Vhanu van’wana a vo kombisa xihlawuhlawu ka vhanu va matiko, tinhlonge, tinxaka kumbe tindzrimi timbeni ntsena, kambe ni ka vhanu va wukhongoti byimbeni, va limbewu ledzri hambaniki kumbe lava nga ni xiyimu xa timali lexi hambaniki ni xavu. Van’wana va pima mhunu hi mhaka ya ntanga yakwe, wutivi lebyi a nga na byone kumbe ndlela leyi a langutekaka ha yone. Kasi van’wana va pima mhunu hi mhaka ya wulema lebyi a nga na byone. Nambitasu, va nga ha pimisa leswaku a va na xihlawuhlawu.

Xana wene u tluleliwe hi xihlawuhlawu? Swa nabyala ku vona xihlawuhlawu ka vambeni. Kambe swi nga ha kazrata ku tivona na hi ni xihlawuhlawu. Ku hlaya ntiyiso, hinkwezru hi ni xihlawuhlawu xitsrongo. David Williams, prisori wa ku dondzrisa ta mahanyela ya vhanu, a tlhamuxela leswi: “Loko u ni mavonela lama hoxekiki mayelanu ni vhanu va ntlawa wa kukazri, loko u kumana ni mhunu wa ntlawa wolowo u ta mu khoma hi ndlela leyi nga liki yinene na wu nga swi xiyi.”

Vona xikombiso xa Jovica, lweyi a tsrhamaka a Europa, lweyi a a ni xihlawuhlawu hi ntlawanyana wa kukazri wa vhanu. A li: “A ni yanakanya leswaku a ku na mhunu lweyi a a li munene ka ntlawa wolowo. Kambe a ni nga pimisi leswaku a ni ni xihlawuhlawu. A ni tibyela leswi: ‘Leswo i ntiyiso.’”

Mimfumu yinyingi yi beka milawu akuva yi lwisana ni tindlela tinyingi ta xihlawuhlawu. Kambe ha yini xihlawuhlawu xa ha tama xi va kone? Hikusa a milawu leyo yo pfalela leswi vhanu va nga swi yentxaka kambe a yi swi koti ku pfalela mimpimiso yavu ni matitwela yavu. Xihlawuhlawu xi sukela mbilwini ni ka mimpimiso ya mhunu mun’wana ni mun’wana. Xana swi nga koteka ku hlula xihlawuhlawu? Xana ku ni ntxhumu xi nga hi pfunaka ku hlula xihlawuhlawu?