Sichus wawayki willasunkiman escuelanpi paymanta burlakusqankuta chayri, ¿imatan ruwawaq? ¿Chay ruwaqta castiganankupaqchu quejakuwaq? ¿Wawaykitachu yachachiwaq maqanakuyta? Imatas ruwanki chayta yachanaykipaqqa kay tapuykunamantan yachanayki.

•  ¿Imataq bullying nisqari?

•  ¿Imaynatan wawayta yanapayman?

 ¿Imataq bullying nisqari? Chayta ruwaqqa sapa kutillanmi jujkunata dañota ruwananrayku burlakun otaq pay contra imatapas ruwan. Ichaqa, ¿tukuy mana allin ruwasqankuchu bullying nisqa kanman?

 Wakin runakunaqa imallawanpas wawankuta fastidiasqankutan bullying kananpaq qhawarinku, ichaqa manan chhaynachu. Sichus wawaykiq tukuy ima problemankunata allichanki chayqa, manan yanapashankichu pay killamanta ima problematapas allichayta yachananpaq. Wawakunaqa yachanankun problemanku imayna allichayta chaymi kuraq kaqtin yanapanqa.

 Yanapaq textokuna: “Ama sonqoykipi usqhaylla phiñakuychu, phiñakuyqa mana yuyayniyoqkunaqmi” (Eclesiastés 7:9).

 Kaytan entiendenanchis: Wawakunaq problemanta mayninpi allichayqa allinmi, mayninpin ichaqa wawaykita yachachinayki ima problematapas kikillanmanta allichayta (Colosenses 3:13).

 Sichus wawayki nisunkiman “sapa kutillanmi noqamanta burlakuwanku” nispa chayri, ¿imatan ruwanayki?

•   Pacienciawan uyariy. Ñaupaqtan entiendenayki imapuni pasasqanta, imarayku jujkuna payta maltratasqankuta. Tapukunaykin: “¿Llapantachu willawashan?”, nispa. Allinta yachanaykipaqqa yaqapaschá rimanayki kanqa profesorninwan otaq compañeronpa tayta-mamanwan.

   Yanapaq textokuna: “Manaraq allinta uyarishaspa simita kutichiqqa mana yuyayniyoqmi, mana penqakuqtaqmi” (Proverbios 18:13).

•   Sichus wawaykimanta burlakushanku chayqa, imayna kutichisqanmantan kanqa chay problema tukunapaq otaq astawan yapakunanpaq, chaytan wawaykiman entiendechinayki. Biblia nin: “Llamp’u simiwan kutichikuqqa phiñakuytan thasnun, k’araj simin ichaqa astawan phiñachin”, nispa (Proverbios 15:1). Chay textopi nisqan jina, k’araj simiwan kutichispaqa astawanmi chay problemaqa yapakun.

   Yanapaq textokuna: “Amapuni mana allinmantaqa mana allinllawantaq pagaychischu, amallataq k’amisuqniykichistapas k’amiychischu” (1 Pedro 3:9).

•   Wakinqa ninkupaschá: “Manchali kaspan mana vengakunchu”, nispa. Ichaqa manan chhaynachu, aswanpas mana manchakuq kasqantan rikuchin, chhayna kaspan jujkunawan mana controlachikunchu. Jinaspa mana maqanakuspalla chay problemata allichashan. Chaytan wawaykiman allinta entiendechinayki.

   Astawanqa internetpi paymanta burlakuqtinku. Sichus paypas millayta k’amispa kaqta kutichillanqataq chayqa, astawanmi k’amimuqninqa chayta ruwallanqataq. Chhaynapi tarikuspaqa jujkunapas wawaykitan burlakuq runata jina qhawarinqaku. Chay jinaqa aswan allinqa kanman manaña imatapas niymi. Chhaynapin burlakuqninqa manaña ima niytapas atinqachu.

   Yanapaq textokuna: “Mana llantawanqa ninaqa wañunmi” (Proverbios 26:20).

•   Sichus wawayki yacharun burlakuqnin runakuna juj parquepi kashasqankuta chayqa, juj ladontan purinman ama problemapi tarikunanpaq.

   Yanapaq textokuna: “Yuyayniyoqqa mana allin kaqtan reparan jinaspan pakakun, pisi yuyayniyoqkunan ichaqa pasallanku jinaspan k’irisqa rikukapunku” (Proverbios 22:3).

 KAYTAN RUWAWAQ: Wawaykita tapurispan reparachinayki ima decidisqanpas imapis allinninpaq kanqa imapis mana chayta. Chaypaq kay tapuykunata ruwawaq:

•  ¿Iman pasanman burlakuqniykita mana kasuqtiyki?

•  ¿Iman pasanman sichus uyanpi niwaq “ama fastidiawaychu” nispa?

•  ¿Iman pasanman profesorniykiman maltratasqasuykita willakuqtiyki?

•  ¿Atiwaqchu asirikuspa otaq payta sumaqta trataspa chay problemata allichayta?

 Imaymana formapin jujkunaqa wawakunamanta burlakunku, chaymi wawaykiwan kuska qhawarinaykichis imaynatas ima problemantapas allichawaqchis chayta. Jinaspapas wawaykimanmi willanayki payta yanapanaykipaq listo kashasqaykita.

 Yanapaq textokuna: “Tukuy tiempon amigoqa munakun, llaki-phutiy tiempopipas wayqe jinan khuyapayakun” (Proverbios 17:17).