MU PYAKA pizinji, Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas yasasanyirwa papswa m’maulendo mazinji kakamwe, mbwenye kusasanyirwa kwayo papswa mu caka 2013 ndi kwakukwana kakamwe. Mwacitsandzo, cincino iri na mafala akucepa kakamwe mu Cingerezi. Mafala anango akufunika kakamwe asasanyirwa papswa. Makapitulu anango acinjwa, mbalembwa munjira ya poesia, pontho mafala akuphedzera mabvekero pa pidzindikiro pyapantsi pyathimizirwa. Mu nsolo uno, nee tinakwanisika kufokotoza macinjo onsene adacitwa, mbwenye tendeni tidinge mangasi.

Ndi mafala api akufunika kakamwe a m’Bhibhlya adacinjwa? Mwakubverana na pidalongwa mu nsolo udamala, mafala ninga “Seol”, “Hades” na “alma” acinjwa. Kusiyapo anewa, pana mazinji adacinjwambo.

Mwacitsandzo, fala yakuti “conduta desenfreada” yacinjwa mbikhala “conduta insolente” pyenepi pisabvekesa mwadidi fala Yacigrego inapangiza macitiro akupasa manyadzo. Fala yakuti “longanimidade” ikhaphatisirwa kale ikhabveka kuthabuka mu ndzidzi uzinji; mbwenye fala yakuti “paciência” isabvekesa mwadidi fala ya Cingerezi. Fala yakuti “fornicação” yacinjwa mbaphatisirwa mafala akuti “imoralidade sexual” akuti ndi akubveka kakamwe lero. (Agal. 5:19-22) M’mbuto mwakuphatisira fala “benevolência”, lero tisaphatisira fala yakuti “amor leal”. Fala ineyi isabverana na mabvekero a fala inango ya Bhibhlya yakuti isaphatisirwa pabodzi na fala yakuti “fidelidade.”​—Sal. 36:5; 89:1, NM.

Mafala anango akhathumburuzwa mukuphatisira fala ibodzi ene, lero asathumburuzwa mwakubverana na mphangwa zinalongwa. Mwacitsandzo, fala Yacihebere ʽohlám,’ ikhathumburuzwa mukuphatisira fala yakuti “tempo indefinido,” yakuti cincino yapitirwa m’mbuto na fala yakuti “para sempre.” Onani kuti pyenepi pisakhuya tani mafala anagumanika m’mavesi ninga Masalmo 90:2 na Mikeya 5:2, NM.

Fala Yacihebere na Yacigrego idathumburuzwa “semente” isagumanika kazinji kene m’Bhibhlya m’mphangwa zinalonga pya ’mabasa akulima na mabvekero akuphiphirisa a fala yakuti “descendência.” Bhibhlya yakale ya Tradução do  Novo Mundo fala yakuti “semente,” yaphatisirwa kakamwe, kuphatanizambo pa Genesi 3:15. Mbwenye fala yakuti “semente” nee isaphatisirwa kazinji kene n’Cingerezi toera kubvekesa fala yakuti “descendência”. Natenepa, m’Bhibhlya idasasanyirwa paswa yaphatisirwa fala yakuti “descendênte” peno “descendência”. (Gen. 3:15, NM; 22:17, 18; Apok. 12:17) Mafala anango athumburuzwa mwakubverana na mphangwa zinalongwa.​—Gen. 1:11; Sal. 22:30; Iza. 57:3, NM, Yacingerezi.

Thangwi yanji kuthumburuzwa kwa fala na fala kwasasanyirwa? N’thimiziro A1 m’Bhibhlya yakusasanyirwa papswa usalonga kuti “khala kuthumburuza fala na fala nee kunabvekesa mwadidi mphangwa,” Bhibhlya yakuthumburuzwa mwadidi “isafunika kupereka mabvekero akulinganira a mafala anewa.” Khala mafala akuphiphirisa a malemba akale asabveka mwadidi mu pilongero pinango, iwo asathumburuzwa fala na fala. Mwacitsandzo, mafala akuti ‘examinar o coração’ pa Apokalipse 2:23, NM, asabveka mwadidi mu pilongero pinango. Mbwenye mu vesi ibodzi ene, mafala akuti “examinar os rins” panango nee anabveka mwadidi, natenepa fala yakuti “rins” yacinjwa mbikhala “os pensamentos mais íntimos”, yakuti isabverana na mafala akale a Bhibhlya. Munjira ibodzi ene, pa Deuteronomyo 32:14, mafala akuphiphirisa akuti “a gordura de rins de trigo” yabvekeswa mwadidi kakamwe na mafala “o melhor trigo”. Na thangwi ibodzi ene, mafala akuti “sou de lábios incircuncisos”, asabvekeswa mwadidi mu pilongero pizinji mukuphatisira mafala akuti “tenho dificuldade para falar.”​—Eks. 6:12, NM.

Thangwi yanji mafala akuti “menino órfão de pai” cincino asathumburuzwa “órfão”? Mu Cihebere kazinji kene asaphatisira mafala toera kupangiza kuti asalonga pya mamuna peno nkazi. Mbwenye mafala anango anakwanisa kuphatisirwa kwa amuna na akazi ene. Mwacitsandzo, mafala akuti “filhos de Israel” asaphataniza amuna na akazi. (Deut. 10:18; Yobe 6:27) Kuthumburuza kweneku ndi kwakulandana na kudaphatisirwa mu Septuaginta Yacigrego. Njira ineyi yaphatisirwambo pakuthumburuza mafala akuti “nos dias da tua idade viril” mbaikhwa mafala akuti “nos dias da sua juventude”, pa Koelete 12:1, NM.

Thangwi yanji maverbo mazinji Acihebere asasanyirwa? Maverbo a Cihebere asaphatisirwa munjira ziwiri: Estado imperfeito na estado perfeito. Estado imperfeito isapangiza pinthu pyakuti pikupitiriza kucitika, estado perfeito isapangiza pinthu pidamala kucitika. Bhibhlya yakale ya Tradução do Novo Mundo yaphatisira kakamwe maverbo imperfeito pabodzi na maverbo akuphedzera ninga “passar a” peno “prosseguir” toera kupangiza pinthu pyakuti pikupitiriza kucitika peno pisacitika mwakubwereza-bwereza. * Mafala akugomezera ninga “certamente”, “ter de” na “deveras” aphatisirwa pabodzi na maverbo perfeito toera kupangiza pinthu pidamala kucitika.

M’Bhibhlya idasasanyirwa papswa mu caka 2013, mafala anewa aphatisirwa basi ene khala asafunika toera kubvekesa mphangwa. Mwacitsandzo, nkhabepo mathangwi toera kugomezera kuti Mulungu alonga mwakubwereza-bwereza, “Que haja luz,” natenepa m’Bhibhlya idasasanyirwa papswa verbo “dizer” yakuti iri mu imperfeito nee isaphatisirwa toera kupangiza pinthu pyakuti pikupitiriza  kucitika. (Gen. 1:3, NM) Mbwenye Yahova acemera Adhamu mwakubwereza-bwereza, natenepa pyenepi pisapangizwa pa Genesi 3:9, thangwi isalonga kuti “chamava”, tayu “chamou”. M’Bhibhlya ineyi, maverbo aphatisirwa munjira yakukhonda nentsa toera kupangiza kucitika kwa pinthu m’mbuto mwakupangiza pinthu pyakuti pikupitiriza kucitika peno pyamala kucitika mwakubverana na Cihebere. Pyenepi pisaphedza toera kubvesesa mabvekero a mafala Acihebere.

Thangwi yanji makapitulu mazinji cincino alembwa munjira ya poesia? Makhundu mazinji a Bhibhlya alembwa munjira ya poesia. Mu pilongero pya ntsiku zino, poesia isadzindikirwa thangwi ya kuphatisirwa kwa rima, mbwenye poesia ya Cihebere isaphatisira kakamwe kulandana na kusiyana kwa mafala. Ritmo ya Cihebere nee isakwanisika mukuphatisira mafala akuti musagumanika rima, mbwenye mukuphatisira kubverana kwa manyerezero.

M’Bhibhlya yakale ya Tradução do Novo Mundo mavesi a bukhu ya Yobe na Masalmo alembwa ninga poesia toera kupangiza kuti kale akhaimbwa ninga nyimbo peno kulerwi mwakugaluza. Njira ineyi yakulemba isapangiza poesia pontho isaphedza toera kukoya mafala m’manyerezero. M’Bhibhlya idasasanyirwa papswa mu caka 2013, bukhu ya Misangani na ya Nyimbo Ikulo na makapitulu mazinji a mabukhu a profesiya, mavesi alembwa ninga poesia toera kupangiza kulandana na kusiyana kwa mafala. Mwacitsandzo, pa lemba ya Izaiya 24:2, NM mu nzera ubodzi na ubodzi tisagumana kusiyana kwa mafala, mbuthimizira mphangwa mu nzera wapadzulu, pyenepi pisagomezera kuti onsene anadzatongwa na Mulungu. Kudzindikira mavesi anewa ninga poesia, pisaphedza anyakuleri kudziwa kuti nyakulemba bukhu ineyi nee akhabwerezera mafala basi, mbwenye akhaphatisira njira za poesia toera kugomezera mphangwa za Mulungu.

Kusiyana kwa prosa na poesia Yacihebere kazinji kene nee kusaoneka mwadidi, mbwenye makhundu a poesia a m’Bhibhlya mazinji ndi akusiyana. Mbwenye athumburuzi asafunika kusankhula kuti ndi mavesi api adadhindwa ninga poesia. M’mavesi anango musagumanika prosa yakuti mafalace ndi a poesia, pontho asaphatisira mafala akuphiphirisa, kupaka mafala na kulandana kwa mafala toera kugomezera ntsonga.

Khundu ipswa ya Bhibhlya ineyi ndi tsamba ya mafala akutoma a bukhu ya Nyimbo Ikulo, inaphedza kuona kuti mbani analonga.

Kodi kupfundzwa kwa malemba akale kwakhuya tani Bhibhlya idasasanyirwa papswa? Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo yathumburuzwa kubulukira m’malemba Acihebere anacemerwa massorético na malemba Acigrego anacemerwa Westcott na Hort. Kupfundzwa kwa malemba akale a Bhibhlya kwaphedzera kakamwe mavesi anango a m’Bhibhlya toera kulerwi mwadidi. Kusiyapo pyenepi, kusagumanika makopya a mipukutu ya Bara Yakufa. Pontho, malemba mazinji Acigrego apfundzwambo. Mphangwa zizinji zidasasanyirwa zakhunganywa toera kuphatisirwa mu Interneti. Natenepa, nkhabe nentsa kudinga kusiyana kwa malemba akale na kudzindikira kuti ndi malembero api Acihebere na Acigrego akuti akhali akulinganira kakamwe. Komiti ya Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo aphatisirambo mphangwa zenezi toera kupfundza mavesi, natenepa akwanisa kucita macinjo mangasi.

Mwacitsandzo, pa lemba ya 2 Samwele 13:21, Septuaginta Yacigrego musagumanika mafala akuti ndi akubverana na anango ninga awa: “Mas ele não queria ferir os sentimentos de Amnon, seu filho, porque o amava, visto que ele era seu primogênito.” Mabhibhlya akale a Tradução do Novo Mundo nee aphatisira mafala anewa thangwi nee asagumanika m’malemba a massorético. Mbwenye m’mipukutu ya Bara Yakufa musagumanika mafala anewa akuti aphatisirwa mu Bhibhlya idasasanyirwa papswa mu caka 2013. Na mathangwi mabodzi ene, mu bukhu ya Samwele wakutoma cincino dzina ya Mulungu isagumanika maulendo maxanu. Kupfundzwa kwa malemba Acigrego kwacitisambo kucinjwa kwa mapakiro a mafala a pa lemba ya Mateo 21:29-31. Natenepa, macinjo anango akhacitwa mwakubverana na kundendemera kwa umboni wa malemba akutoma, m’mbuto mwakuphatisira basi ene malemba Acigrego.

Anewa ndi macinjo mangasi akuti asaphedza anthu toera kubvesesa mwadidi na kuleri mwakukhonda nentsa Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo, makamaka ale anaiona ninga muoni udatipasa Mulungu wakuti asalonga na anthu.