukhupi mayqen diosmantapas otaq runamantapas mañakunman, manataq reyllamantachu mañakunman chayqa leonkuna ukhuman wikch’uykusqa kachun”, nispa. “Danieltaq kamachikuy simi firmasqaña kasqanta yachaspa wasinman haykurqan. Altos wasinpin Jerusalenman qhawashaq ventanakuna karqan, chaypin kinsa kutita p’unchay qonqorikurqan Diosmanta mañakunanpaq graciastapas qonanpaq, imaynan ruwallaqpuni hinata.” (Dan. 6:6-10.) Mana manchakuq profetaqa leonkunaq kasqanmanmi wikch’uykusqa karqan, ichaqa Diosmi salvarqan (Dan. 6:16-23).

15. a) ¿Imaynatan Aquilawan Priscilawanpas yachachiwarqanchis iñiyniyoq mana manchakuq kayta? b) ¿Imatan Jesús nisharqan Juan 13:34 textopi, imaynatan askha cristianokuna rikuchirqanku chhayna munakuyta?

¹⁵ Aquilawan Priscilawanpas ‘yaqan wañurqanku’ Pablota yanapanankupaq, imaynachus chay kasqantaqa Bibliaqa manan willanchu (Hech. 18:2; Rom. 16:3, 4). Kallpawanmi kasukurqanku Jesuspa kay nisqanta: “Mosoq kamachikuytan churapuykichis: Qankunapura munanakuychis. Imaynan ñoqapas munakuykichis, ahinata qankunapas munanakuychis”, nispa (Juan 13:34). Kamachikuy Simiq nisqanman  hinan israelitakunaqa kikinkuta hina runamasinkuta munakunanku karqan (Lev. 19:18). Ichaqa Jesuspa qosqan kamachikuyqa mosoqmi karqan, qatikuqninkunaqa wañuytapas mana manchakuspan hukkunata munakunanku karqan. Askha cristianokunan mana manchakuq karqanku, chaymi “yaqa wañurqankupas” iñiqmasinku mana ñak’arichisqa mana wañuchisqa kanankupaq (leey 1 Juan 3:16).

16, 17. a) ¿Ima pruebapin tarikurqanku ñawpa cristianokuna? b) ¿Ima pruebapin kay tiempopi cristianokunapas tarikullarqankutaq?

¹⁶ Jesús hinan ñawpa cristianokunapas mana manchakuq karqanku Diosllata yupaychanankupaq (Mat. 4:8-10). Paykunaqa manan munarqankuchu Roma kamachikuqta hatunchanankupaq incienso ruphachiyta (10 paginapi dibujota qhaway). Daniel P. Mannix qelqaqmi nirqan: “Estadiopiqa karqanmi huk altar nina rawrayniyoq iñiyninkuta negay munaqkunapaq, chaywanpas iskay kinsa cristianokunallan chayta ruwarqanku. Iñiyninta negaqqa pisichallatan inciensota ruphachiq chay altarpi, hinan huk certificadota qoqku libre kapunanpaq. Chaymantapas, sut’inchaqkun chay ruwayqa mana Romapi kamachikuqtachu yupaychay kasqanta, aswanpas chay kamachikuqta diosta hina qhawariylla kasqanta. Chaywanpas pisi cristianokunallan chayta ruwaqku mana wañuchisqa kanankupaq”, nispa (Maqanakuqkunamanta pisillapi qelqasqa, españolpi).

¹⁷ Kay tiempokunapipas askha cristianokunatan nazi gobierno carcelpi wisq’achirqan, chaypin yaqa wañurqankupas. Paykunamanqa huk documentotan qoqku Jehová Diosta negaspa firmaqtinkuqa libre kapunankupaq, ichaqa pisillan chaytaqa ruwarqanku. Ruanda nacionpi wañuchinakuy kaqtinmi hutus, tutsis Testigokuna wañuytapas mana manchakuspa paykunapura pakanakurqanku. Chhayna pruebakunapi tarikuspaqa iñiyniyoq mana manchakuqmi kananchis.

18, 19. ¿Iñiymanta mana manchakuq kaymantawan Bibliapi ima willakuykunan yanapawanchis predicanapaq?

¹⁸ Jehová Diosmi confiawarqanchis Gobiernonmanta willakuyta aparinanchispaq, Jesuspa qatikuqnin kanankupaq runakunata maskhamunanchispaqpas, chay ruwayqa ancha chaninmi (Mat. 24:14; 28:19, 20). Ancha agradecesqan kashanchis chayta ruwanapaq Jesús yachachiwasqanchismanta, payqa ‘llapa llaqtakunata huch’uy llaqtakunatawan, Diospa qhapaqsuyunmanta allin willakuykunata willaspan’ purirqan (Luc. 8:1). Ñoqanchispas pay hinan iñiyniyoq mana manchakuq kananchis Diospa Gobiernonmanta willanapaq. Diospa yanapayninwanqa atisunmi Noé hina kayta, payqa mana manchakuspan ‘chanin kawsaymanta willarqan’ mana kasukuq millay runakunaman (2 Ped. 2:4, 5).

¹⁹ Diosmanta mañakuyqa yanapawanchismi predicanapaq kamachiwasqanchista hunt’anapaq. Jesuspa qatikuqninkuna qatiykachasqa kashaspa Diosmanta mañakuqtinkuqa yanaparqanmi mana manchakuspa rimanankupaq (leey Hechos 4:29-31). Sichus manchali kasqaykirayku wasin-wasinta mana predicayta atinkichu chayqa, iñiyta mana manchakuq kaytawan Diosmanta mañakuy, payqa uyarisunkin (leey Salmo 66:19, 20). *

20. ¿Ima yanapaykunan kan Diosta serviqkunapaq?

²⁰ Sinchi sasachakuykuna ñak’ariykunapas kasqan pachapiqa sasan Diosta kasukuyqa. Ichaqa manan sapallanchischu kashanchis, Jehová Diosmi ñoqanchiswan kashan, hinallataq iñiq t’aqata Umalliq Churinpas. Chaymantapas pachantinpin qanchis millón más iñiqmasinchiskuna kashan. Chhaynaqa llapanchispas rikuchishallasun iñiyta, kay 2013 watapaq textopi yuyaykuspataq predicashallasun, ninmi: “Kallpachakuy, allintataq sayay, Jehová Diosniykiqa qanwanmi kashan”, nispa (Jos. 1:9).